Na zachodzie Hiszpania graniczy z Portugalią, na południu z należącym do Wielkiej Brytanii Gibraltarem, oraz przez Ceutę i Melillę z Marokiem. Na północy, przez Pireneje, kraj graniczy z Francją i Andorą.
W skład Hiszpanii wchodzą także Baleary na Morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim oraz tzw. terytoria suwerenne (hiszp.: plazas de soberanía), w skład których wchodzą dwie hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej, Ceuta i Melilla, oraz liczne niezamieszkane wyspy po śródziemnomorskiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej, takie jak enklawy będące częściami prowincji Kadyks i Malaga: Chafaryny, Alborán czy Perejil. Do Hiszpanii, a dokładniej do Katalonii, należy także otoczone przez terytorium francuskie miasteczko Llívia. Najdalej wysuniętym na północ punktem kraju jest przylądek Estaca de Bares w Galicji, na południe – Punta Saltos na kanaryjskiej wyspie Hierro, na wschodzie – Punta Esperó na Minorce.
Etymologia
Nazwa Hiszpania (hiszp. Espana) wywodzi się od nazwy Hispania, którą Rzymianie nadali części Półwyspu Iberyjskiego. Alternatywną nazwą była Iberia – nazwa preferowana przez greckich pisarzy w odniesieniu do tej samej przestrzeni, wywodziła się ona od rzeki Iber (hiszp. Ebro) lub od słowa, które Grecy słyszeli od miejscowych ludów, również na południu półwyspu. Jednakże fakt, że termin Hispania jest terminem łacińskim doprowadził do sformułowania kilku teorii na temat jego pochodzenia.
«Hispania» wywodzi się od fenickiej nazwy i-spn-ya, terminu którego stosowanie jest odnotowane w dokumentach dopiero począwszy od drugiego tysiąclecia p.n.e. Fenicjanie byli przedstawicielami pierwszej cywilizacji zamieszkującej Półwysep Iberyjski, zaś o ich pochodzeniu nie wiadomo nic pewnego. To oni założyli na terenie dzisiejszej Hiszpanii miasto Gadir dzisiejszy Kadyks, najstarsze miasto Europy Zachodniej[2]. Po pokonaniu Kartagińczyków przez Rzymian, osadnicy nazwali te tereny wyspą góralków/góralkową, gdyż po przybyciu zobaczyli tu mnóstwo królików i pomylili je z góralkami, które znali z Afryki, wówczas to wzięli je za znane z Palestyny góralki, które w języku fenickim, należącym do grupy języków semickich, musiały nazywać się, podobnie jak w biblijnym języku hebrajskim właśnie אי שפנים (Î-šəpānîm/Hi-szfanim), w liczbie mnogiej szaphanim. Określili oni wówczas tereny te jako tierra abundante en conejos – ziemia bogata w króliki. Na monecie z Galby widnieje uosobienie Hiszpanii z królikiem u stóp. Fenickie Iszaphanim zlatynizowało się do Hispania już w czasach starożytnych. Stąd mamy współczesne określenia Hiszpanii, które wyewoluowały od tej właśnie nazwy. Inna teoria pochodzenia nazwy wskazuje na preromańską nazwę Sewilli – Hispalis. Inne hipotezy zakładają, że zarówno nazwy Hispalis jak Hispania pochodzą od nazw dwóch legendarnych królów Hiszpanii. Hispalo i jego syn Hispano lub Hispan[3], odpowiednio syn i wnuk Heraklesa[4].
Historia
Począwszy od IX wieku p.n.e. Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw (Celtów, Fenicjan, Greków czy też Kartagińczyków). W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili się Rzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli się Wizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z obszarów północnej Afryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodzą Tarika, które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep.
Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęły rekonkwistę, która zaowocowała ostatecznym wyparciem Maurów w 1492. Przywódcą i pierwszym królem, zgodnie z tradycją, był don Pelayo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górach Asturii przed napierającymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako początek procesu rekonkwisty uznaje się bitwę w wąwozie Covadonga (722), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzą don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego „klęska” nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze mini królestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolną walkę z najeźdźcami muzułmańskimi. Z tych drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa: Kastylia i Aragonia. Rozkwit i ekspansja powstałej z połączenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim związane z podbojami kolonialnymi w Ameryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał się supermocarstwem w Europie Zachodniej. Stracił jednak tę pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczających (przegrywanych) wojen z Francją Ludwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły do wojny o sukcesję hiszpańską, która w znacznym stopniu osłabiła państwo.
Około 1825 wielkie imperium hiszpańskie przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było zbyt długim złym zarządzaniem, niesprawiedliwym ładem społecznym i, przede wszystkim, inwazją Napoleona, który rozprzestrzenił idee wolnościowe w Ameryce.
Hiszpania na krótko dostała się pod wpływy Francji. Wkrótce powróciła dynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biednym prowincjonalnym królestwem.
Na początku XX wieku Hiszpanią rządziło kilku dyktatorów – częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę.
W latach 1936-1939 kraj ogarnęła wojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzą generała Francisco Franco.
Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40., a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju demokratyczne reformy. W 1982 Hiszpania wstąpiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (która później została przekształcona w Unię Europejską).
Ustrój polityczny
Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po udaremnieniu próby zamachu stanu 23 lutego 1981, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska.
Władza ustawodawcza jest zapewniona przez parlament – dwuizbowy, sąd lub Zgromadzenie Narodowe, składa się z Kongresu Deputowanych (Congreso de Diputados) z 350 członków, wybieranego w wyborach powszechnych na okres 4 lat i Senatu, składającego się z 259 członków, z których 208 jest bezpośrednio wybieranych przez ludzi i 51 mianowanych przez regionalne legislatury, na okres również 4 lat.
Premierem Hiszpanii jest od 2011 Mariano Rajoy.
Siły zbrojne
Siły zbrojne (Fuerzas Armadas Espanolas), których najwyższym dowódcą jest król a dowódcą operacyjnym jest szef sztabu (Jefe del Estado Mayor de la Defensa). Zasadnicza służba wojskowa we wszystkich rodzajach wojsk trwa 9 miesięcy. Siły Zbrojne są aktywnymi członkami NATO, Eurokorpusu oraz Grup Bojowych Unii Europejskiej. Zgodnie z Art. 8 Konstytucji Hiszpańskiej[5] składają się z:
sił lądowych,
marynarki wojennej (w tym także piechoty morskiej),
sił lotniczych
Guardia Civil.
Budżet wojskowy obejmuje 0,84% PKB[6]. Liczebność wojska:
liczba żołnierzy czynnych – 177 950
liczba rezerwistów – 328 500
liczba jednostek paramilitarnych (jednostki specjalne, Guardia Civil itp.) – 72 600
Łącznie w armii służy 579 050 żołnierzy[7].
Polityka społeczna
Realizowana w Hiszpanii polityka społeczna obejmuje swym zakresem zabezpieczenie i pomoc społeczną, ochronę zdrowia i politykę oświatową. Zabezpieczeniem społecznym są objęci wszyscy pracujący. Składki na fundusz ubezpieczeniowy są obowiązkowe, także dla pracujących na własny rachunek. Fundusz jest także dotowany z budżetu państwa, są z niego wypłacane emerytury i renty oraz zasiłki macierzyńskie, chorobowe, dla osób bezrobotnych, czy ludzi starych oraz na wypadek śmierci. Opieka zdrowotna jest odpłatna, lecz częściowo refinansowana z funduszu ubezpieczeniowego. W przypadku leczenia szpitalnego i stosowania leków zwrot kosztów jest całkowity.
Oświata
Nauczanie jest bezpłatne i obowiązkowe dla dzieci w wieku 6–14 lat. Nauka w szkole podstawowej trwa 5 lat, w szkole średniej 7 lat w dwóch cyklach: I – 4-letni, będący kontynuacją szkoły podstawowej i II – 3-letni, przygotowujący do studiów i zakończony bakalaureatem.
Geografia
Powierzchnia i granice
Cała jej powierzchnia zajmuje 504 750 km2; lądowa – 499 542 km2, zaś wody obejmują 5240 km2. Hiszpania jest trzecim co do wielkości krajem Europy, po Ukrainie i Francji, wyłączając europejską część Rosji.
Skrajne punkty: północny 43°50'N, południowy 35°59'N, zachodni 09°22'W, wschodni 03°20'E. Rozciągłość południkowa wynosi 860 km, w równoleżnikowa 1025 km. Powyższe dane dotyczą kontynentalnej części Hiszpanii pomijając wyspy.
Poza kontynentalną częścią Hiszpanii, najdalej na południe wysuniętym punktem jest przylądek Esteca de Bares na kanaryjskiej wyspie Hierro (Ferro), leży on na 27°38'N i 17°58'W. Najdalej wysunięty punkt na zachodzie to Punta Orchilla, także na wyspie Hierro, leży on na 27°42'N i 18°09'W. Najdalej na wschód wysunięty punkt to Punta Esperó na Minorce, leżącej na Morzu Śródziemnym, leży on na 39°52'N i 04°19'E.
Hiszpania graniczy z następującymi państwami:
Andora – 65 km
Francja – 623 km
Gibraltar – 1,2 km
Portugalia – 1232 km
od południa poprzez wody terytorialnie Cieśniny Gibraltarskiej Hiszpania graniczy z Marokiem.
