Geografia
Bośnia i Hercegowina jest państwem położonym w Europie Południowej, na Półwyspie Bałkańskim. Terytorium tego kraju było areną walk między Serbami a Muzułmanami i Chorwatami o podział Bośni i Hercegowiny. Obecnie porządku w kraju o przestrzeganie porozumienia pokojowego pilnują siły stabilizacyjne EUFOR. Bośnia jest krajem górzystym, leżącym na styku stref klimatycznych – umiarkowanej i śródziemnomorskiej.
Powierzchnia – granice
Powierzchnia – 51 129 km2
Skrajne punkty: północny 45°17'N, południowy 42°32'N, zachodni 15°45'E, wschodni 19°40'E. Rozciągłość południkowa wynosi 300 km, a równoleżnikowa 310 km.
Bośnia i Hercegowina graniczy z następującymi państwami:
Chorwacja – 932 km
Czarnogóra – 255 km
Serbia – 302 km
Linia brzegowa – 20 km (Morze Adriatyckie)
Budowa geologiczna i rzeźba
Tylko 10% obszaru leży na wysokości poniżej 200 m n.p.m., a przeważającą część zajmują Góry Dynarskie gdzie najwyższy szczyt kraju, Maglić wznosi się na 2396 m n.p.m. Na skały tworzące owe góry składają się wapienie, dolomity i łupki. Same góry są młodym utworem powstałym w orogenezie alpejskiej. Góry Dynarskie przechodzą ku północy w Nizinę Środkowodunajską. Na południowym zachodzie w wapiennych skałach rozwija się rzeźba krasowa. Tereny nizinne rozciągają się wąskim pasem na północy kraju w dolinie rzeki Sawy, oraz w dolinach jej dopływów. Obszary te wchodzą w skład Niziny Panońskiej, zbudowanej z mezozoicznych osadów morskich i jeziornych.
Klimat
Kraj położony jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego na wschodzie i północy oraz podzwrotnikowego śródziemnomorskiego na zachodzie i południu. Średnia roczna temperatura powietrza zimą wynosi od 8 oC na wybrzeżu do 0 oC na północy, latem 22oC–26oC. Średnia roczna suma opadów waha się od 600 mm na nizinach do 1500 mm w górach. Opady uwarunkowane są przede wszystkim przez górzystą rzeźbę terenu, na którym temperatura maleje. Wraz z wysokością, wzrasta natomiast suma opadów. Na obszarach powyżej 1500 m n.p.m. panuje klimat górski.
Wody
Sieć rzeczna jest dobrze rozwinięta. Góry stanowią obszar źródłowy wielu rzek. Największe systemy rzeczne tworzą Sawa (prawobrzeżny dopływ Dunaju) z Driną, Bosną, Uną, Vrbasem oraz uchodząca do Morza Adriatyckiego Neretwa. Przeważająca część kraju należy do zlewiska Morza Czarnego. Z niewielkiej części na południu kraju rzeki uchodzą do Morza Adriatyckiego jak wymieniona wyżej Neretwa. Bośnia posiada niewiele jezior naturalnych, które mają niewielką powierzchnię. Więcej jest jezior sztucznych wykorzystywanych w celach hydroenergetycznych.
Gleby
Obszary nizinne Bośni są pokryte glebami brunatnymi, zaś w dolinach rzek zalegają mady. W górach występują gleby bielicowe i szkieletowe. Na terenach krasowych występują gleby czerwone tzw. terra rosa, zaś na wierzchowinach – gleby pierwotne zwane goletami.
Fauna i flora
Naturalną szatą roślinną stanowią lasy(zajmują około 45% powierzchni kraju): dębowo-bukowo-grabowe w niższych partiach gór do 600 m n.p.m. Lasy mieszane z sosną i świerkiem rosną w wyższych partiach gór, przechodzących w kosodrzewiny i łąki górskie. Na wybrzeżu rośnie makia. Lasy i zarośla są naturalnym środowiskiem wielu gatunków zwierząt. Żyją w nich m.in.: sarny, jelenie, dziki, lisy pospolite, wiewiórki, orły i myszołowy. Przedstawicielami gadów są jadowite żmije i węże Eskulapa, z płazów żyjących w Bośni charakterystyczna jest czarna salamandra. Roślinność i świat zwierzęcy podlegają ochronie w parkach narodowych (Sutjeska i Park Narodowy Kozara) oraz rezerwatach przyrody.
