Historia
Włochy jako zjednoczone państwo istnieją dopiero od 1861. Od średniowiecza do Risorgimento, pomimo że Półwysep Apeniński był względnie spójny pod względem językowym i kulturowym, jego historia składała się z dziejów niezależnych republik i księstw oraz obcych posiadłości i stref wpływów.
Polityka
Ustrój
Ustrój demokratyczny, republika z dwuizbowym parlamentem (kadencja pięcioletnia):
Izbą Deputowanych (630 miejsc)
Senatem (315 miejsc + senatorowie dożywotni).
Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Jest 27 sztucznie wytyczonych okręgów w wyborach do Izby Deputowanych, a w wyborach do Senatu okręgami są regiony.
Głową państwa jest Prezydent Republiki wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe – wspólnie obradujące obie izby parlamentu, wraz z reprezentantami regionów (1 z Valle d’Aosta, z pozostałych 19 regionów po 3).
Ustrój państwa można określić jako odmianę systemu parlamentarnego, w której wzmocniono jednak rolę prezydenta – dysponuje on na przykład swobodnym prawem desygnowania premiera – co jest istotne w systemie wielopartyjnym; w przypadku dymisji rządu może jej nie przyjąć i rozwiązać parlament.
System polityczny panujący we Włoszech powszechnie zaliczany jest do mało stabilnych. Rozwiązany w listopadzie 2011 gabinet Silvio Berlusconiego był 62. rządem po zakończeniu II wojny światowej.
Włoski system partyjny
Włoski system należy do wielopartyjnych. Scena polityczna jest mocno rozdrobniona, jednak aktualnie najważniejsze partie skoncentrowane są w dwóch obozach – rządzącej koalicji centroprawicowego Ludu Wolności z Ligą Północną oraz w pozostającej w opozycji do rządu koalicji partii centrolewicowych, w tym m.in. Partii Demokratycznej. Do głównych ugrupowań włoskiej sceny politycznej zalicza się:
Lud Wolności (wł. Il Popolo della Liberta);
Partia Demokratyczna (wł. Partito Democratico);
Liga Północna (wł. Lega Nord);
Unia Chrześcijańskich Demokratów i Centrum (wł. Unione dei Democratici Cristiani e di Centro).
Geografia
Włochy cechuje wyżynny i górzysty krajobraz. Praktycznie cały kraj reprezentuje klimat podzwrotnikowy i roślinność śródziemnomorska. W skład Włoch wchodzą dwie duże wyspy: Sycylia i Sardynia.
Powierzchnia, położenie i granice
Powierzchnia – 301 268 km2, zbliżona do powierzchni Polski.
294 020 km2 lądu
7258 km2 wody
Położenie – kraj w południowej Europie, na Półwyspie Apenińskim oraz wyspach Sycylia, Sardynia i innych, nad otwartym Morzem Śródziemnym oraz morzami Liguryjskim, Tyrreńskim, Jońskim i Adriatyckim.
Skrajne punkty: północny 47°05'N, południowy 36°38'N, zachodni 6°38'E, wschodni 18°30'E. Kontynentalna część Włoch, której większość stanowi Półwysep Apeniński kształtem przypomina wysoki but (kozak) o wymiarach 1400 na 175 km.
Włochy graniczą z następującymi państwami:
łączna długość granic – 1932 km
Austria – 430 km
San Marino – 39 km
Słowenia – 232 km
Szwajcaria – 740 km
Francja – 488 km
Linia brzegowa – 4996 km
Ukształtowanie poziome
Linia brzegowa jest dość dobrze rozwinięta. Zachodnie wybrzeże półwyspu (liguryjskie i tyrreńskie) jest rozczłonkowane wieloma zatokami (Gaecka, Neapolitańska, Salerno) i skalistymi przylądkami. Na północy i południu wybrzeże jest przeważnie górzyste, zaś w części środkowej — nizinne. Wybrzeże wschodnie, adriatyckie jest w większości wyrównane z wąskim pasem nizin nadmorskich, na południowym wschodzie leży szeroka Zatoka Tarencka i nizinny Półwysep Salentyński. Łączna powierzchnia wysp włoskich wynosi około 50 tys. km2 (1/6 pow. kraju), największe z nich to Sycylia (25,4 tys. km2) i Sardynia (23,8 tys. km2). Górzysta Sycylia, oddzielona od Półwyspu Apenińskiego wąską (szerokość do 3,5 km) Cieśniną Mesyńską, stanowi przedłużenie Apeninów.
Budowa geologiczna
Na obszarze Włoch znajdują się dwa systemy górskie. Są to Alpy na północy i Apeniny ciągnące się niemal całej długości Półwyspu Apenińskiego, którego nazwa wzięła się od tychże gór. Alpy stanowią wygięty ku północy łuk ciągnący się wzdłuż północnej granicy Włoch. Alpy Zachodnie zbudowane są ze skał krystalicznych do których należą gnejsy, łupki i granity. Górotwór ten ciągnie się niemal od samego Morza Liguryjskiego. Wschodnia część północy Włoch to Alpy Wschodnie, które są zbudowane ze skał osadowych, wapieni i dolomitów. Obszar tej części Alp ciągnie się na wschód poza granice Włoch.
Drugi ważny górotwór to stanowiące oś półwyspu Apeniny. Apeniny dzielą się na trzy części: Apeniny Północne, Środkowe i Południowe. Każda z tych części różni się budową geologiczną. Apeniny Północne zbudowane są z osadów fliszowych, Środkowe z twardych wapieni i dolomitów, zaś Południowe z wapieni, fliszu i granitów. Apeniny są górotworem alpejskim, ale są słabiej wypiętrzone. Zaliczane są do młodych gór fałdowych. Apeniny otaczają pogórza, do których należą: Subapenin Tyrreński, zbudowany z plioceńskich piasków, iłów i tufów, oraz ciągnący się po wschodniej stronie Apeninów – Subapenin Etruski, który jest silnie rozczłonkowany.
Głównym obszarem nizinnym jest Nizina Padańska, która ma postać wielkiego zapadliska tektonicznego wypełnionego osadami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi. W części północnej niziny, u wylotu dolin alpejskich znajdują się wzgórza morenowe, a na północnym wschodzie — wulkaniczne i wapienne.
