W wyniku przeprowadzonego 21 maja 2006 referendum niepodległościowego zadeklarowano zerwanie dotychczas istniejącej federacji z Serbią (Serbia i Czarnogóra). Ostatecznie parlament kraju proklamował niepodległość 3 czerwca 2006. Zgodnie z umową związkową sukcesorem dotychczas istniejącego państwa Serbii i Czarnogóry została Serbia, natomiast Czarnogóra od nowa rozpoczęła procesy akcesyjne do organizacji międzynarodowych. 28 czerwca 2006 roku Czarnogóra została przyjęta do Organizacji Narodów Zjednoczonych jako 192. członek tej organizacji, a od 11 maja 2007 roku jest 47. państwem członkowskim Rady Europy[3]. Od grudnia 2009 jest kandydatem do NATO, a od 17 grudnia 2010 r. posiada status oficjalnego kandydata do Unii Europejskiej[4].
Etymologia
Termin Crna Gora ("Czarna Góra") był już używana jako określenie dużej części Czarnogóry w XV wieku[5]. W końcu XIV wieku odnosił się tylko do niewielkiego obszaru plemienia Paštrovići, ale ostatecznie był używany dla większego obszaru dynastii Crnojewiciów w Górnej Zecie[5].
Ten obszar był nazywany Starą Czarnogórą (Стара Црна Гора/Stara Crna Gora) w XIX wieku dla odróżnienia od nowo uzyskanych obszarów Brdy. Czarnogóra zwiększała potem swój rozmiar kilka razy do XX wieku w wynik wojen z Otomanami, co doprowadziło do aneksji Starej Hercegowiny oraz części Metochii i południowego Sandżaku. Później granice zmieniły się nieznacznie, wyłączając Metochię i włączając Zatokę Kotorską.
Nazwy kraju typu Montenegro w większości zachodnioeuropejskich języków pochodzą od włosko-weneckiej kalki monte negro (we współczesnym włoskim byłoby monte nero), która pochodzi prawdopodobnie z czasów hegemonii Wenecji na tym obszarze w średniowieczu. Inne języki, zwłaszcza pobliskie, używają bezpośredniego tłumaczenia wyrażenia "czarna góra".
Rząd i politycy
Obecnie w skład rządu Czarnogóry (Vlada Crne Gore) wchodzą: premier, wicepremier oraz ministrowie. Premierem i szefem rządu Czarnogóry jest Milo Đukanović. Rządzące stronnictwo to tkwiąca korzeniami w dawnej partii komunistycznej Demokratyczna Partia Socjalistów Czarnogóry (Demokratska Partija Socialista Crna Gore), która pod koniec lat 90. zmieniła orientację z proserbskiej na niepodległościową. Największą siłą opozycyjną jest Ruch dla Zmian (Pokret za Promjene) – ugrupowanie liberalnej centroprawicy, powstałe po ogłoszeniu niepodległości w 2006 r. z przekształcenia istniejącej wcześniej proniepodległościowej, ale zarazem niechętnej postkomunistom organizacji skupiającej uczonych, ekonomistów, intelektualistów i polityków – Grupy dla Zmian (Grupa za Promjene). Istnieją także partie mniejszości narodowych – serbskiej, albańskiej i bośniackiej, ugrupowania wyrosłe ze sprzeciwiającego się czarnogórskiej niepodległości ruchu unionistycznego oraz marginalna dziś (dysponuje jednym mandatem w parlamencie) Liberalna Partia Czarnogóry (Liberalna Partija Crne Gore), będąca pozostałością po Liberalnym Związku Czarnogóry (Liberalni Savez Crne Gore) – antykomunistycznej, proniepodległościowej i sprzeciwiającej się wojnie bałkańskiej formacji założonej przez grupę dysydentów w 1990 r. i istniejącej do 2005 r.