Linia brzegowa – 3 904, a wraz z wyspami jej długość wynosi 4964 km
Ukształtowanie poziome
Pomijając wyspy, brzeg morski Hiszpanii sięga prawie 4000 km długości, jednak linia brzegowa nie jest silnie rozwinięta. Spoglądając na mapę Hiszpanii można zauważyć, że jej linia brzegowa jest urozmaicona jedynie łagodnie wysuniętymi półwyspami, oraz szerokimi i o łagodnym wgłębieniu zatokami jak Zatoka Walencka. Znaczne odcinki brzegu, zwłaszcza na wschodzie mają postać niemal wyrównanego wybrzeża. Jedynie północne wybrzeże (Zatoka Biskajska) i część południowego wybrzeża (rejon zachodniej Andaluzji) to wybrzeża nieco bardziej poszarpane, urozmaicone serią niewielkich półwyspów.
Wybrzeża Hiszpanii, sprzyjające turystyce są w większości płaskie i dostępne. Znaczna część wybrzeża wschodniego i południowego to plaże, tylko miejscami urozmaicone skałami i klifami. Na północy oprócz plaż ciągnących się nad Zatoką Biskajską, brzeg morski w zachodniej części wybrzeża jest riasowy. Baleary są w znacznej mierze usiane klifami, ale i tam w wielu miejscach występują płaskie wybrzeża silnie zagospodarowane turystycznie.
Budowa geologiczna
Hiszpanię cechuje skomplikowana budowa geologiczna, a obszar kraju przeszedł okresy górotwórcze – w proterozoiku, sylurze i w karbonie. Najwyższe łańcuchy górskie należą do systemu fałdowań alpejskich. Centralna część Półwyspu Iberyjskiego (w granicach Hiszpanii i Portugalii) zbudowana jest z masywów paleozoicznych, częściowo przykrytych osadami mezozoicznymi i kenozoicznymi, które występują w rozległych nieckach. Hiszpania będąc krajem górzystym i wyżynnym posiada kilka pasm górskich, które cechuje rozmaita budowa geologiczna.
Góry Kastylijskie są zbudowane ze starych granitów i krystalicznych łupków, które w okresie plejstocenu uległy zlodowaceniu. Góry Iberyjskie są obszarem sfałdowanym w orogenezie alpejskiej, gdzie występują wapienne formy krasowe. Góry Kantabryjskie powstały w orogenezie hercyńskiej i są zbudowane z kwarcytów, wapieni, łupków piaskowców paleozoicznych. Sierra Morena to obszar górski bogaty w surowce mineralne takie jak rudy rtęci (cynober), który został sfałdowany w orogenezie alpejskiej. Góry te buduja takie skały jak granity, wapienie i łupki. Góry Betyckie są alpejskim górotworem pokrytym licznymi uskokami i spękaniami, zbudowane są ze skał krystalicznych oraz z osadowych na które składają się wapienie, dolomity, piaskowce i margle. Pireneje zbudowane są w części osiowej z hercyńskich masywów krystalicznych, w częściach brzeżnych z osadowych skał mezozoicznych. Ostatecznie zostały wypiętrzone w orogenezie alpejskiej. Obszar Galicji to wyżyna będąca swoistym przedgórzem Gór Kantabryjskich, zbudowana z granitów i starych skał metamorficznych. Poza obszarem Półwyspu Iberyjskiego warto dodać Beleary, które stanowią nie tylko archipelag wysp taki jak: Majorka, Minorca Ibiza i Formentera, ale są geologicznym przedłużeniem Gór Betyckich. Obszar Balearów zbudowany jest głównie z wapieni.
Rzeźba
Niziny
Hiszpania jest krajem wyżynno-górzystym, gdzie tereny nizinne do wysokości 200 m n.p.m. stanowią jedynie 11% powierzchni kraju. Tereny lezące powyżej 600 m n.p.m. stanowią aż 58% powierzchni kraju. Tereny nizinne skupiają się głównie w strefie wybrzeża oraz w dolinach rzek. Największą niziną jest Nizina Andaluzyjska, leżąca w regionie rzeki Gwadalkiwir na południowym zachodzie kraju. Niziny nadmorskie Hiszpanii są nizinami napływowymi narastającymi na skutek akumulacyjnej działalności rzek i morza. Największą taką niziną jest Nizina Walencka, leżąca jak sama nazwa wskazuje w rejonie miasta Walencja na wschodnim wybrzeżu Hiszpanii.
Meseta
Dominującą formację w Hiszpanii stanowią góry i towarzyszące im wyżyny występujące najczęściej pod postacią kotlin. Główną jednostkę geograficzną kraju stanowi Meseta, będąca obszarem górzysto-wyżynnym o średniej wysokości 650 m n.p.m. Meseta Iberyjska zajmuje powierzchnię 210 tys. km2 i znajduje się w centralnej części kraju. Jest to największa wyżyna Europy. Otaczają ją pasma górskie jak np.: Góry Kantabryjskie, Góry Iberyjskie, oraz Sierra Morena.
Góry otaczające Mesetę
Góry Kantabryjskie leżą na północy kraju i ciągną się równolegle do wybrzeży Zatoki Biskajskiej. Długie na około 500 km góry i wysokie średnio na 2000 m n.p.m. stanowią wyraźna barierę klimatyczną. Najwyższym szczytem tych gór jest Torre de Cerredo mający 2648 m n.p.m. Góry Iberyjskie ograniczają Mesetę od północnego wschodu, ciągną się mniej więcej od wschodniej części Gór Kantabryjskich w kierunku Morza Śródziemnego na długości 400 km. Najwyższym szczytem tych gór jest Moncayo, wysoki na 2313 m n.p.m. Góry te obejmują następujące pasma: Montes de Oca, Demanda, Cebollera, Picos de Urbión i Moncayo gdzie wnosi się najwyższy szczyt tychże gór. Sierra Morena to ostatni górotwór otaczający Mesetę. Sierra Morena leżące na południu kraju ciągną się z zachodu na wschód na długości 350 km. Najwyższym szczytem tych gór jest Sierra Madrona wysoki na 1323 m n.p.m. Zachodnim przedłużeniem tych gór jest Masyw Galicyjski, leżący w północno-zachodniej części kraju.
Góry Kastylijskie
Obszar Mesety przedzielają Góry Kastylijskie zwane Kordylierą Centralną. Góry te ciągną się przez środkową część kraju, od południowego zachodu, na północny wschód, na długości 550 km. Są największym górotworem dzielącym Mesetę i mają powierzchnię około 60 tys. km2. Najwyższym szczytem jest Almanzor wysoki na 2592 m n.p.m. Góry te obejmują od wschodu w kierunku zachodnim następujące masywy: Sierra de Ayllón, Sierra de Somosierra, Sierra de Guadarrama, Sierra de Malagón, Sierra de la Paramera, La Serrota, Sierra de Villafranca, Sierra de Béjar, Sierra de Gredos gdzie wznosi się najwyższy szczyty tychże gór, Sierra de Gata i Serra da Estrela. Góry te dzielą Mesetę na Starą Kastylię na północy i Nową Kastylię na południu i są drugim co do wielkości obszarem górskich Hiszpanii jak i całego Półwyspu Iberyjskiego.
Pireneje
Pireneje stanowią naturalną granicę Hiszpanii i Francji. Ciągną się od krawędzi Zatoki Biskajskiej do niemal wybrzeży Morza Śródziemnego na długości 440 km. Pireneje tworzą potężny, słabo dostępny mur górski o średniej wysokości szczytów dochodzącej do 3000 m n.p.m. i przełęczach nie obniżających się poniżej 1600 m n.p.m. Góry te są drugim co do wysokości górotworem w Hiszpanii. Na ich obszarze wznosi się szczyt Pico de Aneto o wysokości 3404 m n.p.m. Szczyt ten stępuje wysokością najwyższemu szczytowi Hiszpanii, leżącemu w Górach Betyckich.
Góry Betyckie
Góry Betyckie są największym łańcuchem gór, leżącym w Hiszpanii jak i w całym Półwyspie Iberyjskim. Góry te ciągną się równolegle do południowe i południowo-wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego na długości około 600 km. Najwyższym masywem jest Sierra Nevada, gdzie znajduje się najwyższy szczyt całego półwyspu – Mulhacén o wysokości 3478 m n.p.m. Góry te dzielą się na dwa główne łańcuchy: Kordyliera Penybetycka i Kordyliery Subbetyckie.
Kotliny
Poza górami w Hiszpanii leżą obszary wyżynnych kotlin. Największa z nich to Kotlina Aragońska leżąca między Pirenejami, a Górami Iberyjskimi. Jej dno znajduje się średnio na wysokości 250 m n.p.m. zaś na obrzeżach wznosi się na 500-700 m n.p.m. Na południu leży Kotlina Teruel, która dzieli kordylierę na łańcuch zachodni: na Sierra de Albarracín i Montanas de Cuenca.