Warunki naturalne
Bośnia i Hercegowina jest krajem górzystym. Większość terytorium stanowią Góry Dynarskie, tylko w północno-wschodniej części tego kraju znajduje się niewielka część Kotliny Panońskiej. Blisko 90% jej obszaru znajduje się powyżej 200 m n.p.m. Liczne pasma górskie obejmujące Plješvicę, Grmeč (1604 m n.p.m.), Klekovaca, Vitorog, Cincar i Radušę biegną z północnego zachodu na południowy wschód. Góry Dynarskie zbudowane są przeważnie z wapieni, dolomitów, łupków i piaskowców. Są to góry młode powstałe w orogenezie alpejskiej.
Najwyższy punkt: Maglić 2386 m n.p.m.
Najniższy punkt: Morze Adriatyckie 0 m
Miasta
Większe miasta: Sarajewo (stolica), Banja Luka, Zenica, Tuzla, Mostar. Pozostałe miasta w osobnym artykule Miasta w Bośni i Hercegowinie.
Jedyny kurort morski Bośni i Hercegowiny nosi nazwę Neum.
Obszary chronione
W Bośni i Hercegowinie utworzono 2 parki narodowe: Park Narodowy Kozara i Park Narodowy Sutjeska.
Krainy historyczne
Na państwo składają się dwie historyczne krainy: Bośnia, która zajmuje ok. 80% powierzchni kraju oraz Hercegowina, która obejmuje ok. 20% powierzchni. Granice między tymi dwiema krainami nie są ściśle określone.
Ustrój polityczny
Bośnia i Hercegowina jest republiką federacyjną, według konstytucji z 1995 r. składającą się z Federacji Bośni i Hercegowiny i Republiki Serbskiej. Funkcje głowy państwa pełni trzyosobowe Prezydium Republiki, złożone z przedstawicieli głównych grup etnicznych: boszniackiej, chorwackiej i serbskiej, wybieranym w wyborach powszechnych na kadencję 4-letnią. Na jego czele stoi przewodniczący, zmieniający się rotacyjnie co 8 miesięcy. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu – Skupsztiny, złożonego z Izby Narodowych Reprezentantów (42 posłów) i Izby Narodów (15 posłów). Prezydium Republiki mianuje rząd centralny, którego kierownictwo należy do 2 współpremierów. Federacja Bośni i Hercegowiny oraz Republika Serbska mają własne parlamenty i rządy.
Do głównych partii politycznych Bośni i Hercegowiny należą: Chorwacka Demokratyczna Unia Bośni i Hercegowiny, Partia Akcji Demokratycznej, Serbska Partia Demokratyczna i Koalicja Socjalistyczna.
Podział administracyjny
Bośnia i Hercegowina składa się z dwóch głównych części składowych, którymi są Federacja Bośni i Hercegowiny i Republika Serbska. Na wspólnym terenie obydwu tych części leży Dystrykt Brczko, pozostający pod kontrolą międzynarodową.
Od pewnego czasu skonfliktowani politycy Bośni i Hercegowiny grożą proklamowaniem niepodległości Republiki Serbskiej lub jej oderwaniu w celu przyłączenia jej do Serbii. Inni z nich wskazują na niekorzystną dla kraju dynamikę polityczną w wyniku jej zaistnienia lub zbrodnie popełnione przeciwko Bośniakom w imieniu Wielkiej Serbii czy utworzenia Republiki Serbskiej (ludobójstwo) i działają na rzecz zlikwidowania tego tworu administracyjnego. 12 października 2008 wypowiedź Miroslava Lajčáka, Wysokiego Przedstawiciela dla Bośni i Hercegowiny, w Sarajewie, już po wyborach samorządowych w tym kraju, wskazała zdecydowanie, że Republika Serbska ani nie zaniknie, ani nie oderwie się od Bośni i Hercegowiny[3].
Historia
5 października 1908 Austro-Węgry dokonały aneksji Bośni i Hercegowiny. Po pierwszej wojnie światowej Bośnia i Hercegowina weszła w skład SHS a potem Królestwa Jugosławii. Od 1941 w granicach "Niepodległego Państwa Chorwackiego". Po wojnie Socjalistyczna Republika Bośni i Hercegowiny w składzie Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. W Sarajewie odbywały się Zimowe Igrzyska Olimpijskie w 1984 r.