Włoskie wyspy są obszarami górzystymi. Sycylijskie górotwory budują gnejsy, łupki krystaliczne, flisze i wapienie. Obszar Sycylii stanowi przedłużenie systemu apenińskiego. Góry Sardynii, zbudowane ze skał osadowych i granitów, są obszarami wieku hercyńskiego.
Włochy to region aktywny sejsmicznie, gdzie co jakiś czas dochodzi do trzęsień ziemi. Ponadto na terytorium Włoch występują wulkany. Do czynnych należą: Etna na Sycylii, gdzie ostatni poważny wybuch miał miejsce w zimie na przełomie 1991/1992, Vulcano leżący w archipelagu Wysp Liparyjskich i Stromboli leżący w tym samym regionie. Do słynnych stożków należy ostatni wulkan – Wezuwiusz. Jego najbardziej znana i katastrofalna zarazem erupcja miała miejsce w 79 roku n.e.
Rzeźba
Włochy wraz ze swymi dwiema największymi wyspami są obszarem górzystym i wyżynnym. Góry i wyżyny — stanowią około 77% powierzchni kraju. Alpy dzielące się na Zachodnie i Wschodnie mają postać wysokogórskich masywów, których najwyższym szczytem jest Mont Blanc o wysokości 4807 m n.p.m. Mont Blanc jest szczytem leżącym na granicy francusko-szwajcarsko-włoskiej. Alpy włoskie ciągną się wielkim łukiem, ograniczającym od zachodu i północy Nizinę Padańską i na terenie Włoch zajmują powierzchnię około 45 tys. km2.
W północno-zachodniej części kraju, wzdłuż granic z Francją, znajdują się pasma Alp: Liguryjskich, Nadmorskich (Argentera – 3297 m n.p.m.), Kotyjskich z serpentynitowym masywem Monte Viso (3 841 m n.p.m.) i Graickich z masywem Gran Paradiso (4 061 m n.p.m.). Na północny zachód od Alp Graickich, między przełęczami Małą i Wielką Św. Bernarda, wznosi się wspomniany wyżej — Mont Blanc.
Na północy Włoch, na granicy ze Szwajcarią i Austrią są położone, Alpy Pennińskie (Matterhorn – 4478 m n.p.m.), Alpy Lepontyńskie, Retyckie (Piz Bernina – 4049 m n.p.m.), Alpy Zillertalskie oraz na północnym wschodzie — Alpy Karnickie. Na granicy ze Słowenią leżą Alpy Julijskie. Południowa część włoskich Alp obejmuje, znacznie niższe od krystalicznej strefy północnej, pasma górskie są to m.in. Alpy Bergamskie i Lombardzkie oraz Dolomity (Marmolada – 3342 m n.p.m.), przechodzące na południu w Alpy Weneckie. Poszczególne pasma górskie i masywy alpejskie są ograniczone głębokimi dolinami (Aosty — długość ponad 100 km, Adygi, Addy) i kotlinami (m.in. Trydencką, Bolzano). W wysokogórskiej części Alp znajdują się liczne formy rzeźby polodowcowej do której należą: cyrki lodowcowe, doliny polodowcowe, jeziora. Rzeźba ta związana jest z plejstoceńskim zlodowaceniem Alp. W południowej części Alp występuje rozwinięta rzeźba krasowa.
Nizina Padańska jest największą nizina Włoch, a jej średnia wysokość nad wysokość nad poziom morza jest niższa niż 100 m. Niżna obejmuje obszar 46 tys. km2 i dzieli się na: Piermoncką, Lombardzką, Wenecką i Emilańską.
Apeniny stanowią zdecydowaną większość zajmującego połowę powierzchni Włoch – Półwyspu Apenińskiego. Apeniny ciągną się na długości 1350 km przez cały półwysep, od wybrzeża Morza Liguryjskiego (gdzie łączą się z Alpami) do Cieśniny Mesyńskiej. Najwyższe są Apeniny Środkowe (Corno Grande, 2912 m n.p.m.) w których powstały rozległe, bezodpływowe kotliny krasowe.
Górzyste wyspy Włoch są zdominowane przez obszary górskie i wyżynne śródgórza, zaś tereny nizinne skupiają się jedynie na wybrzeżu. Podobnie jest zresztą w przypadku Włoch kontynentalnych, gdzie tereny nizinne poza Nizina Padańską zajmują jedynie wąski pas nadbrzeżny. Najwyższe wzniesienie Sycylii i wszystkich wysp włoskich to – Etna o wysokości 3323 m n.p.m.
Klimat
Informacje ogólne
Duża rozciągłość południkowa kraju (Włochy leżą między 36° a 47°N), równoleżnikowy (Alpy) i południkowy (Apeniny) przebieg łańcuchów górskich, stanowiących bariery klimatyczne oraz bliskość Afryki powodują znaczne zróżnicowanie klimatu. Włochy niemal w całości leżą w strefie klimatu podzwrotnikowego o jego śródziemnomorskiej odmianie, wyjątek tu stanowi centralna część Niziny Padańskie, gdzie większy wpływ ma kontynentalizm. Klimat umiarkowany występuje w pasie Alp, gdzie charakterystyczną cechą jest występowanie piętrowości klimatycznej. Wysoko w Alpach panuje klimat pierw górski, w najwyższych partiach typowy klimat alpejski o cechach zbliżonych do subpolarnego. Klimat wykazuje także zróżnicowanie po obydwu stronach Apeninów. Wschodnie stoki są znacznie bardziej suche niż zachodnie. W okolicach jezior alpejskich klimat jest nieco łagodniejszy.