Klimat
Ogólne informacje
Hiszpania leży w strefie klimatu podzwrotnikowego, który dzieli się na dwa główne typy. Klimat kontynentalny we wnętrzu kraju i morski na jego obrzeżach. Hiszpania z reguły charakteryzuje się ciepłymi latami w obszarach nadbrzeżnych i upalnymi w głębi lądu. Zimy są łagodne na wybrzeżu i chłodne, a nawet mroźne na obszarach leżących daleko od akwenów morskich. W górach występuje piętrowość klimatyczna. Średnia roczna wilgotność wynosi od 60% w głębi lądu do 76% w północno-zachodniej części kraju. Zimą Hiszpania dostaje się pod wpływ polarno-morskich mas powietrza, które sięgają także terenów na samym południu kraju. Masy te są pochodzenia atlantyckiego. Latem cały obszar od maja do końca października znajduje się pod wpływem mas zwrotnikowych pochodzących znad Sahary. W okresie letnim w Hiszpanii burze należą do rzadkości, skupiając się głównie regionach leżących nad Zatoką Biskajską, gdzie latem dochodzi do zderzania się chłodnych mas atlantyckich z gorącymi afrykańskimi. Burze na obszarze całego kraju najczęściej występują wiosną, zdarzają się także jesienią.
Odmiany klimatyczne w kraju
Na obszarze kraju w związku ze skomplikowaną orografią i usytuowaniem wybrzeży wykształciła się spora różnorodność klimatyczna, w związku z czym możemy mówić o lokalnych mikroklimatach w wielu przypadkach. Główne odmiany klimatu Hiszpanii to:
Klimat oceaniczny: występuje w Galicji, Asturii, Kantabrii, Kraju Basków i Nawarrze. Charakteryzują go obfite opady w ciągu całego roku i niskie temperatury (jak na Hiszpanię) tak zimą jak i latem (La Coruna: 10,4 °C w styczniu, 19,2 °C w sierpniu i 1008 mm; Bilbao: 9,0 °C w styczniu, 20,3 °C w sierpniu i 1195 mm).
Klimat oceaniczno-kontynentalny: występuje w Kastylii i Leonie, Madrycie, La Rioja, Kastylii-La Manchy, Estremadurze i Andaluzji. Opady są tutaj mniej obfite, przeważają w półroczu zimowym i charakteryzują się większą zmiennością dobową jak i roczną. Na obszarach wyżej położonych występują zimy z bardzo niskimi temperaturami i chłodne lata (Soria: 2,9 °C w styczniu, 20,0 °C w lipcu), podczas gdy na południu i w strefach niżej położonych zimy są bardziej łagodne, a lata upalne (Córdoba: 9,2 °C w styczniu, 27,2 °C w lipcu).
Klimat śródziemnomorski-kontynentalny: występuje w Aragonii, Katalonii, Walencji, Murcji, Kastylii-La Manchy i Andaluzji. Opady są niewielkie i pojawiają się głównie wiosną i jesienią. Obserwuje się podobną sytuację termiczną jak w klimacie oceaniczno-kontynentalnym (Murcja: 10,1 °C w styczniu, 26,7 °C w sierpniu). Dobowe wahania temperatury w niektórych miejscach przekraczają 25 °C.
Klimat śródziemnomorski: występuje w Katalonii, Walencji, Murcji, Andaluzji i na Balearach. Opady są niewielkie, przypadają przede wszystkim na jesień (czasem przybierają formę ulew), ich wysokość zmniejsza się z północy na południe od klimatu śródziemnomorskiego wilgotnego do suchego (Barcelona 640 mm, Tortosa 524 mm, Walencja 454 mm, Alicante 336 mm, Almería 196 mm). Temperatury są łagodne zimą i bardzo wysokie latem, z amplitudami mniejszymi niż w klimacie kontynentalnym, ale większymi niż w oceanicznym (Barcelona: 8,9 °C w styczniu, 23,6 °C w sierpniu; Alicante: 11,5 °C w styczniu, 25,5 °C w sierpniu).
Klimat górski: występuje na obszarach górzystych i charakteryzuje się piętrowością klimatyczno-roślinną. Zimy np. w Pirenejach w zależności od wysokości cechują się temperaturami od –10 °C powyżej 2500 m n.p.m., gdzie śnieg utrzymuje się ponad sześć miesięcy, do 3-7 °C u podnóża gór. Na wysokościach rzędu 3000-3400 w regionie masywu, gdzie wznosi się szczyt Pico de Aneto występują wieczne śniegi, a latem temperatura nie przekracza 0 °C. Górski klimat panuje także na innych obszarach górskich, przede wszystkim w Górach Betyckich, gdzie surowe zimy występują Sierra Nevada.
Maksima klimatyczne
Temperatura maksymalna: Murcja 47,2 °C (4 lipca 1994), Sewilla 47,0 °C (6 sierpnia 1946), Córdoba 46,6 °C (23 lipca 1995), Jerez de la Frontera (Kadyks) 45,1 °C (1 sierpnia 2003), Badajoz 45,0 °C (1 sierpnia 2003).
Temperatura minimalna: Lago Estangento (Lérida) –32,0 °C (2 lutego 1956), Calamocha (Teruel) –30,0 °C (17 grudnia 1963), Molina de Aragón (Guadalajara) –28,0 °C (17 grudnia 1963), Albacete –24,0 °C (3 stycznia 1971), Burgos –22,0 °C (3 stycznia 1971), Teruel –21,5 °C (25 stycznia 1952), Salamanka –20,0 °C (5 lutego 1963).
Najwyższy opad dobowy: Gandia (Walencja) 720 mm (3 listopada 1987), Malaga 313 mm (27 września 1957), Santa Cruz de Tenerife 280 mm (27 lutego 1988), Alicante 270,2 mm (30 września 1997), Bilbao 252,6 mm (26 sierpnia 1983), Girona 233 mm (6 stycznia 1977).
Wody
Hiszpania leży na obszarze dwóch zlewisk: Morza Śródziemnego obejmującego obszary wschodniej i południowej części kraju, oraz Oceanu Atlantyckiego, którego zlewisko jest największe, zajmujące dwie trzecie powierzchni kraju i obejmuje całą środkową, północną i zachodnią część kraju, oraz południowo-zachodnią część kraju. Część rzek hiszpańskich, płynąc do Oceanu Atlantyckiego przepływa przez terytorium Portugalii jak np. Tag.
Rzeki
Sieć rzeczna kraju jest dość gęsta, najwięcej cieków skupia się w zachodniej i północno-wschodniej części, ale rzeki liczne są w wielu innych miejscach. Główne rzeki Hiszpanii to Tag (731 km,), Gwadiana (778km), Duero i Gwadalkiwir (657 km) uchodzące do Atlantyku oraz Ebro (930 km, najdłuższa rzeka w kraju), która wpada do Morza Śródziemnego. Do pozostałych rzek uchodzący do Morza Śródziemnego należą: Júcar (498 km), Segura (325 km), Turia (280 km). Pozostałe rzeki uchodzące do Atlantyku to: Mino (310 km), Navia (159 km), Tambre (134 km), i Guadalete (157 km). Najdłuższą rzeką na Półwyspie Iberyjskim jest Tag, którego 225 kilometrowy odcinek płynie na obszarze Portugalii, łącznie rzeka ta liczy 1010 km.
Główne rzeki kraju jak Tag czy Gwadalkwir wyżłobiły przez tysiące lat głębokie doliny, w których licznie występują progi sprzyjające rozwojowi hydroenergetyki. Rzeki Hiszpanii cechują się zmiennością stanu swych wód, co jest spowodowane rocznym rozkładem opadów. Najobfitszą w zasoby wody jest Duero, ale i jej poziom ulega znacznym zmianom w ciągu roku. Istnienie licznych progów uniemożliwia żeglugę, jedynie Gwadalkiwir jest żeglowny w dolnym biegu. Dopływy są wykorzystywane do celów irygacyjnych, co jednak jest możliwe tylko dzięki budowie dużych zbiorników retencyjnych.
Jeziora i inne zbiorniki wodne
Hiszpania ma niewiele jezior naturalnych, zdecydowana większość z nich to zbiorniki utworzone na skutek działalności gospodarki wodnej. Do głównych jezior należą: Albufera de Valencia, Lago de Sanabria, Lago de Banolas, Laguna de Gallocanta, Laguna de la Zaida, Lagunas de Ruidera. Liczne są zbiorniki retencyjne, wykorzystywane głównie na potrzeby rolnictwa. Największy zbiornik retencyjny zbudowano na rzece Esli w pobliżu jej ujścia do Duero.
Gleby
Pokrywa glebowa Hiszpanii jest bardzo zróżnicowana. Duże obszary Hiszpanii zajmują gleby górskie, gdzie na ogromnych obszarach występują gleby brązowe (cynamonowe) i brunatne śródziemnomorskie. Północne obszary kraju pokryte są glebami brunatnymi, a w Górach Kantabryjskich występuje kompleks gleb bielicowych. W wielu miejscach Galicji, gdzie panuje wilgotny klimat, tereny pokryte są piaszczystymi, zabagnionymi glebami i typowymi glebami występującymi na obszarach bagiennych. Na południu kraju przeważają czerwonoziemy. Najżyźniejszymi glebami w Hiszpanii są aluwia pokrywające doliny rzek.