Parlament
Parlament Czarnogóry (Skupština Crne Gore) uchwala wszystkie ustawy, ratyfikuje umowy międzynarodowe, mianuje premiera, ministrów oraz sędziów wszystkich sądów, zatwierdza budżet i wykonuje wszystkie inne zadania ustalone przez konstytucję. Parlament może udzielić wotum nieufności rządowi większością głosów. Każdy poseł jest wybierany ponad 6 tysiącami głosów; od osiągnięcia tego wyniku zależy liczba posłów w parlamencie Czarnogóry (aktualnie zgromadzenie liczy 78 posłów, natomiast poprzednie liczyło 71). Obecnie przewodniczącym parlamentu jest Ranko Krivokapić.
Prezydent
Prezydent Czarnogóry (Predsjednik Crne Gore) jest wybierany na okres pięciu lat w wyborach bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Prezydent:
reprezentuje Czarnogórę w kraju i zagranicą
ogłasza ustawy
ma prawo inicjatywy ustawodawczej
zwołuje wybory parlamentarne
przedstawia parlamentowi kandydata na premiera, a także kandydatów na prezesa i sędziów trybunału konstytucyjnego
proponuje termin referendum
ułaskawia więźniów
wypowiada wojnę.
Geografia
Kraj leży na Półwyspie Bałkańskim i cechuje się łagodnym klimatem na wybrzeżu i górskim, chłodnym w głębi lądu. Przyroda Czarnogóry jest bardzo zróżnicowana ze względu na klimat i rzeźbę terenu.
Powierzchnia, położenie i granice
Powierzchnia – 13 812 km2
Współrzędne skrajnych punktów geograficznych Czarnogóry to:
42°50' szer. geogr. N – Malda ada, Gmina Ulcinj
43°32' szer. geogr. N – Mocevici, Gmina Pljevlja
20°21' dług. geogr. E – Jablanica, Gmina Rožaje
18°26' dług. geogr. E – Prijevor, Gmina Herceg Novi
Kraj rozciąga się na długości 78 km (w mierze kątowej 0° i 42') w wymiarze północ – południe oraz 155 km (1° 55') w wymiarze wschód – zachód. Latem na północy dzień jest dłuższy o ok. 10 minut niż na południu, zimą – odwrotnie.
Czarnogóra graniczy z następującymi państwami:
Chorwacja (od zachodu) – 14 km
Bośnia i Hercegowina (od zachodu i od północy) – 225 km
Serbia (od wschodu i od północy) – – 203 km
Albania (od wschodu) – 172 km
Linia brzegowa – 293,5 km
Budowa geologiczna i rzeźba
Czarnogóra jest krajem w większości górzystym, którego obszar zajmują Góry Dynarskie wykształcone w orogenezie alpejskiej. Obszary górzyste Czarnogóry wznoszą się średnio na 2000 m n.p.m. Góry zbudowane są głównie z wapienia oraz z dolomitów, występuje rzeźba krasowa. Najwyższy szczyt Zla Kolata o wysokości 2534 m n.p.m. leży na granicy z Albanią na południu kraju. Drugi co do wielkości szczyt Bobotov Kuk wznosi się na 2522 m n.p.m. i znajduje się w północnej części kraju. Obszary nizinne zajmują niewielki teren i skupiają się w strefie wybrzeża, a poza nim w kotlinie Jeziora Szkoderskiego.
Występują gleby bielicowe oraz czerwonoziemy zwane terra rosa. Doliny rzeczne pokrywają aluwia, miejscami występują czarnoziemy. Większość powierzchni kraju zajmują górskie formacje gleb nie nadające się do użytku rolnego. Obszary przydatne roliczo obejmują zaledwie 5% terytorium kraju.
Klimat
Cały obszar Czarnogóry leży w strefie klimatu podzwrotnikowego, przy czym w głębi lądu występuje jego górska, chłodniejsza odmiana, a w strefie nadbrzeżnej typ śródziemnomorski. W strefie gór i dolin śródgórskich cechą klimatu jest piętrowość.