Temperatury i wiatry
W regionach północnych zimy są chłodne, a lata gorące, natomiast dalej na południe klimat robi się coraz łagodniejszy. Średnia temperatura w styczniu wynosi od poniżej 0 °C w Alpach (na wysokości 2500 m n.p.m.), 0–3 °C na Nizinie Padańskiej, do 10–12 °C na południu półwyspu i wyspach. Zimny, wiejący z północy wiatr tramontana powoduje spadki temperatury do poniżej 0 °C, a nawet mrozy w całych północnych Włoszech (zwłaszcza na Nizinie Padańskiej). Na Sardynii zimą wieje północno-zachodni mistral, który obniża temperaturę powietrza. Średnia temperatura w lipcu wynosi około 20 °C na pogórzu Alp i około 5 °C na wysokości 2500 m n.p.m. 23–24 °C są notowane na Nizinie Padańskiej, wyższe wartości rzędu 26–28 °C na południu kraju. Przy napływie gorącego i suchego powietrza znad Sahary (wiatr sirocco) temperatura maksymalna wzrasta do około 40 °C. Sirocco wieje na obszarach leżących na południe od Rzymu. W Rzymie i na południe od Rzymu rocznie notuje się co najmniej 30 dni z upałami, które potęguje sirocco.
Opady
Średnia roczna suma opadów wynosi od 500–600 mm na nizinach Sardynii, Sycylii i wschodniej części Półwyspu Apenińskiego do 2000 mm w wysokich Apeninach i 3000 mm w Alpach. Na Nizinie Padańskiej średnio w ciągu roku spada 900 mm opadów. Większość opadów przypada na okres jesienno-zimowy, w Alpach na okres letni. Zimą w górach (także na Etnie) występują opady śniegu, szczególnie obfite w Alpach, gdzie pokrywa śnieżna utrzymuje się do 5–6 miesięcy w roku. Opady śniegu w Alpach mogą zdarzyć nawet już w połowie września.
Wody
Rzeki
Terytorium Włoch należy do zlewiska Morza Adriatyckiego, Tyrreńskiego oraz Liguryjskiego i Jońskiego. Sieć rzeczna Włoch jest gęsta, zwłaszcza w części północnej, odwadnianej przez Pad — najdłuższą rzekę Włoch (652 km, powierzchnia dorzecza 75 tys. km2, źródła w Alpach Kotyjskich). Pad na długości około 600 km płynie przez Nizinę Padańską, gdzie jest zasilany zasobnymi w wodę dopływami alpejskimi (Ticino, Adda, Oglio i inne) oraz apenińskimi (najdłuższy Tanaro). Pad przy ujściu do Morza Adriatyckiego tworzy szybko narastającą deltę. Z Alp do Morza Adriatyckiego spływa także Adyga (długość 410 km) i Piawa. Rzeki północnych Włoch charakteryzują się wysokimi wiosennymi i jesiennymi wezbraniami, powodującymi częste, katastrofalne powodzie. W ujściowych odcinkach rzek występują powodzie spowodowane wiatrami sztormowymi. Na Półwyspie Apenińskim i wyspach rzeki są krótkie o wysokich jesienno-zimowych stanach wód i bardzo niskich w okresie letnim. Podczas lata część z nich całkowicie wysycha. Najdłuższe rzeki Półwyspu Apenińskiego to: Tyber (405 km), Arno, Reno, Ombrone i Volturno, Sycylii — Salso, Sardynii — Tirso.
Jeziora
Na obszarze Włoch występuje wiele różnego pochodzenia jezior. W Alpach występują liczne jeziora cyrkowe oraz duże i głębokie jeziora tektoniczno-polodowcowe, należą do nich: Garda (powierzchnia 370 km2, głębokość do 346 m), Como (głębokość do 410 m), Iseo oraz Maggiore i Lugano na granicy ze Szwajcarią. Na Półwyspie Apenińskim występują jeziora tektoniczne (Trazymeńskie o powierzchni 128 km2) i wulkaniczne (Bolsena o głębokości do 146 m, Bracciano, 165 m) w kalderach wygasłych wulkanów. Na wybrzeżach Półwyspu Apenińskiego i Niziny Padańskiej występują jeziora lagunowe, m.in.: Valli di Comacchio, Varano, Lesina. Włochy cechują się bogactwem wód mineralnych, zwłaszcza termalnych w górach.
Powyżej 3 200–3 500 m n.p.m. występują lodowce górskie, największe w masywach Mont Blanc, Gran Paradiso, Bernina i Cevedale (lodowiec Forni o długość 17 km). Cieki wodne wypływające z Alp zasilane są głównie przez opady śniegu, a także przez lodowce. W Apeninach znaczący udział mają opady deszczu.
Gleby
Większą część powierzchni Włoch pokrywają gleby brunatne leśne, dobrze wykształcone w strefie pogórzy. Gleby kamieniste występują w górach. W kompleksie z glebami brunatnymi występują rędziny oraz słabo węglanowe, równie żyzne gleby cynamonowe. Lokalnie na bezwęglanowych zwietrzelinach wapieni w Apeninach i wybrzeżach Morza Adriatyckiego wytworzyły się typowe dla regionu śródziemnomorskiego gleby czerwone, zwane terra rosa, a w chłodniejszej strefie alpejskiej — jasnobrązowe, zw. terra fusca. Z osadami wulkanicznymi zachodniego pogórza Apeninów i wysp są związane żyzne andosole. W górskim piętrze Alp pod lasami iglastymi powstały kwaśne, kamieniste gleby bielicowe, przechodzące wyżej w litosole, rankiery i zwaliska skalne. Na Nizinie Padańskiej oprócz brunatnoziemów powszechnie występują ciężkie gleby glejowe i aluwialne. W strefie nadmorskiej miejscami występują gleby zasolone.
Flora
Naturalne zbiorowiska roślinne tworzą lasy, które zajmują 33,9% powierzchni kraju. Lasy zachowały się głównie w górach. W Alpach występują piętra lasów dębowych i kasztanowych (do około 1000 m n.p.m.), bukowo-jodłowych (do 1500 m n.p.m.). Wyżej rosną lasy świerkowe i limbowo-modrzewiowe, których górna granica przebiega na około 2100 m n.p.m. Ponad strefą lasów występują subalpjeskie zarośla kosodrzewiny (we wschodniej części włoskich Alp) i różaneczników, przechodzące powyżej 2900 m n.p.m. w hale wysokogórskie. Apeniny i górzystą część wysp porastają zrzucające liście zimą, lasy dębowe i kasztanowe, a w wyższym piętrze — bukowe. Ponad granicą lasów (około 1800 m n.p.m.) w Apeninach występują łąki typu alpejskiego. Miejsce wytrzebionych lasów z dębem ostrolistnym i korkowym, sosną alpejską oraz pinią, na obszarach pogórzy i wybrzeżach, zajęły zbiorowiska śródziemnomorskie makii. Obszary roślinności twardolistnej we Włoszech złożone są z wiecznie zielonych, twardolistnych krzewów (m.in. mirt, wawrzyn, rozmaryn). Na Nizinie Padańskiej powszechne są uprawy. Na terenach nadmorskich często spotykane są palmowate.