Flora
Naturalna szata roślinna została zniszczona, m.in. wskutek wypasu owiec; jej miejsce zajmują uprawy i pastwiska. Znaczne obszary kraju mają charakter bezdrzewnego stepu wtórnego, na którego obszarze niegdyś rosły lasy. Dawniej jedynymi obszarami pozbawionymi drzew były najsuchsze tereny Kotliny Aragońskiej i część Kotliny Nowej Kastylii, oraz niewielkie obszary Starej Kastylii. Obecnie na skutek dewastacji, obszary stepowe obejmują znaczne obszary. Niektóre suche regiony kraju podlegają powolnemu procesowi pustynnienia.
Lasy
Obecnie lasy w Hiszpanii 30% powierzchni, czyli nie aż tak mało, bo np. w Polsce udział lasów jest bardzo zbliżony do tych w Hiszpanii. Jednak tereny leśne uległy znacznej degradacji. Pomijając stepy, strefę roślinną Hiszpanii można podzielić na trzy strefy. Są to, lasy strefy wilgotnej obejmujące północną, a zwłaszcza północno-wschodnią część kraju gdzie wyraźnie zaznacza się wpływ Atlantyku; strefa lasów suchych na południu i południowym zachodzie, gdzie poza lasami występuje znana na całym obszarze śródziemnomorskim roślinność twardolistna: makia. Ostatni obszar to las górski, obejmujący rzecz jasna obszar Pirenejów, Gór Kastylijskich, Betyckich i innych obszarów, gdzie występuje piętrowość roślinno-klimatyczna.
Formacje roślinne
Tereny wilgotne na północy i na północnym wschodzie porastają lasy liściaste i mieszane, gdzie rosną takie gatunki jak dęby i buki, na terenach Galicji obszar pokryty jest bagnami i torfowiskami, które zajmują niewielki procent powierzchni kraju. Lasy trenów suchych to obszary występowania lasów liściastych do których należą takie gatunki jak: dąb ostrolistny, dąb korkowy, pinia. Tereny te porasta wspomniana wyżej makia. Na obszarach gdzie zniszczono lasy, a nie występują tam tereny rolnicze, rośnie poza makią, taki gatunki jak garigu i tzw. tomillares – formacje złożone przeważnie z wargowych roślin zielnych. Obszary wilgotniejsze strefy śródziemnomorskiej, czyli strefa nabrzeżna porośnięte są lasami dębowymi, gdzie rośnie wymieniony wyżej cenny dąb korkowych. Powszechne są także lasy sosnowe, oraz cyprysy. W wielu miejscach, zwłaszcza w pobliżu mórz, a także w obszarach miejskich rosną palmy. Tereny górskie pokryte są w zależności od wysokości różnymi formacjami roślinnymi. Obszary dolnych partii gór porastają dęby ostrolistne, korkowe, kasztany. W wyższych partiach gór tereny pokryte są łąkami górskimi, które wyżej ustępują miejsca górskiej tundrze i nagim skałom. Obszary niskich Pirenejów porośnięte są także lasami bukowymi i sosnowymi lasami atlantyckimi, które także miejscami występują w regionach nad Zatoką Biskajską.
Fauna
Obszar Hiszpanii pod względem gatunkowym należy do obszaru śródziemnomorskiego i obszarów europejskich lasów Krainy Palearktycznej, czyli w Hiszpanii występuje fauna charakterystyczna zarówno dla obszarów podzwrotnikowych jak i lasów Europy. Pomimo zmian w przyrodzie jakie wystąpiły w ostatnich dziesięcioleciach, fauna w Hiszpanii jest rozmaita. W lasach w Hiszpanii żyją wilki i rysie chociaż ich liczebność jest bardzo mała. Częściej w Hiszpanii występują charakterystyczne dla lasów pospolite gatunki, szczególnie na północy Hiszpanii do których należą dziki, jelenie i zające. Z wyjątkiem nich na wsiach hoduje się kozy. Świat ptaków w Hiszpanii jest bogaty i obfituje w gatunki ptaków drapieżnych. W rzekach i jeziorach żyją różne gatunki ryb,takie jak pstrągi. Na obszarze Nowej Kastylii w Hiszpanii żyją przepiórki. Dużo w Hiszpanii jest również węży.
Budowa geologiczna
Centralna część Hiszpanii zbudowana jest z masywów paleozoicznych, częściowo przykrytych osadami mezozoicznymi i kenozoicznymi, które występują w rozległych nieckach. Od północnego wschodu i południowego wschodu graniczą z nimi alpejskie pasma fałdowe Pirenejów i Gór Betyckich.
Góry
Hiszpania jest krajem wyżynno-górskim (około 90% obszaru zajmują wyżyny i góry). Centralną część kraju zajmuje wyżyna zwana Mesetą Iberyjską, która wznosi się średnio do 600 m n.p.m. Góry Kastylijskie dzielą ją (najwyższy szczyt Almanzor – 2592 m n.p.m.) na dwie części: Starą i Nową Kastylię. Mesetę otaczają góry: od północy Góry Kantabryjskie z najwyższym szczytem Torre de Cerredo (2648 m n.p.m.), od północnego wschodu Góry Iberyjskie z kulminacją Moncayo (2313 m n.p.m.). Na granicy z Francją rozpościerają się niedostępne Pireneje z kulminacją Aneto (3404 m n.p.m.), które wraz z Górami Iberyjskimi i niższymi Górami Katalońskimi otaczają nizinną Kotlinę Aragońską.
Hydrologia
Głównymi rzekami Hiszpanii są: Tag, Ebro (najdłuższa w Hiszpanii), Gwadiana, Duero i Gwadalkiwir – płyną one w głębokich dolinach oraz mają zmienne stany wód. Duero jest najobfitszą w wodę rzeką na Płw. Iberyjskim, ale i jej wody znacznie opadają w lecie. Istnienie progów uniemożliwia żeglugę, lecz stwarza możliwości wykorzystania energetycznego. Dopływy są wykorzystywane dla celów irygacyjnych, co jednak możliwe jest dzięki budowie zbiorników retencyjnych. Największy z nich znajduje się na Esli w pobliżu jej ujścia do Duero. Tag, z kolei jest najdłuższą rzeką półwyspu (~1010 km), lecz jest ona mało zasobna w wodę. Na odcinku 50 km tworzy granicę między Hiszpanią a Portugalią. Wody Tagu spływają na zachód głęboko wciętą (100-150 m) doliną. Jej niskie stany w porze letniej i duże spadki terenu uniemożliwiają żeglugę na tej rzece. Gwadiana jest rzeką w swym górnym biegu rzeką typowo krasową – miejscami zanikającą i miejscami pokazującą się w jeziorach krasowych.
Podział administracyjny
Hiszpania dzieli się na 17 wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), które cieszą się dużą autonomią (głównie w kwestiach szkolnictwa, podatków itd.), oraz dwa miasta autonomiczne (Ciudad Autónoma). Oto one:
Andaluzja (Andalucía),
Aragonia (Aragón),
Asturia (Asturias),
Baleary (Islas Baleares),
Estremadura (Extremadura),
Galicja (Galicia),
Kantabria (Cantabria),
Kastylia-La Mancha (Castilla La Mancha),
Kastylia i León (Castilla y León),
Katalonia (Cataluna),
Kraj Basków (País Vasco),
La Rioja (La Rioja),
Madryt (Madrid),
Murcja (Murcia),
Nawarra (prowincja) (Navarra),
Walencja (Valencia),
Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
Integralną część Hiszpanii stanowią tzw. hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej:
Ceuta (Ceuta)
Melilla (Melilla)
Wspólnoty autonomiczne Hiszpanii dzielą się na 50 prowincji.
Klimat
Klimat Hiszpanii jest zróżnicowany, od chłodnego i deszczowego na północnym zachodzie, po gorący i suchy na równinach Andaluzji. Wynika to z ukształtowania terenu. Centrum kraju charakteryzuje się klimatem kontynentalnym. Jest to teren otoczony pasmami górskimi, w związku z czym nie dociera tam wilgotne powietrze i jest bardzo sucho. Występują duże amplitudy temperatur dziennych, jak i rocznych. Latem na całym obszarze kraju z wyjątkiem północnego wybrzeża, jest gorąco i słonecznie. Średnie temperatury wynoszą 12 °C w styczniu i 25° w lipcu, roczna ilość opadów sięga 250 mm. Madryt, leżący na wysokości 660 m, ma średnie temp. 5 °C w styczniu i 24 °C w lipcu. Północ kraju jest terenem zdecydowanie wilgotnym. Występują tam spore opady, a temperatury są umiarkowane. Niewielkie amplitudy miesięczne wskazują na łagodne zimy (od 6 °C do 10 °C) i chłodne lata (średnio poniżej 22 °C). Obszar wybrzeża na wschodzie i południu kraju przejawia cechy klimatu śródziemnego z wpływem klimatu morskiego, im bardziej na południe tym bardziej gorący klimat. Jest to teren raczej suchy, z gorącym latem (ponad 22 °C) i łagodną zimą (od 6 °C na północno-wschodnim wybrzeżu do ponad 10 °C na południu).