Temperatury w strefie nadbrzeżnej, a także w stolicy kraju Podgoricy są łagodne. Średnie wartości w styczniu wynoszą 5 °C, zaś w lipcu 26 °C. Latem często występują upały w związku z napływem mas powietrza zwrotnikowego. Lata są zazwyczaj suche, a zimy łagodne i deszczowe. W głębi lądy jest chłodniej. Na obszarach przedgórskich latem średnia termiczna to już 22 °C. Zimą w górach panuje mróz, średnia wartość termiczna -3 °C.
Opady są bardzo obfite. Najniższe, wynoszące 1000 mm rocznie występują w górach w głębi lądu, a najwyższe przekraczające 4000 mm rocznie występują na górskich stokach leżących od strony morza. Maksymalne opady wynoszą do 5000 mm – 5317 mm w paśmie Orjen. Największe wartości opadowe przypadają na okres jesienno-zimowy. Pokrywa śnieżna w górach utrzymuje się do 120 dni. Opady śniegu na wybrzeżu należą do rzadkości.
Wody
Rzeki
Sieć rzeczna Czarnogóry należy do zlewisk dwóch mórz – Adriatyckiego i Czarnego. Główny dział wodny tworzą wysokie grzbiety Gór Dynarskich. Tara, Piva, Lim oraz ich dopływy spływają do Morza Czarnego. Do Adriatyku wody swe kierują Morača, Zeta (przez Jezioro Szkoderskie i rzekę Bunë) oraz wiele krótkich i górskich rzek zasilanych przeważnie ze źródeł podziemnych. Najdłuższą przepływającą przez Czarnogórę rzeką jest Tara, która zmierza w kierunku północno-zachodnim, niemal równolegle do brzegu morskiego oraz grzbietów Gór Dynarskich. Płynące głębokimi kanionami Tara i Piva łączą się, dając początek Drinie. Odmienny bieg mają Morača i Zeta, dwie główne rzeki czarnogórskiego zlewiska Adriatyku. Zeta wpadająca do Moračy, w przeciwieństwie do Tary i Pivy, spływa na południowy wschód. Dolina Moračy położona jest prostopadle do linii brzegowej Adriatyku. Wpadająca do Jeziora Szkoderskiego rzeka Morača ma w górnym biegu bardzo duży spadek. Miejscami na odcinku 1 km poziom wód obniża się aż o 19,7%. Do Adriatyku wpływa też wiele potoków, które są końcowymi odcinkami tzw. ponornic – rzek, które na znacznej długości płyną podziemnymi korytarzami.
Jeziora
Największym zbiornikiem wodnym w Czarnogórze jest Jezioro Szkoderskie (Skadarsko jezero). Powstałe w wyniku procesów krasowych zajmuje dno wielkiego polja. Wiosną, gdy okalające je niziny ulegają zalewaniu, jezioro osiąga maksymalną powierzchnię 530 km2. Jezioro to jest kryptodepresją, co oznacza, że jego dno znajduje się poniżej poziomu morza. W Durmitorze, Bjelasicy, Prokletijach spotyka się liczne, małe jeziora polodowcowe, z których największe, Plavsko jezero, ma powierzchnię 1,99 km2. Próbując wykorzystać potencjał energetyczny górskich rzek, utworzono także kilka jezior zaporowych. Największe z nich, Pivsko jezero, ma powierzchnię 112 km2.
Flora i fauna
W kraju istnieją dwie formacje roślinne. W strefie wybrzeża, gdzie panuje ciepły śródziemnomorski klimat, występuje roślinność śródziemnomorska, wśród której dominują zarośla makii. Poza makią rosną gaje oliwne oraz piniowe, a także różne gatunki palm (głównie daktylowce) i cedry libańskie. Na terenach górzystych rosną gatunki roślin charakterystycznych dla klimatu umiarkowanego. W niskich partiach gór przeważają dęby, buki i jesiony, zaś wyżej sosny i świerki, a ponad nimi powyżej 2000 m n.p.m. łąki alpejskie i w końcu nagie skały.