Fauna
Fauna należy do Regionu Śródziemnomorskiego, a wyjątek stanowią Alpy na północy Włoch gdzie występują gatunki charakterystyczne dla górskich lasów w Europie środkowej. Fauna we Włoszech jest uboga pod względem liczby sztuk. Duże ssaki jak wilki, niedźwiedzie i dziki żyjące w Alpach na północy Włoch występują w bardzo małych ilościach. W Alpach na północy Włoch żyją koziorożce i kozice. W Alpach na północy Włoch można zobaczyć rzadko występującego daniela i muflona. Bogaty gatunkowo i pod względem liczby sztuk jest jedynie świat ptaków i ssaków. Z ptaków dla Włoch charakterystyczne są kruki i jaskółki.
Zachowane naturalne zbiorowiska roślinne i zwierzęce i formy krajobrazu są chronione w rezerwatach i parkach narodowych. Łączna powierzchnia terenów chronionych wynosi 57,2 tys. km2; największe parki narodowe to: Gran Paradiso (założone w 1922 — najstarszy w kraju, powierzchnia 70 200 ha) w Alpach Graickich, Stelvio w Alpach Retyckich i Abruzzo w Apeninach.
Państwo leżące w Europie Południowej, posiadające na swoim terytorium dwie enklawy: San Marino na północy i Watykan na terenie stolicy kraju, Rzymu. Włochy cechuje wyżynny i górzysty krajobraz. Praktycznie cały kraj reprezentuje klimat podzwrotnikowy i roślinność śródziemnomorska.
Całkowita granica lądowa Włoch wynosi 1932,2 km. Sąsiadują z Francją – 488 km granicy, Szwajcarią – 740 km, Austrią – 430 km i Słowenią – 232 km. Wewnątrz terytorium Włoch znajdują się ponadto dwa państwa-enklawy: San Marino (39 km granicy) i Watykan (3,2 km).
Linia brzegowa jest dość dobrze rozwinięta, długość wybrzeża wynosi aż 7600 km. Oblewają je wody kilku akwenów Morza Śródziemnego: Morze Liguryjskie, Morze Tyrreńskie, Morze Jońskie i Morze Adriatyckie. Zachodnie wybrzeże półwyspu jest rozczłonkowane wieloma zatokami (Gaecka, Neapolitańska, Salerno) i skalistymi przylądkami. Na północy i południu wybrzeże jest przeważnie górzyste, zaś w części środkowej – nizinne. Wybrzeże wschodnie, adriatyckie jest w większości wyrównane z wąskim pasem nizin nadmorskich, na południowym wschodzie leży szeroka Zatoka Tarencka i nizinny Półwysep Salentyński. Łączna powierzchnia wysp włoskich wynosi około 50 tys. km2 (1/6 pow. kraju), największe z nich to Sycylia (25,4 tys. km2) i Sardynia (23,8 tys. km2). Górzysta Sycylia, oddzielona od Półwyspu Apenińskiego wąską Cieśniną Mesyńską, stanowi przedłużenie Apeninów.
Na obszarze Włoch znajdują się dwa systemy górskie, są to Alpy na północy i Apeniny ciągnące się niemal całej długości Półwyspu Apenińskiego, którego nazwa wzięła się od tychże gór. Alpy stanowią wygięty ku północy łuk ciągnący się wzdłuż północnej granicy Włoch. Góry i wyżyny stanowią około 77% powierzchni kraju. Najwyższym punktem Włoch jest Monte Bianco di Courmayeur (4748 m n.p.m.), położony w najwyższym masywie Europy – Mont Blanc.
Duża rozciągłość południkowa kraju, równoleżnikowy (Alpy) i południkowy (Apeniny) przebieg łańcuchów górskich, stanowiących bariery klimatyczne oraz bliskość Afryki powodują znaczne zróżnicowanie klimatu. Włochy niemal w całości leżą w strefie klimatu podzwrotnikowego o jego śródziemnomorskiej odmianie, wyjątek tu stanowi centralna część Niziny Padańskiej, gdzie większy wpływ ma kontynentalizm. Klimat umiarkowany występuje w pasie Alp, gdzie charakterystyczną cechą jest występowanie piętrowości klimatycznej. Wysoko w Alpach panuje klimat górski, w najwyższych partiach typowy klimat alpejski o cechach zbliżonych do subpolarnego.
Terytorium Włoch należy do zlewiska Morza Adriatyckiego, Tyrreńskiego oraz Liguryjskiego i Jońskiego. Sieć rzeczna Włoch jest gęsta, zwłaszcza w części północnej, odwadnianej przez Pad – najdłuższą rzekę Włoch (652 km). Pad na długości około 600 km płynie przez Nizinę Padańską, gdzie jest zasilany zasobnymi w wodę dopływami alpejskimi (Ticino, Adda, Oglio i inne) oraz apenińskimi (najdłuższy Tanaro). Z Alp do Morza Adriatyckiego spływa także Adyga (długość 410 km) i Piawa. Na Półwyspie Apenińskim i wyspach rzeki są krótkie o wysokich jesienno-zimowych stanach wód i bardzo niskich w okresie letnim. Podczas lata część z nich całkowicie wysycha. Najdłuższe rzeki Półwyspu Apenińskiego to: Tyber (405 km), Arno, Reno, Ombrone i Volturno, Sycylii – Salso, Sardynii – Tirso.
Podział administracyjny
Włochy podzielone są na 20 regionów (5 z nich na prawach szczególnych), 109 prowincji (z których 2 są autonomiczne) i 8092 gminy.
Gospodarka
Włochy zajmują pierwsze miejsce w produkcji win na świecie (zaraz po nich jest Francja) duży udział mają też w zbiorze winogron. Kraj jest wysoko rozwinięty. Górnictwo odgrywa coraz mniejszą rolę z powodu wyczerpania złóż. Największe znaczenie ma przemysł środków transportu. Istotny jest przemysł motoryzacyjny – Włosi produkują między innymi samochody marki Fiat, Ferrari, Maserati, Iveco, Lancia, Alfa Romeo, Pagani i Lamborghini, jak również wysokiej klasy motocykle Ducati.