Strefy klimatyczne w Hiszpanii:
Strefa klimatyczna: Podzwrotnikowa i umiarkowana
Klimat: Śródziemnomorski, kontynentalny i morski
Język
W Hiszpanii status urzędowego ma język: kastylijski (potocznie zwany hiszpańskim), oraz regionalnie także: kataloński, baskijski i galisyjski. Zgodnie z zapisem w konstytucji Hiszpanii, każdy obywatel tego kraju ma obowiązek znać język kastylijski.
Język kataloński jako urzędowy występuje w Katalonii i na Balearach. Poza tym używany jest w Pasie Zachodnim (Aragonia) i w comarce Carche na terenie Murcji. Na terenie wspólnoty autonomicznej Walencja, używany jest wariant języka katalońskiego – walencjański. Język galicyjski jako urzędowy występuje tylko w Galicji. Ponadto używany jest w prowincjach León i Zamora, jednak nie ma tam statusu urzędowego. Język baskijski jako urzędowy występuje w Kraju Basków i na północy Nawarry. W gminach doliny Arán w katalońskiej prowincji Lleida, obowiązuje język aranejski, wariant oksytańskiego.
Występują także liczne języki i dialekty romańskie, które nie mają statusu urzędowych w żadnej z hiszpańskich gmin. Są to:
asturleoński, w skład którego wchodzą: asturyjski (używany w Asturii), kantabryjski (używany w Kantabrii), leóński (używany w prowincjach: León i Zamora), estremadurski (używany w Estremadurze)
aragoński (używany w Aragonii)
portugalski (niegdyś używany w niektórych gminach na terenie Estremadury, graniczących z Portugalią; obecnie praktycznie nie używany)
Demografia
Dane ogólne
Hiszpania liczyła 40 499 799 mieszkańców 1 stycznia 2000, zaś 1 stycznia 2009 już 46 661 950. Gęstość zaludnienia wynosi 91,4 os./km2, jest niższa niż w większości krajów Europy Zachodniej, a jej rozmieszczenie na terytorium kraju jest nierównomierne. Obszary najgęściej zaludnione znajdują się na wybrzeżu i wokół Obszaru Metropolitarnego Madrytu, podczas gdy reszta interioru jest słabo zaludniona. Gęstość zaludnienia jest różna w zależności od prowincji. Największa gęstość zaludnienia występuje w granicach wielkich miast.
Imigracja
Hiszpania, podobnie jak prawie wszystkie kraje Europy borykałaby się z ujemnym przyrostem naturalnym, gdyby nie imigranci, których przyciąga dynamicznie rozwijająca się gospodarka tego kraju. Rocznie przybywają ich tysiące – głównie z Afryki i dawnych hiszpańskich kolonii. W 2009 r., 12% mieszkańców (5,6 mln) było obcokrajowcami[9]. Największymi mniejszościami są: Rumuni (797 tys.), Marokańczycy (710 tys.), Ekwadorczycy (500 tys.), Kolumbijczycy (400 tys.), Boliwijczycy (ok. 400 tys.) i Brytyjczycy (374,6 tys. – 761 tys.[10]) oraz ludność z pozostałych krajów afrykańskich, a nawet z krajów dalekiej Azji (200 tys.), w tym Chińczycy (125 tys.). Często próby przedostania się biednych ludzi z Afryki kończą się tragedią – toną w Morzu Śródziemnym lub Oceanie Atlantyckim. W Hiszpanii widoczna jest tendencja przybywania tu i osiedlania się ludności z krajów UE i z całej Europy wśród nich są m.in. Brytyjczycy (350 tys.), Francuzi (225 tys.), Niemcy (215 tys.), Portugalczycy (160 tys.), Włosi (158 tys.), Polacy (140 tys.), Turcy (105 tys.), Ukraińcy (100 tys.), Szwedzi (60 tys.).
Miasta
Rozpiętość populacji miast Liczba miast
powyżej 1 miliona - 2
od 500 tys. do 1 miliona - 4
od 250 do 500 tys. - 10
od 100 do 250 tys. - 46
Osadnictwo
Osiedla wiejskie odznaczają się w Hiszpanii bardzo dużą różnorodnością; w zależności od okolicy zmienia się materiał, z którego zbudowane są domy, a także ich wielkość i układ przestrzenny. występuje więc z jednej strony osadnictwo całkowicie rozproszone, a z drugiej – skupione, w którym nierzadkie są przykłady wsi liczących powyżej 2 tys. domów (np. tzw. pueblos blancos). Rozmieszczenie i typy wsi zależą przede wszystkim od warunków przyrodniczych. Możliwość zaopatrzenia w wodę decyduje jednoznacznie o lokalizacji wsi, których większość leży w dolinach rzek. Niekiedy wpływ mają tu także czynniki przyrodnicze, historyczne oraz ekonomiczne. Formy osiedli pochodzą z różnorodnych okresów, a centralnie położonymi ośrodkami są stolice prowincji.
Religie
Przez wieki Hiszpania uważana była za bastion katolicyzmu w Europie. Tereny dzisiejszej Hiszpanii były jednymi z najszybciej schrystianizowanych w Europie – w IV wieku. Na początku VIII wieku od strony południa miała miejsce inwazja arabska obejmująca niemal cały Półwysep Iberyjski. W I połowie VIII wieku od północy rozpoczęła się Rekonkwista – wypieranie muzułmańskich Maurów z Półwyspu. Po opanowaniu całej Hiszpanii, czyli po roku 1492 jej monarchowie Ferdynand II Katolicki i Izabela I Katolicka rozpoczęli prześladowania muzułmanów i żydów zmuszając ich do konwersji na chrześcijaństwo. Doprowadziło to ostatecznie do wyrugowania wyznawców innych niż rzymski katolicyzm wyznań[11]. W XVI wiek do Hiszpanii zaczęły szybko przenikać idee Reformacji, ale władcy opowiedzieli się po stronie Kościoła rzymskokatolickiego. W tym samym czasie rozpoczęły się podboje obu Ameryk i przymusowe nawracanie lub mordowanie ludności kolonizowanych terenów. Do początku XIX wiek Hiszpania pozostawała bastionem europejskiego katolicyzmu z szeroko praktykowaną Inkwizycją, lecz za czasów wojen napoleońskich i wojen domowych będących ich skutkiem zniesiono ją[12].
Republikańskie rządy Francji próbowały narzucić laicki model państwa w Hiszpanii, co tylko częściowo się udało. W XIX wieku Hiszpania stała się monarchią parlamentarną z trójpodziałem władzy. Na skutek trendów modernizacyjnych, rewolucji przemysłowej, upowszechniającego się liberalizmu polityczno-gospodarczego i demokratyzacji życia społecznego pozycja Kościoła i rola religii zaczęły słabnąć, zwłaszcza w Katalonii, choć procesy te były dużo słabsze, niż w pozostałych krajach europejskich. Na początku XX wiek w północnej dobrze rozwiniętej gospodarczo i zaawansowanej technologicznie Hiszpanii upowszechniały się dążenie rewolucyjne, socjalizm, antyklerykalizm i liberalizm obyczajowy[13][14]. W latach 30. zaostrzył się konflikt między konserwatystami skupionymi wokół monarchii i Kościoła a republikanami opowiadającymi się za laicką republiką w całej Hiszpanii. Doprowadziło to do wybuchu wojny domowej, w czasie której instytucja Kościoła rzymskokatolickiego i duchowieństwo doznały bardzo dużych prześladowań ze strony sił republikańskich, anarchistycznych i socjalistycznych.
Po wygranej przez generała Francisco Franco wojnie Hiszpania stała się na powrót państwem wyznaniowym, w którym Kościół rzymskokatolicki miał uprzywilejowaną pozycję, a niemal całe życie społeczne i obyczajowe podporządkowane ideom narodowego katolicyzmu. Przywrócono kary za kontakty homoseksualne, rozwody, antykoncepcja, aborcja i edukacja seksualna zostały zakazane, płacenie podatków na rzecz prywatnych szkół katolickich i nauczanie lekcji religii katolickiej stało się obowiązkowe w szkołach bez względu na wyznanie. Stan ten utrzymywał się do połowy lat 70., kiedy to po śmierci generała Franco przywrócono monarchię konstytucyjną i zagwarantowano wolność sumienia, świeckość i neutralność światopoglądową państwa.
W 1982 roku wybory do parlamentu wygrała Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza sprawując bez przerwy władzę przez 14 lat. W okresie rządów Partii Socjalistycznej nadal trwał dynamiczny rozwój gospodarki, wzrósł konsumpcjonizm, doszło do sekularyzacji i liberalizacji życia społecznego i obyczajowego. W nowoczesnym i zamożnym społeczeństwie hiszpańskim Kościół i religia przestały być uważane za instytucje zaspokajające potrzeby wiernych. Powszechne były także nastroje antyklerykalne oskarżające Kościół o nacjonalizm i wspieranie dyktatury Franco. Kościół zaczął systematycznie tracić na znaczeniu, a jego wpływy na życie publiczne i społeczne maleć.