Świat zwierząt jest typowy dla środkowej i wschodniej Europy. W górach, na obszarach leśnych występują gatunki powszechne dla lasów Europy, jak dziki, jelenie i lisy. Ponadto w górskich lasach występują nielicznie występują wilki i niedźwiedzie. W strefie wybrzeża, na południu kraju żyją gatunki Regionu Śródziemnomorskiego jak szakale. Liczne są węże i jaszczurki.
Ochrona przyrody
W Czarnogórze utworzonych zostało pięć parków narodowych. Są to:
Park Narodowy Durmitor (serb. i czarnog. Naciolnalni Park Durmitor) – powierzchnia: 39 tys. ha, park znajduje się w pobliżu miasta Žabljak, obejmuje piękny, a zarazem najgłębszy w Europie (1300 m) kanion rzeki Tary
Park Narodowy Lovćen (serb i czarnog. Nacionalni Park Lovćen) – powierzchnia: 6,4 tys. ha, znajduje się w pobliżu Zatoki Kotorskiej i obejmuje góry Štirovnik (1749 m n.p.m.) i Jezerski vrh (1657 m n.p.m.)
Park Narodowy Biogradska Gora (serb. i czarnog. Nacionalni Park Biogradska Gora) – powierzchnia: 5,4 tys. ha, położony pomiędzy rzekami Tara i Lim, na jego terenie znajduje się kilka jezior, w tym największe – Biogradskie (1094 m n.p.m.), a najwyższa góra to Zekova Glava – 2137 m n.p.m.
Park Narodowy Jeziora Szkoderskiego (serb i czarnog. Nacionalni Park Skadarsko Jezero) – powierzchnia: 40 tys. ha, obejmuje znaczną część czarnogórskiego fragmentu Jeziora Szkoderskiego.
Park Narodowy Prokletije – powierzchnia 16,6 tys. ha, chroni wysokogórski krajobraz o alpejskim charakterze, z elementami górskiej rzeźby polodowcowej i bogatą wysokogórską florą i fauną.
Historia
Najstarszym znanym historykom ludem zamieszkującym tereny obecnej Czarnogóry było iliryjskie plemię Dokleatów, od których pochodzi rzymska nazwa Duklia, określająca obszar pomiędzy rzekami Zetą i Moracą oraz między Zatoką Kotorską a Jeziorem Szkoderskim. Po podziale cesarstwa rzymskiego dzisiejsza Czarnogóra znalazła się w strefie wpływów Bizancjum.
Ziemie Czarnogóry wchodziły w skład imperium rzymskiego; po podziale cesarstwa w 395 Czarnogóra znalazła się w jego wschodniej części (późniejsze Bizancjum). Zamieszkana była przez plemiona iliryjskie
w VI wieku w Czarnogórze osiedlili się Słowianie, kraj, zwany najpierw Duklja, potem Zeta pozostawał jednak w zależności od Bizancjum
od 1170 w składzie państwa serbskiego
w latach 1498–1499 Turcy Osmańscy podbili prawie całą Czarnogórę, z wyjątkiem trudno dostępnych, wysokogórskich terenów, gdzie powstało autonomiczne państewko pod władzą władyków, a później od XVII wieku prawosławnych, dziedzicznych biskupów z rodu Petrowić-Niegosz
za rządów Piotra I Petrowicia-Niegosza (1782–1830) Czarnogóra została uznana przez Turcję i powiększyła dwukrotnie swe terytorium
za rządów władyki Piotra II (1830–1851) nastąpił wielki rozwój kultury
w 1851 Daniel II Petrowić-Niegosz za zgodą Rosji i Austrii został świeckim księciem Czarnogóry i rozpoczął walkę o wolną i niepodległą Czarnogórę (rozważał ścisły związek z Serbią). Stolicą było miasteczko Cetynia.