Włochy – należą pod względem gospodarczym do najważniejszych krajów Europy i świata, chociaż od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku ich gospodarka rozwija się wyraźnie wolniej niż przeciętna dla krajów UE. W 2011 roku PKB w tym kraju wyniosło 2,246 biliona dolarów – co czyni Włochy ósmą największą gospodarką Świata. Poważnym problemem gospodarczym jest znaczne bezrobocie (8,2% zasobów siły roboczej w 2011) oraz zadłużenie wewnętrzne kraju o wartości 120% PKB (w 2011 roku).
Olbrzymim problemem gospodarki włoskiej jest wybitnie nierównomierny poziom rozwoju poszczególnych regionów kraju. Gospodarczo Włochy wyraźnie dzielą się na wysoko rozwiniętą północ i do niedawna zacofane, dziś nadal słabiej rozwinięte południe. Region przemysłowy Lombardii i Piemontu należy do najbogatszych obszarów świata, a przemysł jest tu bardzo dobrze rozwinięty i nowoczesny, zaś rolnictwo wysoko wydajne. Na południu przeważają tradycyjne uprawy oraz małe i nisko wydajne gospodarstwa rolne, natomiast przemysł jest znacznie słabiej rozwinięty i bezrobocie wysokie. Mimo tych różnic Włochy są siódmą potęgą gospodarczą świata.
Turystyka
Od lat Włochy znajdują się na 2 miejscu pod względem liczby przyjeżdżających turystów zagranicznych i wpływów z turystyki, które w roku 2010 osiągnęły 53 351 mln €, tj. 3,44% PKB[3]. W 2003 roku liczba osób odwiedzających Włochy osiągnęła 39,6 mln. W 2012 roku kraj ten odwiedziło 46,360 mln. turystów (0,5% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 41,185 mld dolarów. Tym samym Włochy są na 5 miejscu na świecie pod względem ilości przybywających turystów i na 6 miejscu pod względem przychodów[4]. Na potrzeby obsługi ruchu turystycznego zbudowano ogromną liczbę obiektów noclegowych, restauracji i barów, a coroczne wydatki promocyjne i reklamowe wynoszą ponad 230 mln euro. Baza noclegowa osiągnęła 2 mln łóżek w obiektach o rozmaitym standardzie[potrzebne źródło].
Demografia
Włochy należą do najludniejszych państw Europy (czwarte miejsce na kontynencie) o wysokiej, lecz zróżnicowanej gęstości zaludnienia. Na 1 km2 przypada średnio prawie 200 osób, ale w niektórych regionach wskaźnik ten jest znacznie wyższy, np. w Lombardii wynosi on ok. 388 mieszk./km2, w Ligurii – 291, w Lacjum – 303, a w Kampanii – nawet 425. Wyraźnie słabiej zaludnione są obszary na południu: Basilicata – tylko 60 mieszk./km2, a Moliza – 73; wysoką gęstość zaludnienia ma zaś Apulia – 209 osób na km2. Najrzadziej zaludniona jest wysokogórska Dolina Aosty – 38. Z dwóch głównych wysp Sycylię zasiedla 195 mieszk./km2, a Sardynię zaledwie 68 mieszk./km2.
Włochy mające niegdyś jeden z wyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Europie od piętnastu lat borykają się z przewagą zgonów nad urodzeniami. W 2003 wskaźnik urodzeń na 1000 mieszkańców wyniósł 9,4, zaś zgonów 9,8, co dało naturalny ubytek ludności na poziomie 0,4 promila. Obecnie dzięki imigrantom przybywającym z różnych stron świata pragnących zalegalizować swój pobyt, liczba ludności kraju ciągle wzrasta; przewiduje się, że wkrótce przekroczy 60 mln. Dzięki znacznemu postępowi medycyny oraz opieki zdrowotnej Włochy szczycą się jednym z najniższych wskaźników śmiertelności niemowląt, który spadł poniżej 5 na 1000 urodzeń żywych oraz najdłuższym – po Szwecji przeciętnym trwaniem życia spośród wszystkich krajów UE; mężczyźni żyją średnio 78,5 lat, zaś kobiety 82,7 lat (dane z 2003 roku).
Struktura wiekowa ludności wykazuje szybki wzrost udziału ludności starszej niż 65 lat (poprodukcyjnej) i jednocześnie spadek udziału dzieci i młodzieży w ogólnym zaludnieniu kraju. W 2003 roku osoby mające 19 lat i mniej stanowiły 18,9% ogółu mieszkańców, od 20 do 39 lat – 29,7%, w wieku od 40 do 64 lat – 32,4% i w wieku 65 lat i powyżej aż 19,0%.
53,4% włoskich rodzin nie posiada dzieci, 22% ma jedno dziecko, 20% dwoje dzieci, 4,5% rodzin posiada trójkę dzieci,1% posiada czwórkę dzieci[5].
Aktywność zawodowa jest znacząco niższa od średniej unijnej, albowiem w 2003 roku tylko 24,4 mln osób pracowało w gospodarce (43%) wobec średniej unijnej ponad 51%. Od lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku szybko spada zatrudnienie w rolnictwie oraz nieco wolniej w przemyśle, wzrasta natomiast liczba pracujących w usługach.
Struktura zatrudnienia była następująca (w procentach; dane za lata 2003/1990): przemysł 24,6/26,8, budownictwo 6,9/7,3, handel 15,4/14,8, transport i łączność 6,2/5,9, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 4,8/8,3, inne działy gospodarki 42,1/36,9.
Włochy należą do krajów o najwyższym w świecie poziomie edukacji, czego przejawem jest bardzo duża liczba studentów wynosząca w 2003 roku 1,86 mln, czyli 32,6 na tysiąc mieszkańców; w największych ośrodkach akademickich jak Rzym, Mediolan, Turyn, Neapol, Padwa czy Bolonia z najstarszym uniwersytetem na świecie studiuje po kilkadziesiąt tysięcy osób. W tym samym roku użytkownikami komputerów było 15,7 mln osób.