W ostatnich latach proces laicyzacji i sekularyzacji pogłębiły się. Według Centrum Badań Socjologicznych w 2009 roku 73,2% Hiszpanów zdeklarowało przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego (76% w 2006 roku), 2,3% do islamu, 0,1% do judaizmu, 1,7% to wyznawcy pozostałych religii (głównie protestantyzmu, prawosławia, buddyzmu), hinduizmu i sikhizmu, a 22,2% zdeklarowało ateizm, agnostycyzm lub bezwyznaniowość (19% w 2006 roku). W 1975 roku 61% Hiszpanów uczęszczało systematycznie do kościoła na niedzielne nabożeństwa, w 2002 roku 25%, podczas gdy w 2009 roku już tylko 15%. 58% Hiszpanów zdeklarowało, że nigdy nie chodzi do kościoła. Według sondażu Eurobarometr w 2005 roku 59% Hiszpanów przyznało się do wiary w Boga osobowego, 21% do wiary w nieokreśloną siłę wyższą, a 18% zdeklarowało brak wiary. Według tego samego ośrodka badawczego w 2008 roku zaledwie 3% Hiszpanów uznało religię za jedną z trzech najważniejszych wartości, podczas gdy średnia europejska wyniosła 7%. Według Instytutu Gallupa aż 59% Hiszpanów przyznało, że religia nie odgrywa ważnej roli w ich życiu. Odbiciem malejącej roli Kościoła i religii w Hiszpanii są drastyczny kryzys powołań i niedobór duchowieństwa, upowszechniający się relatywizm moralny, daleko posunięta tolerancja wobec antykoncepcji, aborcji, eutanazji, kohabitacji czy małżeństw homoseksualnych. Szczególnie młode pokolenie krytyczne jest wobec postaw i doktryn Kościoła odnośnie etyki seksualnej i życia małżeńsko-rodzinnego. Młode pokolenie także w największym stopniu skłania się ku indywidualnej wierze bądź bezwyznaniowości. W 2005 roku zaledwie połowa młodzieży utożsamiała się z katolicyzmem, z czego jedynie 10% było zaangażowanych religijnie, a niespełna 4% systematycznie praktykowało[15][16][17]. Z drugiej strony w obliczu gwałtownej laicyzacji życia publicznego, reformom rządzącej PSOE i napływowi muzułmańskich imigrantów widoczna jest także aktywna działalność organizacji katolickich mobilizujących prawicowe ugrupowania polityczne i zwolenników odnowy moralnej i tradycyjnych wartości rodzinnych i katolickich[potrzebne źródło]. Ruchy te jednak wydają się być w mniejszości.
Gospodarka
Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu do Unii Europejskiej.
Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy. W 2009 PKB wyniósł 1052 mld euro, czyli 23,5 tys. euro na mieszkańca. Hiszpania uporała się w ostatnich latach ze zmorą, jaką była znaczna inflacja (od 1990 spadła z ponad 9% do ok. 2,5-3% obecnie) i masowym bezrobociem. Obecnie (IV 2011) wynosi ono 21,3%[18]. wobec 21,6% w 1978.
Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. w Madrycie, Bilbao, Barcelonie i Walencji. W gospodarce Hiszpanii bardzo dużą rolę odgrywa obcy kapitał zagraniczny – głównie inwestycje amerykańskie, brytyjskie, francuskie, to właśnie one doprowadziły do szybkiego uprzemysłowienia Hiszpanii. Hiszpania jest zaliczana do grupy państw wysoko rozwiniętych, co potwierdza wysoki PKB. Pod względem potencjału ekonomicznego Hiszpanie stanowią wielką czołówkę Europy wraz z takimi krajami jak: Wielka Brytania, Francja, czy Włochy. Są już dziewiątą potęgą gospodarczą świata i stali się jednym z głównych motorów napędowych europejskiej gospodarki. Produkt krajowy brutto Hiszpania ma już wyższy niż należąca do G8 Kanada. Relatywnie niskie ceny wpływają na wysoką siłę nabywczą porównywalną do Włoch i Francji.
Przemysł
Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych (m.in. SEAT) i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Coruna). Kilka wielkich koncernów ulokowało tutaj swoje zakłady (VW, grupa PSA, Ford). Produkcja samochodów osobowych wyniosła ponad 1,9 mln sztuk (2000). W Walencji, Bilbao, Barcelonie, Kadyksie oraz La Coruni są duże stocznie a co za tym idzie jest tutaj wysoko rozwinięty przemysł stoczniowy (3% produkcji światowej – 6. miejsce). Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (huty w Oviedo, Gijón, El Ferrol de Caudillo koło Bilbao i in.), w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Dzięki importowi paliw płynnych oraz znacznym zasobom energii wodnej Hiszpania produkuje ok. 185 TWh energii elektrycznej (4612 kWh na mieszkańca). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy oraz rolno-spożywczy (produkcja cukiernicza; wina – ponad 34 mln hl, 4. miejsce w świecie; konserw rybnych itp.), rozrzucony po całym kraju.
Energia
Hiszpania to jeden z liderów w produkcji energii słonecznej. Wsparcie rządu i obowiązywanie tzw. systemu feed-in tariff, dzięki któremu producenci energii ze źródeł odnawialnych mogą ją odsprzedawać po z góry ustalonych, preferencyjnych cenach, sprawiły, że na Półwyspie Iberyjskim w szybkim tempie powstawały w ostatnich latach nowe elektrownie słoneczne. W 2011 roku moc zainstalowanych elektrowni słonecznych wyniosła 4,2 GW[19]. Sektor energetyczny wytwarza około 5% PKB brutto kraju. Zapotrzebowanie na energię w Hiszpanii począwszy od 2002 r. wzrosła o około 3,5% rocznie, z niewielkimi zmianami, jak w 2003 roku zanotowano wzrost o około 7%. Wraz ze wzrostem konsumpcji wzrasta zapotrzebowanie na energię od 211.500 GWh w 2002 r. do 253.600 w roku 2006[20]. W 2008 roku 50% energii produkowanej w Hiszpanii było pochodzenia jądrowego 15 368 toe, z czego 15% pochodziło z węgla, 6% z energii mechanicznej płynącej wody i 29% z pozostałych źródeł energii odnawialnej[21]. W 2009 r. Hiszpania była największym producentem energii słonecznej oraz na trzecim miejscu wśród państw wytwarzających energię wiatrową. Produkcja energii wodnej w Hiszpanii osiągnęła w 2010 r. wartość 2220 MW i była to druga co do wielkości wartość produkcji w UE po Włoszech[22]. Według raportu koncernu Ernst & Young Hiszpania wraz z takimi krajami jak m.in.: USA, Chiny i Indie znalazła się w gronie państw najbardziej atrakcyjnych na świecie pod względem inwestowania w odnawialne źródła energii[23].
Rolnictwo
W rolnictwie dominującą rolę odgrywa hodowla bydła, trzody i drobiu na rozległych pastwiskach (Kastylii, Asturii czy Estremadury), a także uprawa winorośli, zbóż, oliwek oraz owoców cytrusowych. Pod względem eksportu owoców cytrusowych kraj znajduje się w ścisłej światowej czołówce. Poza innymi owocami cytrusowymi, tj. pomarańczami i mandarynkami prowadzi się uprawy kasztanów, migdałów, granatów i bananów, głównie na obszarach śródziemnomorskich. Lasy (głównie w regionach górskich) dostarczają drewna i owoców leśnych. Rolnictwo przynosi 8% dochodu narodowego brutto. Produkty pochodzenia rolniczego stanowią poważną pozycję eksportową Hiszpanii dostarczając niemalże 1/5 wpływów z eksportu. Na płaskowyżu Meseta uprawia się: pszenicę i jęczmień. Kukurydza rośnie dobrze na wilgotniejszych terenach północnego zachodu, a na terenach, na których możliwe jest nawadnianie, uprawia się ryż. Warzywa hodowane są w nawadnianych dolinach, wzdłuż nizinnego wschodniego wybrzeża. Gaje oliwne rosną na suchych obszarach na południu kraju. Hiszpania jest drugim na świecie producentem oliwy z oliwek. Winogrona uprawiane są w dolinie rzeki Ebro, na Mesecie, na nizinach śródziemnomorskich oraz wewnątrz kraju m.in. w Andaluzji. Hodowla jest stosunkowo mniej ważną gałęzią produkcji rolnej, chociaż ma i ona ma w kraju wielowiekowe tradycje. Największe pogłowie posiadają stada owiec, znacznie mniejsze zaś bydła i kóz.
Lasy
31% powierzchni kraju, szczególnie na terenach górzystych, zajmują właśnie lasy. Największe kompleksy leśne znajdują się w północnej, wilgotnej części Hiszpanii (lasy liściaste i mieszane), zaś na południowym zachodzie przeważają lasy dębowe z dębem korkowym. W Hiszpanii funkcjonuje wiele tartaków, na szeroką skalę produkowana jest również żywica. W kraju znajduje się 13 parków narodowych (hiszp. parque nacional), największym z nich Donana, który obejmuje jedyne w swoim rodzaju siedliska ptaków wędrownych z południa Afryki, zaś Cabaneros chroni unikatowe w Europie lasy wiecznie zielonych dębów ostrolistnych i korkowych. W Hiszpanii znajduje się także największy w Europie las palmowy – El Caracol niedaleko Elche.