1852 Daniel Petrowić-Niegosz zaangażował się w nieudane powstanie w Hercegowinie, ale to go nie zniechęciło i przyłączył się do kolejnego (zwycięstwo w roku 1858 w bitwie w Grahov)
w 1855 powstała pierwsza konstytucja Czarnogóry
w 1860 po próbach ustalenia granic państwa i reformy jego praw Daniel II Petrowić-Niegosz został zamordowany przez członka opozycji
nowym władcą został Mikołaj I Petrowić-Niegosz
w wyniku pokoju w San Stefano w 1878 do księstwa Czarnogóry przyłączono część ziem Wielkiej Bułgarii
w latach 1912-1913 Czarnogóra stanęła po stronie Grecji, Serbii i Bułgarii przeciw Turkom i przez to znacznie powiększyła swoje terytorium
w I wojnie światowej (1914–1918) brała udział po stronie Ententy, była okupowana przez wojska Austro-Węgier i Niemiec
w 1918 weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców
w 1919 w Czarnogórze wybuchło powstanie niepodległościowe, ostatecznie stłumione w 1924
w 1929 po przekształceniu Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców w Królestwo Jugosławii tereny Czarnogóry stały się częścią nowej prowincji Zeta
podczas II wojny światowej (1941–1944) okupowana najpierw przez Włochy a następnie przez Niemcy (Niezależne Państwo Czarnogórskie)
w wyniku głosowania w 1949 roku weszła w skład Federacyjnej Republiki Jugosławii
w 1989 wystąpienia proniepodległościowe
w 1992 referendum niepodległościowe, 95,96% głosujących opowiedziało się za pozostaniem w związku z Serbią, z którą to Czarnogóra utworzyła wówczas nową Związkową Republikę Jugosławii
w 1999 z powodu hiperinflacji, która dotknęła jugosłowiańskiego dinara, władze Czarnogóry wprowadziły niemiecką markę jako drugą oficjalną walutę, w roku 2000 marka stała się jedyną oficjalną walutą na terytorium Czarnogóry
w 2002 marka niemiecka została zastąpiona przez euro
w 2003 Związkowa Republika Jugosławii przekształcona została w luźniejszy związek pod nazwą Serbia i Czarnogóra. Ustalono że po trzech latach każda z republik związkowych będzie miała prawo rozpisać referendum w sprawie niepodległości.
21 maja 2006 odbyło się referendum niepodległościowe. Według Państwowej Komisji Wyborczej 55,5% głosujących opowiedziało się za niepodległością Czarnogóry. Liczba głosów za secesją spełniła tym samym podwyższone wymogi stawiane przez Unię Europejską, konieczne dla uznania niepodległości państwa (próg 55%).
23 maja 2006 prezydent i premier Serbii uznali wynik referendum niepodległościowego. W kolejnych dniach akceptację deklaracji niepodległości zapowiedziały w specjalnych oświadczeniach Unia Europejska oraz m.in. Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Macedonia, Rosja i Stany Zjednoczone.
3 czerwca 2006 parlament kraju proklamował niepodległość
28 czerwca 2006 Czarnogóra stała się 192. członkiem ONZ
Symbole
Nowa, oficjalna flaga Czarnogóry została przyjęta 12 lipca 2004 roku przez czarnogórskich prawodawców. Nowa flaga powstała na kanwie osobistego sztandaru króla Czarnogóry Mikołaja I. Był on czerwony, miał złote obramowanie, złotą farbę na ramionach krzyża oraz inicjały „НI” napisane cyrylicą (odpowiadające „NI” w alfabecie łacińskim) reprezentujące króla Mikołaja (Nikolę) I. Te inicjały zostały pominięte na współczesnej fladze.
Świętem narodowym w Czarnogórze jest dzień 12 lipca, upamiętniający kongres berliński z 1878 roku, podczas którego uznano Czarnogórę za dwudzieste siódme niepodległe państwo na świecie. Również tego dnia, w roku 1941, w Czarnogórze rozpoczęto pierwsze powszechne europejskie powstanie przeciwko państwom osi.