Wskaźnik urbanizacji rośnie powoli ze względu na ostre tempo wyludniania się największych miast i przenoszeniem się ludności na przedmieścia – formalnie wiejskie. Statystyka włoska ponadto nie publikuje oficjalnych danych o zespołach miejskich, tylko o gminach w ich ścisłych granicach administracyjnych, niezależnie od statusu prawnego. W 2003 roku w miastach mieszkało prawie 68% ludności, przy czym wskaźnik koncentracji ludności w największych miastach jest wyraźnie mniejszy niż w innych podobnej wielkości krajach Unii. Od połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku Włochy notują znaczny napływ imigrantów, głównie z Albanii (Apulia), krajów arabskich północnej Afryki oraz Ameryki Południowej, którzy zasiedlili zwłaszcza Rzym i jego peryferia oraz okolice Mediolanu i Turynu, a także inne miasta na północy kraju. Liczba imigrantów w 2003 roku wyniosła 1,126 mln., czyli 2% ludności, z czego około 32 tysiące stanowili Polacy. Wspomniana migracja ludności większych miast jest bardzo ciekawym zjawiskiem powodującym – niekiedy drastyczny – spadek zaludnienia głównych miast na rzecz osiedli podmiejskich.
Imigranci
Włochy dopiero w latach 80. XX wieku stały się krajem będącym celem wielu imigrantów. Obecnie nielegalna imigracja stanowi duży problem dla rządu włoskiego, bowiem kraj ten posiada linię brzegową o długości 7600 km, którą trudno jest zupełnie uszczelnić. Każdego roku przybywają tutaj tysiące imigrantów z Afryki, Chin, Indii, Turcji, Filipin, Albanii i innych. Dziesiątki ludzi ginie podczas ciężkiej morskiej przeprawy. W samym roku 2005 do Włoch przybyło około 1 miliona nielegalnych imigrantów. W sumie na wyżej wymienione państwa przypada 38% spośród ogółu przyznanych pozwoleń na stały pobyt.
Duży wpływ na liczbę imigrantów przybywających do Włoch mają uchodźcy; takie wydarzenia jak konflikty na Bałkanach czy w basenie Morza Śródziemnego nie pozostają bez wpływu na ruchy imigracyjne. W 2005 roku zanotowano 95 500 wniosków o azyl. W obecnych czasach coraz większy napływ ludności napływa tutaj z takich krajów jak: Afganistan, Iran czy Irak. Oczywistym wydaje się fakt, iż sprawa imigracji legalnej i nielegalnej będzie ciągle powracać, ponieważ mimo że obecnie imigranci stanowią około 2,5% społeczeństwa włoskiego, ich liczba ciągle rośnie. W 2007 włoski rząd oszacował, że w kraju żyje już ponad 1 milion muzułmanów. Innymi licznymi grupami imigrantów mieszkających we Włoszech są: obywatele dawnej Jugosławii (800 tys.), Albańczycy (~500 tys.), Azjaci (360 tys.), Rumuni (320 tys.), ludność z Europy Wschodniej (300 tys.), ludność z Ameryki Południowej (280 tys.), Afrykanie (220 tys.), Francuzi (180 tys.), Chińczycy (140 tys.), Ukraińcy (107 tys.), Niemcy (100 tys.), Polacy (60 tys.) oraz pozostałe grupy ludzi, których liczba ogółem szacowana jest na około 270 tys.
Religia
Prawie całą ludność stanowią katolicy – 87,6% (licząc wszystkich ochrzczonych), z których niewielu regularnie praktykuje. Przez długi czas o stanie praktyk religijnych obowiązywały dane, że około 30% Włochów uczestniczy w niedzielnych nabożeństwach przynajmniej raz w tygodniu, a kolejne 20% przynajmniej raz w miesiącu. Dane te pochodziły z ośrodków sondażowych, w których respondenci sami określali własne zaangażowanie religijne. Jednakże badania przeprowadzone przez Patriarchat Wenecji w 619 kościołach wykazały, że jedynie 15% wiernych każdej niedzieli uczestniczy we mszach, a 8% przynajmniej raz w miesiącu, co daje razem 23%[6]. W północnej części kraju (włoski Tyrol) żyje kilkadziesiąt tysięcy protestantów, a w całym kraju około 650 tysięcy (1,1%), głównie zielonoświątkowców. Pozostałymi największymi wspólnotami chrześcijańskimi są prawosławni (2,3%) i Świadkowie Jehowy (0,7%). Napływ imigrantów z Albanii i krajów arabskich spowodował wzrost liczby muzułmanów do 1,5 miliona (2,4%), a ich skupiskami są Apulia, Basilicata, Rzym, Genua i Mediolan. Coraz liczniejsi stają się także wyznawcy religii wschodnich, głównie sikhizmu, hinduizmu i buddyzmu (łącznie 0,7%). Ponadto w Rzymie i Mediolanie mieszkają znaczniejsze grupy wyznawców judaizmu – w sumie w całych Włoszech 44 tysięce[7]. 3,4 miliona Włochów (5,8%) formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej.
Oświata
System oświatowy we Włoszech jest centralnie zarządzany przez Ministerstwo Oświaty. Oprócz szkół publicznych, finansowanych przez państwo, młodzież może uczęszczać do szkół prywatnych. Istnieje tam dobrze rozwinięta sieć szkolnictwa prywatnego. Przedszkola finansowane są przez władze lokalne. Językiem urzędowym jest język włoski.
W szkolnictwie włoskim dużą wagę przywiązuje się do integracji młodzieży niepełnosprawnej z pełnosprawną, która jest szeroko realizowana na wszystkich szczeblach systemu szkolnego.
Służba zdrowia
W 1978 roku uruchomiono we Włoszech system publicznej opieki zdrowotnej. W kraju tym przeznacza się 9% PKB na opiekę zdrowotną (średnia OECD to 8,9%). Według raportu WHO z 2000 roku, włoska służba zdrowia zajmuje drugie miejsce na świecie pod względem jakości i 3 pod względem wydajności, jeden lekarz przypada na zaledwie 176 osób[8]. Dane statystyczne dotyczące zachorowań i długości życia należą do najlepszych na świecie. Szacowana długość życia to 82 lata, odpowiednio 79 dla mężczyzn a 85 dla kobiet, wskaźnik umieralności noworodków to 3 na 1000[9]. Według rankingu CIA z 2012 roku, włoska oczekiwana długość życia jest najwyższą w Europie wśród dużych państw (dłuższą oczekiwaną długość życia ma Monako, San Marino i Andora)[10].