Rybołówstwo
Doniosłe znaczenie posiada rybołówstwo (1,4 mln ton ryb), zwłaszcza na wybrzeżu atlantyckim – La Coruna w Galicji, Jerez de la Frontera w Andaluzji, ale także Málaga. W Vigo, w północnej części kraju znajduje się Agencja Kontroli Rybołówstwa UE, której zadaniem jest szkolenie inspektorów oraz organizacja wspólnych inspekcji z kilku państw członkowskich, a także ma ona zapewnić zgodność z wymogami dotyczącymi połowów, wprowadzonymi w trosce o zachowanie zasobów rybnych[24]. Prawie połowę ryb i owoców morza (mariscos) łowionych w Hiszpanii dostarcza flota galicyjska. Hiszpania wspólnie z Francją, Danią, Wielką Brytanią oraz Niderlandami dokonuje 60% połowów całej UE. Ponadto Hiszpanii przypada w udziale 25% łącznego tonażu rybackiej floty wspólnotowej (481 000 ton)[25]. Największe porty rybackie znajdują się nad Zatoką Biskajską i na terenie Galicji.
Transport
Sieć transportowa Hiszpanii uległa znaczącym przeobrażeniom po II wojnie światowej, dzięki dewizom napływającym od turystów zagranicznych. Drogi liczą ogółem ponad 370 tys. km – 73,2 km na 100 km2 powierzchni. Wielki postęp zanotowano w budowie nowoczesnych magistral obsługujących narastający ruch turystyczny – 31 grudnia 2007 było w Hiszpanii 14 689 km autostrad (autopistas) i dróg ekspresowych (autovías), co łącznie zalicza ten system za największą sieć w Europie i trzecią co do wielkości na świecie po USA i Chinach[26]. Hiszpania jest krajem wysoko zmotoryzowanym – w tym samym czasie było ponad 14,7 mln samochodów osobowych (36,7 pojazdów na 100 mieszkańców) oraz ponad 1,8 mln ciężarowych. Długość linii kolejowych wynosi obecnie ~16 tys. km, w tym 8,5 tys. km linii zelektryfikowanych, hiszpańskie koleje RENFE również obejmują szybką kolej – AVE. Wraz z otwarciem trasy dla pociągów dużej prędkości na linii Madryt – Walencja w grudniu 2010 Hiszpania stała się krajem, który ma najdłuższą sieć szybkich kolei w Europie, a drugi co do wielkości system szybkich kolei na świecie[27]. Transport morski odgrywa dużą rolę w gospodarce kraju, zwłaszcza w handlu zagranicznym, gdyż większość towarów jest przywożonych lub wywożonych drogą morską. Najważniejsze porty morskie to: Algeciras, Kadyks,Kartagena, Walencja,Tarragona, Barcelona, Bilbao, A Coruna. Bezprecedensowy rozwój nastąpił w dziedzinie przewozów lotniczych. Madryt jest jednym z najważniejszych portów lotniczych w Europie, inne ważniejsze lotniska znajdują się w Barcelonie, Palmie (Majorka), Sewilli, Walencji, Santa Cruz de Tenerife (Wyspy Kanaryjskie), Bilbao.
Górnictwo i energetyka
Hiszpania jest krajem obfitującym w rudy i kruszce. Kopaliny użyteczne są różnorodne i dość znaczne. W Górach Kantabryjskich na północy znajdują się złoża węgla kamiennego i wysokiej jakości rudy żelaza, dzięki czemu w miastach leżących na wybrzeżu rozwinął się przemysł ciężki. Węgiel brunatny wydobywa się we wschodniej części kraju – centralna Katalonia. W górach Sierra Morena i Sierra Nevada eksploatuje się złoża rud metali, przede wszystkim: miedzi, cynku (Chalkopiryty) i ołowiu. Dzięki bogatym złożom rtęci w okolicach Almadén, Hiszpania zajmuję 1 miejsce na świecie w jej wydobyciu. Na tym samym obszarze wydobywa się również rudy tytanu, antymonu i manganu. Ponadto rudy manganu występują także w Górach Kantabryjskich i Iberyjskich. W Galicji znajdują się rudy wolframu. Na wybrzeżach znajdują się też niewielkie żłoża ropy naftowej. Sole potasowe występują głównie w północno-wschodniej Katalonii, a także w północno-zachodniej części Kotliny Aragońskiej. 43% energii kraju pochodzi z elektrociepłowni wykorzystujących paliwa importowane: 41% produkowane jest przez hydroelektrownie w Pirenejach i inne; 16% energii pochodzi z elektrowni atomowych.
Turystyka
Burzliwa historia, która pozostawiła ślad w postaci bardzo wielu zabytków i licznych, bogatych w eksponaty muzeów oraz jeden z najcieplejszych klimatów na kontynencie sprzyjają masowej turystyce, która stanowi jeden z filarów gospodarki przynoszących znaczne dochody – w 2001 roku ponad 47 mld euro. Liczba turystów zagranicznych odwiedzających Hiszpanię wyniosła prawie 71 mln, którzy wypoczywali głównie na wybrzeżu śródziemnomorskim (Costa de la Luz – Costa del Sol – Costa Blanca – Costa del Azahar – Costa Dorada – Costa Montanesa – Costa Vasca – Costa Verde – Rias Altas – Rias Bajas) czy na Balearach. Dużą popularnością cieszą się także Wyspy Kanaryjskie z ich subtropikalną roślinnością i interesującymi zjawiskami wulkanicznymi. Ponadto ożywiony ruch turystyczny spowodował, że porty lotnicze w Las Palmas i na Majorce stały się jednymi z największych portów lotniczych Europy. Najcenniejsze zabytki posiadają miasta: Madryt (obok zabytków architektonicznych mieszczą się tu liczne zbiory sztuki, czy słynne muzeum Prado), Toledo, Barcelona, Burgos, Salamanka (z najstarszym uniwersytetem w kraju), Saragossa. W zabytki z czasów rzymskich obfituje Tarragona i Sagunto, z czasów arabskich Sewilla, Kordoba, a szczególnie Grenada (Alhambra) i Generalife – perła architektury mauretańskiej. Ośrodkiem pielgrzymkowym o europejskiej sławie jest Santiago de Compostela. Z dochodów z turystyki sfinansowano m.in.: budowę dróg oraz przemysł lokalny.
W 2012 roku kraj ten odwiedziło 57,701 mln. turystów (2,7% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 55,916 mld dolarów. Tym samym Hiszpania jest na 4 miejscu na świecie pod względem ilości przybywających turystów i na 2 miejscu pod względem przychodów[28].
Kultura
Literatura
Dzieje literatury hiszpańskiej są ściśle związane z historią ziem położonych na Półwyspie Iberyjskim. Okres tworzenia pisanych dzieł kultury obfitował w pojawianie się w tekstach literackich różnorodnych wpływów. Panowanie rzymskie, arabskie czy też literatura przybyłych na półwysep Żydów kształtowała w pewnym stopniu przyszłą literaturę hiszpańską. Przed powstaniem pierwszych dzieł w języku hiszpańskim na terenie współczesnej Hiszpanii rozwijała się literatura w języku łacińskim, a także literatura hispano-arabska oraz judeo-arabska. Początek literatury hiszpańskiej stanowi bogata twórczość wędrownych żonglerów (anonimowy epos rycerski Pieśń o Cydzie z ok. 1140 r.) i wykształconych klerków (głównie duchownych, poezja Gonzalo de Berceo). Na rozwój prozy w XIII wieku wpłynął król Alfons X Mądry. Poezję XIV wieku reprezentowali: J. Ruiz i P. López de Ayala, prozę – Juan Manuel, zaś XV wieczna proza miała charakter satyr. Ukształtował się też romans rycerski (Amadís de Gaula). Rozwinęła się anonimowa twórczość poetycka w formie romancy. Następnie w literaturze hiszpańskiej rozwijały się takie kierunki jak: romans przygodowo-sentymentalny czy teatr. W II połowie XVI wieku w poezji hiszpańskiej zapanował duch ascezy i mistycyzmu, pojawiły się 2 szkoły: salamantyjska, której przedstawicielem był Luis Ponce de León i sewilska, którą reprezentował Francisco de Herrera starszy. W epoce wielkich odkryć geograficznych i podbojów kolonialnych powstawała literatura związana z podbojem Ameryki: kroniki Hernána Cortésa czy Bernala Díaz del Castillo. Na przełomie XVI i XVII w. tworzył Miguel de Cervantes – autor Don Kichota – pierwszej wybitnej powieści nowożytnej, która do dziś uważana jest za najważniejszą książkę kręgu kulturowego języka hiszpańskiego. Ogólnie podsumowując cała literatura hiszpańska przedstawia niezwykłe bogactwo literackie. Niemalże co roku na Półwyspie pojawiają się nowe sensacje literackie, takie jak m.in.: Klub Dumas czy Flamandzka szachownica Arturo Péreza. Inni współcześni twórcy literatury hiszpańskiej to m.in.: Matilde Asensi, Julia Navarro, urodzony na Kubie José Carlos Somoza czy Carlos Ruiz Zafón. Jednym z najbardziej znanych bestsellerów hiszpańskich jest powieść Żołnierze spod Salaminy Javiera Cercasa. Wciąż tworzą tacy autorzy jak Javier Marías – mistrz długiej frazy i wirtuoz refleksyjnej narracji – czy Enrique Vila-Matas. Bardzo dobrze ma się też nurt tzw. literatury kobiecej, reprezentowany przez Rosę Montero, Lucíę Etxebarríę, Almudenę Grandes czy Soledad Puertolas, tworzące teksty skupiające się na problemach współczesnych kobiet.