W 2004 roku czarnogórscy prawodawcy wybrali popularną ludową pieśń Oj, svijetla majska zoro na hymn narodowy. Oficjalnym hymnem Czarnogóry podczas panowania Mikołaja I była pieśń Ubavoj nam Crnoj Gori (Do naszej, pięknej Czarnogóry). Muzykę do niego skomponował syn króla, ks. Mirko Czarnogórski (1879–1918), ojciec ostatniego tytularnego króla, Michała. Popularnym czarnogórskim hymnem jest napisana przez króla Mikołaja I w latach 60. XIX wieku pieśń „Onamo, 'namo!”.
Gospodarka
rolnictwo (uprawa oliwek, fig, winorośli, cytrusów; hodowla zwierząt)
rybołówstwo
przemysł spożywczy
górnictwo rud cynku, ołowiu i boksytów
turystyka
Turystyka
W 2012 roku kraj ten odwiedziło 1,264 mln. turystów (5,2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 826 mln dolarów[7].
Demografia
Skład etniczny
Według spisu powszechnego z 2011 roku[1]:
Czarnogórcy: 278 865 (44,98%)
Serbowie: 178 110 (28,73%)
Bośniacy: 53 605 (8,65%)
Albańczycy: 30 439 (4,91%)
Słowiańscy muzułmanie: 20 537 (3,31%)
Romowie : 6251 (1,01%)
Chorwaci: 6021 (0,97%)
pozostali: 16 031 (2,59%)
nie podali narodowości: 30 170 (4,87%)
Języki
Dane według spisu powszechnego z 2011 roku[1]:
serbski: 42,88%
czarnogórski: 36,97%
albański: 5,27%
pozostałe: 10,88%
brak deklaracji: 3,99%
Religie
Dane według spisu powszechnego z 2011 roku[1]:
Prawosławni: 446 858 (72,07%) – Metropolia Czarnogóry i Przymorza, autonomiczna administratura Serbskiego Kościoła Prawosławnego i niekanoniczny Czarnogórski Kościół Prawosławny
Muzułmanie (głównie Sunnici[potrzebne źródło]): 118 477 (19,11%)
Katolicy: 21 299 (3,44%)
ateiści: 7667 (1,24%)
chrześcijanie bez określonej przynależności wyznaniowej: 1460 (0,24%)
adwentyści: 894 (0,14%)
agnostycy: 451 (0,07%)
Świadkowie Jehowy: 243 (0,04%)[8]
protestanci: 143 (0,02%)
pozostali: 6337 (1,02%)
nie podali wyznania: 16 180 (2,61%)
Podział administracyjny
Czarnogóra dzieli się na 21 gmin (czarn. општина / opština). W ramach gminy stołecznej Podgorica wydzielono dodatkowo dwie gminy miejskie (градска општина / gradska opština).
Andrijevica
Bar
Berane
Bijelo Polje
Budva
Cetynia
Danilovgrad
Herceg Novi
Kolašin
Kotor
Mojkovac
Nikšić
Plav
Plužine
Pljevlja
Podgorica
Golubovci - gmina miejska podległa gminie Podgorica
Tuzi - gmina miejska podległa gminie Podgorica
Rožaje
Šavnik
Tivat
Ulcinj
Žabljak
Miasta
Według danych oficjalnych pochodzących z 2011 roku Czarnogóra posiadała ponad 20 miast o ludności przekraczającej 2 tys. mieszkańców. Stolica kraju Podgorica jako jedyne miasto liczyło ponad 100 tys. mieszkańców; 1 miasto z ludnością 50÷100 tys., 8 miast z ludnością 10÷25 tys. oraz reszta miast poniżej 10 tys. mieszkańców.
Tagi: strefa śródziemnomorska Czarnogóra