Kultura
Włochy są krajem prawie jednonarodowościowym. Jedynie pewne wymieszanie kultur można zauważyć na terenach przygranicznych w północnej części kraju, gdzie oprócz włoskiego obowiązują języki niemiecki, słoweński lub francuski (w zależności od graniczącego państwa). Duże zwarte skupiska osób o innej narodowości występują w Południowym Tyrolu, odrębnością odznaczają się zwłaszcza wyspy, a mieszkańcy Sardynii uważani są przez niektórych za odrębny naród. Jednak to właśnie Sardynia była inicjatorką zjednoczenia kraju w XIX wieku.
Rytm życia rodzinnego wyznaczony jest przez zwyczaje i tradycje religijne. Nie ma tu jednak zbyt wielu świąt ogólnonarodowych, za to jest bardzo dużo świąt lokalnych, które obchodzone są niezwykle hucznie. Najczęstszą okazją są dni patronów miejscowości. Podczas wszystkich świąt najbardziej rozpowszechnioną tradycją są procesje. Obnoszone są wtedy relikwie i podobizny świętego. Całości towarzyszy wrzawa, muzyka oraz występy, przypominające spektakl teatralny. Największe uroczystości obchodzone są podczas Wielkanocy, począwszy od Wielkiego Piątku. Wówczas to procesje przemierzają ulice i obnoszą figury ukrzyżowanego Chrystusa. Wśród uczestników wyróżniają się zakapturzone postacie w habitach, śpiewające pokutne pieśni.
Uroczystości te odbywają się głównie na zachodnim wybrzeżu Sycylii oraz w miastach południa, np. w Tarencie, Reggio. Natomiast w Wielką Sobotę przez ulice Nocera Tirinesa w Kalabrii przechodzi procesja biczowników.
Przed Bożym Narodzeniem w Neapolu odbywają się targi szopek. Tradycja żywej szopki pochodzi od św. Franciszka z Asyżu, który jako pierwszy ją zainicjował.
Obchodzi się tu również dzień Wszystkich Świętych. Zwyczaje nakazują, aby w ten dzień dzieci otrzymywały prezenty od rodziców w imieniu zmarłych krewnych.
Słynny jest również karnawał w Wenecji, który trwa przez pięć dni przed Środą Popielcową. Jest to wielka parada kostiumów i ręcznie wykonywanych masek. Na ten tydzień przyjeżdża do Wenecji wielu turystów, których głównym celem jest uczestniczenie w tych uroczystościach.
Pomimo że Włochy są państwem praktycznie jednonarodowościowym, częściej odczuwane jest ich przywiązanie do danego regionu niż do całego kraju. Odmienność poszczególnych regionów przejawia się w lokalnych tradycjach kulturowych, standardzie życia, dialektach, a także w krajobrazie.
Kultura i tradycja artystyczna Włoch wywarła ogromny wpływ na sztukę i kulturę innych krajów Europy. Niemal każdy zna takie nazwiska jak Leonardo da Vinci, Michał Anioł czy Botticelli.
Ich dzieła, często nawet nie kojarzone ze swoimi autorami, weszły na stałe do kanonu sztuki: „Mona Lisa”, Kaplica Sykstyńska lub Pieta. Florencja, Rzym, Wenecja to miasta, do których zdąża wielu Europejczyków chcących poznać swoje kulturowe korzenie.
Język
Język włoski jest, pod względem słownictwa, najbliższy łacinie ze wszystkich języków romańskich. Współczesny włoski dużo zawdzięcza takim pisarzom, jak Dante Alighieri i Alessandro Manzoni, którzy za standard obrali język wyedukowanych Toskańczyków. Dzisiaj mówi się, że najlepsza mowa to la lingua toscana in bocca romana (toskański w rzymskich ustach). Aż do niedawna obok oficjalnego języka włoskiego istniało ponad 1,5 tysiąca dialektów. Językiem włoskim na świecie posługuje się ponad 100 milionów ludzi.
Muzyka
Włochy uważane są za ojczyznę europejskiej muzyki artystycznej i przez wiele stuleci pełniły rolę centrum życia muzycznego w Europie. Tam najefektowniej rozwinęła się muzyka wokalna, we Włoszech powstała opera, ale także liczne gatunki muzyki instrumentalnej początek miały właśnie we Włoszech. W XVII i XVIII wieku najwięcej muzyków zatrudniano – zwłaszcza na bogatych dworach – właśnie z Włoch. Podobnie jak dzisiaj po angielsku, w całej Europie śpiewano najczęściej po włosku.
Siedemnastowieczną Italię – pisze w Historii muzyki Danuta Gwizdalanka – szczęśliwie omijała większość nieszczęść, jakie rujnowały północną część Europy, a przede wszystkim wojny religijne. Włoscy książęta znaczną część ambicji politycznych mogli więc angażować w walkę o prestiż, prowadzoną bronią pokojową, acz czasem niemniej kosztowną od armat: spektakularnym mecenatem artystycznym[11].
Średniowiecze
Na Półwyspie Apenińskim, a zwłaszcza w Rzymie, powstały zręby liturgii, której podstawą był jednogłosowy śpiew. Pod koniec VI w. uporządkował rozmaite śpiewy liturgiczne papież Grzegorz I i z tego powodu nosi on nazwę chorał gregoriański. W następnych stuleciach powstawały ciągle jednak nowe śpiewy, w tym sekwencje takie jak Dies irae oraz Stabat Mater[12].
Renesans i barok
Najbardziej popularnym gatunkiem muzyki w XVI w. był madrygał śpiewany na ogół na 4 lub 5 głosów. Z upływem czasu stawał się coraz bardziej wirtuozowski, zwłaszcza że na najbogatszym dworach madrygały wykonywali zawodowi śpiewacy i śpiewaczki. Inny, znacznie poważniejszy charakter miała muzyka kościelna, której głównym przedstawicielem był Giovanni Pierluigi da Palestrina, kompozytor i śpiewak papieski.