Bośnia i Hercegowina uzyskała niepodległość w referendum 1992, ale Serbowie zbojkotowali wyniki głosowania i utworzyli własne państwo – Republikę Serbską ze stolicą w Banja Luce[4].
Demografia
Bośnię i Hercegowinę zamieszkuje obecnie 3 791 662 mieszkańców[5]. Główne skupiska ludności znajdują się w dolinach rzek i kotlinach śródgórskich. Do najważniejszych grup etnicznych zamieszkujących kraj należą: Boszniacy – 48%, Serbowie – 33% i Chorwaci – 15%. Trwająca trzy lata wojna domowa doprowadziła do ogromnych strat ludnościowych i gruntownych zmian etnicznych w strukturze etnicznej kraju[6]. Przyrost naturalny wynosi 0,5‰, a średnia długość życia dla mężczyzn: 74 lata, a kobiet: 82 lata. Średnia gęstość zaludnienia to 76 osób na km2. W miastach mieszka 44% ludności[7].
Religie
Największymi religiami w Bośni i Hercegowinie są islam i chrześcijaństwo (w tym zdecydowana większość to prawosławni i katolicy).
2005:
muzułmanie (45%),
prawosławni (36%),
katolicy (15%),
pozostali (4%)
Gospodarka
Największe znaczenie w gospodarce Bośni i Hercegowiny mają: leśnictwo, górnictwo i energetyka. Na terenie Bośni i Hercegowiny znajdują się eksploatowane złoża: rudy żelaza, węgla brunatnego, soli kamiennej, rud cynku i ołowiu oraz azbestu. Komunikacja jest słabo rozwinięta, a największe znaczenie ma kolej.
PKB na 1 mieszkańca: 7624 USD (2008)
Turystyka
W 2012 roku kraj ten odwiedziło 439 tys. turystów (11,9% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 603 mln dolarów[8].
Kultura
Radio i telewizja
W Bośni i Hercegowinie są w większości kontrolowane przez 3 partie: Partię Akcji Demokratycznej, Chorwacką Wspólnotę Demokratyczną w Bośni i Hercegowinie i Serbską Partię Demokratyczną. Działalność radia i telewizji nadzorują 2 instytucje: Serbskie Radio i Telewizja (SRT), w której 1997 nastąpił rozłam programowy między studiem w Pale i studiem w Banja Luce, oraz Radio-Televizija Bosne-Hercegovine (RTV). Radio (działające od 1945) nadaje 4 programy w językach: serbskim, chorwackim i bośniackim, telewizja (założona 1969) – 2 programy, w tych samych językach. Ponadto, zgodnie z duchem porozumienia z Dayton, w Bośni i Hercegowinie działa kilka lokalnych, niezależnych stacji radiowych i telewizyjnych: kompanie telewizyjne Hajat (Sarajewo) i Zetel (Zenica) oraz utworzone 1996 wraz ze stacjami RTV w Mostarze i Tuzli – TVIN-TV International Network. W Bośni i Hercegowinie działa też Chorwackie Radio Herceg-Bosna z siedzibą w Mostarze oraz Serbskie Radio Banja Luka, założone w 1997 jako niezależne radio powstałe w wyniku rozłamu w SRT.
Prasa
Większość gazet w Bośni i Hercegowinie przestała się ukazywać w czasie wojny od 1992 do 1995. Jedynie poranny sarajewski dziennik "Oslobodjenje", założony w 1943, jest wydawany nieprzerwanie. W 1998 osiągnął nakład 56 tysięcy egzemplarzy. Ponadto ukazują się: dziennik "Vecernje novine", założony w 1964, w nakładzie 15 tysięcy egzemplarzy,"Glas srpski", rządowy dziennik Republiki Serbskiej, nakład 1900 egzemplarzy oraz niezależny chorwacki dziennik "Horyzont", założony w 1996, ukazujący się w Mostarze. Wśród czasopism najważniejszym jest ilustrowany tygodnik "Svijet", wychodzący w Sarajewie oraz "Zadrugar", tygodnik dla rolników, założony w 1945.
Tagi: strefa śródziemnomorska Bośnia i Hercegowina