Muzyka
Muzyka hiszpańska przez wiele stuleci kształtowana była przez liczne, zmieniające się wraz z upływem czasu, wpływy kulturowe. W epoce średniowiecza tzw. śpiew wizygocki (liturgiczny) przeobraził się w tzw. mozarabski, aby wreszcie przeważyły w nim elementy muzyki chrześcijańskiej. W XVI wieku nastąpił rozkwit religijnej polifonii wokalnej, a także muzyki organowej i lutniowej. W XVII wieku powstała forma opery tzw. zarzuela, która podlegała ciągłym ewaluacjom w następnych stuleciach w popularną hiszpańską tonadillę i sainete. Muzyka hiszpańska poddana była w owym czasie oddziaływaniu trendów neapolitańskich (działalność włoskiego śpiewaka, kastrata – Farinellego). Dopiero w XIX wieku muzycy hiszpańscy podjęli próbę wyzwolenia się spod obcych wpływów i wskrzeszenia tradycyjnej, narodowej opery (F. Pedrell). Powstawały liczne konserwatoria, które kontynuowały rozwój szkoły narodowej. Jej cechami charakterystycznymi jest powrót do korzeni ludowych oraz specyficzne dla muzyki hiszpańskiej zróżnicowanie regionalne, wynikające z przemieszania kulturowego w Hiszpanii (m.in. kultura arabska, żydowska czy cygańska). Powstało wiele narodowych tańców, charakterystycznych dla Hiszpanii takich jak: Flamenco, czy Pasodoble.
Film
Filmografia hiszpańska jest bardzo bogata, w kraju powstaje wiele bardziej, czy mniej znanych filmów. Dużym uznaniem na świecie cieszyli i cieszą się hiszpańscy reżyserzy: Luis Bunuel, Carlos Saura, Pedro Almodóvar, Alejandro Amenábar, Jaume Balagueró, Alberto Rodríguez, Fernando León de Aranoa czy Ramón Salazar. Wiele filmów nie tylko hiszpańskich, lecz także produkcji amerykańskiej kręconych jest w Hiszpanii. Znaną hiszpańską aktorką jest Penelope Cruz. Obecnie bardzo popularnym gatunkiem filmowym, którego podejmują się hiszpańscy reżyserzy jest horror i thriller-dreszczowiec.
Media
Spośród prasy największym dziennikiem ukazującym się w Hiszpanii jest gazeta o profilu socjaldemokratycznym El País, wydawana przez najpotężniejszy koncern mediowy Grupo PRISA, założony przez Jesusa de Polanco (inne media należące do koncernu to m.in. dziennik sportowy As, radio Cadena SER, platforma telewizji cyfrowej Digital+). Innymi największymi dziennikami wydawanymi w kraju są m.in.: konserwatywno-liberalne El Mundo, konserwatywno-monarchistyczny ABC oraz La Razón o zbliżonym do ABC profilu. W Barcelonie ukazuje się dodatkowo La Vanguardia, redagowana w części po katalońsku. Wśród prasy sportowej prymat dzierżą dzienniki „Marca” oraz wspomniany As. Ponadto w Hiszpanii ukazuje się wiele gazet lokalnych np. Diario de Sevilla, Diario de Mallorca. Największą hiszpańską stacją telewizyjną jest publiczna Televisión Espanola (TVE), emitująca przede wszystkim programy TVE1 oraz TVE2. Do prywatnych stacji telewizyjnych należą m.in.: Antena 3, Telecinco, Veo TV, Canal+.
Sport
Hiszpania odnosi znaczące sukcesy w piłce nożnej. W 2010 reprezentacja wywalczyła Mistrzostwo Świata, a trzy razy w 1964, 2008 i 2012 zdobyła mistrzostwo Europy. Hiszpańska liga Primera Division, jest najlepszą ligą w piłce nożnej na świecie[31][32]. W Hiszpanii znajdują się również jedne z największych i najbogatszych klubów piłkarskich świata: Real Madryt oraz FC Barcelona (ma najwięcej kibiców na świecie)[33], drugi najbogatszy klub piłkarski globu. Z Hiszpanii pochodzą także utytułowani kolarze – Alberto Contador – trzykrotny zwycięzca Tour de France (2007, 2009, 2010), Giro d'Italia (2008, 2011) oraz Vuelta a Espana (2008), a niedawno wielkie wyścigi wygrywał Miguel Induráin. Są także jedną z najlepszych ekip w koszykówce. Liderem ich zespołu jest Pau Gasol, obecnie grający w Los Angeles Lakers, a także jego brat Marc, który gra w Memphis Grizzlies. Z kraju pochodzi też tenisista Rafael Nadal, rywalizujący z Rogerem Federerem i Novakiem Djokovićem o miano najlepszego tenisisty globu. Hiszpanem jest też Fernando Alonso, kierowca wyścigowy, dwukrotny mistrz świata Formuły 1. W sportach samochodowych należy także wymienić takie nazwisko jak Carlos Sainz.
Kuchnia hiszpańska
Znaczenie terminu
Mimo rozpowszechnionej opinii, nie istnieje zestaw cech wspólnych obejmujących wszystkie regiony Półwyspu Iberyjskiego. W skład kuchni hiszpańskiej wchodzą zarówno potrawy o typowo śródziemnomorskim rodowodzie z południowego wybrzeża (kuchnia andaluzyjska), potrawy ludów pasterskich, jak i kuchnia wywodząca się z tradycji morskich (Galicja (Hiszpania)).
W XX wieku wiele cech tradycyjnych kuchni regionalnych przemieszało się wzajemnie, jednak w dalszym ciągu olbrzymia większość potraw związana jest z tradycyjnym miejscem swego pochodzenia.
Potrawy
desery i potrawy śniadaniowe
churros – paluszki z ciasta parzonego smażone w głębokim oleju, zazwyczaj podawane do kawy lub gorącej czekolady
arroz con leche – ryż z mlekiem i wanilią na gęsto – potrawa pieczona w piekarniku, podawana na zimno.
flan – rodzaj puddingu
crema catalana
natillas
cuajada
turrón - odmiana nugatu, najczęściej sprzedawany w formie dużego batonu lub tabliczek, głównym składnikiem są migdały (całe lub zmielone), cukier i miód.[1]
alfajor – kruche ciastka z kajmakiem
dania główne
paella – potrawa jednogarnkowa na bazie ryżu i szafranu
gazpacho – chłodnik z pomidorów i papryki
chuleta de cerdo – kotlety wieprzowe
fabada – jednogarnkowa potrawa z Asturii, głównymi składnikami są fasola i duża ilość wędlin: chorizo, "morcilla", boczek
tortilla espanola lub tortilla de patatas – rodzaj omletu z jajek i ziemniaków
tortilla francesa – omlet jajeczny
gambas a la plancha – krewetki smażone na grillu
zakąski i potrawy barowe
tapas – wszelkiego rodzaju zakąski
patatas bravas – ziemniaki pokrojone w kostkę, smażone w głębokim tłuszczu i polane sosem
oreja – ucho wołowe smażone we fryturze
serranito – kanapka z gotowaną kiełbasą
półprodukty
jamón serrano i jamón iberico – szynki dojrzewające, przygotowywane ze specjalnej odmiany świń
fuet – katalońska wędlina, cienka kiełbasa wieprzowa pokryta szlachetną pleśnią
chorizo – cała kategoria wieprzowych kiełbas przyprawianych dużą ilością papryki suszonej pimenton
marisco – owoce morza, tradycyjnie pochodzące z Galicji
szafran
oliwki – popularne w Hiszpanii, mogą być dodawane do potraw jako ozdoba
oliwa
sery (głównie twarde)
queso manchego – twardy ser z La Manczy
Cabrales - niebieski ser z Asturii
napoje
wina
Ribera del Duero
sherry
Rioja
malaga
Cava
sangria – wino z dodatkiem pokrojonych owoców i lodu
tinto de verano – wino czerwone z dodatkiem lodu i słodkiej wody sodowej (gaseosa)
Horchata de chufa – napój chłodzący, wytwarzany z Cibory jadalnej
Kawa - w kuchni hiszpańskiej zazwyczaj podawana bez mleka (solo), z odrobiną (cortado/tallat) lub w proporcjach 1:1 z gorącym mlekiem i wtedy jest to (con leche/amb llet). Jeszcze inną odmianą jest serwowana kawa na zimno lub ciepło orxata, ze zmielonych migdałów ziemnych i mleka.[2]
mocne alkohole
Brandy de Jerez – brandy z regionu Jerez de la Frontera
gin – jałowcówka z Balearów
Wpływy
Na kuchnie regionów Hiszpanii wpływ miało bardzo wiele różnych tradycji kulinarnych. Wśród nich wyróżnić można:
arabską – użycie ryżu i szafranu, a także niektóre desery bakaliowe
meksykańską – ziemniaki, papryka
angielską – wyrób ginu na Balearach
francuską – kremy, ciasta
Tagi: śródziemnomorska strefa Hiszpania