Ogromnie ważnym ośrodkiem muzycznym stała się w renesansie Wenecja, w której rozkwitała muzyka religijna pisana dla bazyliki św. Marka, ale także świecka – komponowana na potrzeby bogatych i lubiących się bawić wenecjan. Z tego też powodu to właśnie w Wenecji rozpoczęła się efektowna historia europejskiej muzyki instrumentalnej.
Przełom stylistyczny, jaki dokonał się w muzyce eur. ok. 1600, był niemal całkowicie dziełem kompozytorów włoskich[13].
Do przełomu tego przyczyniła grupa filozofów, artystów i miłośników muzyki we Florencji zwana Cameratą, która na wzór antycznego dramatu stworzyć chciała podobny gatunek teatralno-muzyczny. „Wynalazek” ich udoskonalił Claudio Monteverdi w Mantui i tak powstała opera.
Opera rozkwitała przede wszystkim w Wenecji, gdzie powstały pierwsze w Europie publiczne teatry operowe. Ważny był Rzym, gdzie jednak losy sztuki zazwyczaj zależały od upodobań papieży, a wielu z nich sprzeciwiało się „grzesznej rozrywce”. Specjalnie piętnowano obecność kobiet na scenie, co spowodowało upowszechnienie się śpiewu kastratów. U schyłku XVII w. prym w sztuce operowej zdobył Neapol, a przyczynił się do tego swymi dziełami Alessandro Scarlatti. Opery w stylu neapolitańskim pisywano i wystawiano w całej Europie.
Rozkwitała też muzyka instrumentalna. Na instrumenty klawiszowe komponował m.in. Girolamo Frescobaldi. W Wenecji i Bolonii przybywało znakomitych skrzypków. W północnych Włoszech rodziny lutnicze Stradivarich, Amatich, Guarnerich budowały instrumenty uważane do dzisiaj za niedoścignione. Pisywano utwory solowe (sonata da chiesa, sonata da camera), concerti grossi na orkiestry oraz koncerty dla solistów z towarzyszeniem orkiestry (najsławniejsze- Antonio Vivaldi).
Dla włoskiej muzyki barokowej najważniejsza była opera i styl koncertujący. W praktyce instrumentalnej dominowały instrumenty smyczkowe. Ideałem piękna pozostawał jednak głos śpiewaka – sprawny technicznie, lecz nade wszystko obdarzony wielką siłą wyrazu[14].
Wiek XIX i XX
W początkach XIX w. włoscy kompozytorzy operowi nadal byli poszukiwani w całej Europie. O życiu muzycznym w Paryżu decydował Luigi Cherubini, w Niemczech – Giuseppe Spontini. Największą karierę zrobił Gioacchino Rossini, który spopularyzował lżejszą operę buffa, jak popularny do dzisiaj Cyrulik sewilski. Włochem był też najpopularniejszy wirtuoz pierwszej połowy XIX wieku – Niccolo Paganini.
W drugiej połowie XIX wieku muzyka instrumentalna wyraźnie ustępowała przed operą, w której najważniejszym twórcą był Giuseppe Verdi. Do ogromnej popularności jego oper we Włoszech przyczyniały się akcenty patriotyczne w librettach, wspierające walkę narodu włoskiego o niepodległość. Na przełomie XIX i XX wieku włoska opera, nie tracąc światowej już teraz popularności uległa kolejnej zmianie – powstał weryzm, który przestawiał na scenie sceny z życia zwykłych ludzi, a nawet epizody o charakterze kryminalnym. Najpopularniejszym kompozytorem takich oper był Giacomo Puccini.
W pierwszej połowie XX wieku we Włoszech nastąpiło ożywienie zainteresowania muzyką instrumentalną (np. Ottorino Respighi). W drugiej połowie Mediolan, w którym powstało jedno z pierwszych studiów muzyki elektronicznej, stał się ważnym ośrodkiem awangardy, której głównymi reprezentantami byli kompozytorzy (Luigi Nono, Luciano Berio).
Literatura
Znaczący pisarze włoscy to między innymi: Petrarca, Boccaccio, Dante, Torquato Tasso, Gabriele D’Annunzio, Grazia Deledda, Salvatore Quasimodo, Dario Fo, Italo Calvino i Umberto Eco.
Kinematografia włoska
Kinematografia włoska rozpoczęła swoją historię jako jedna z pierwszych na świecie, bowiem zaledwie kilka miesięcy po pierwszej publicznej projekcji filmowej, która odbyła się 28 grudnia 1895 roku w Paryżu. Nowy wynalazek został sprowadzony do Włoch w roku 1896 przez braci Lumiere. W marcu tego roku kinematograf zawitał po raz pierwszy do Rzymu oraz Mediolanu, w kwietniu do Neapolu, Salerno i do Bari, a w czerwcu w Livorno; od sierpnia sprzęt był prezentowany w Bergamo, Rawennie oraz w Bologni, następnie w październiku w Ankonie[1] oraz w grudniu w Turynie, Pescarze i Reggio Calabria. W Pizie w roku 1899 otwarte zostało kino, które uznawane było, aż do zamknięcia 13 stycznia 2011 za najstarsze we Włoszech: il Palazzo Agostini[2].
Sport
Włosi znani są z miłości do sportu i gier sportowych. Uwielbiają wyścigi Formuły 1 za sprawą włoskiego teamu Ferrari, który jest legendą sportów motorowych. Mają 15 tytułów wśród kierowców oraz 16 wśród konstruktorów. Równie dużą popularnością cieszy się piłka nożna. Włosi zdobyli już Mistrzostwo świata na Mundialu czterokrotnie, ostatnio w 2006 roku. Dodatkowo w Rzymie znajduje się Stadion Olimpijski. Oprócz piłki nożnej dużą popularnością cieszy się koszykówka (2 miejsce drużyny narodowej począwszy od lat 50.), siatkówka (reprezentacja włoska jest jedną z najlepszych drużyn świata), piłka wodna, szermierka, rugby, kolarstwo, hokej na lodzie.
Tagi: śródziemnomorska strefa Włochy
źródło: Wikipedia (autorzy, na licencji CC-BY-SA 3.0)