Francja graniczy z Belgią, Luksemburgiem, Niemcami, Szwajcarią, Włochami, Monako, Andorą i Hiszpanią. Terytoria zamorskie graniczą również z Brazylią, Surinamem i Holandią. Kraj jest połączony z Wielką Brytanią przez Eurotunel przebiegający pod kanałem La Manche.
Republika Francuska jest unitarnym państwem demokratycznym, w którym ważną rolę odgrywa prezydent. Jest również piątym spośród najlepiej rozwiniętych krajów świata i jedenastym w rankingu warunków życia. Najważniejsze ideały Francji sformułowane zostały w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela i w występującym na drukach urzędowych i monetach haśle rewolucji francuskiej liberté, égalité, fraternité („wolność, równość, braterstwo”). Kraj należy do grona założycieli Unii Europejskiej. Ma największą powierzchnię spośród państw wspólnoty. Francja jest także członkiem-założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz wchodzi w skład m.in. Frankofonii, G8 oraz Unii Łacińskiej. Jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ, w której posiada prawo weta.
Francja ze względu na swoją liczbę ludności, potencjał gospodarczy, pozycję w Europie, silną armię (trzeci po Rosji i USA arsenał nuklearny), uchodzi za jedno z najpotężniejszych państw świata.
Pochodzenie nazwy kraju
Nazwa „Francja” pochodzi od germańskiego plemienia Franków, które zajmowało region po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. W otaczającym Paryż regionie Île-de-France powstało państwo francuskie.
Geografia
Całkowita granica lądowa: 2 892,4 km, w tym z:
Francją metropolitalną:
Andorą – 56,6 km,
Belgią – 620 km,
Hiszpanią – 623 km,
Luksemburgiem – 73 km,
Monako – 4,4 km,
Niemcami – 451 km,
Szwajcarią – 573 km,
Włochami – 488 km.
departamentami zamorskimi:
Brazylia – 673 km,
Surinam – 510 km,
Antyle Holenderskie – 10,2 km
Długość wybrzeża: 3427 km
Zobacz: Wybrzeże Lazurowe (Riwiera Francuska), Côte d'Améthyste, Côte d'Argent, Côte de Jade, Côte d'Amour, Côte Sauvage, Côte d'Emeraude, Côte d'Albâtre.
Najwyższy punkt: Mont Blanc 4808 m n.p.m.
Najniższy punkt: delta Rodanu 2 m p.p.m.
Większe miasta:
Paryż – 11,84 mln mieszkańców (obszar miejski 2007)
Lyon – 1,76 mln
Marsylia+Aix-en-Provence – 1,62 mln
Lille – 1,16 mln
Tuluza – 1,12 mln
Bordeaux – 1,01 mln
Nicea – 1,00 mln
Nantes – 768 tys.
Strasburg – 642 tys.
Toulon – 601 tys.
Język urzędowy: francuski
Inne języki w użyciu: niemiecki, włoski, bretoński, baskijski, kataloński, niderlandzki, polski, arabski, berberyjski, romski oraz afrykańskie itd.
Powierzchnia, skrajne punkty i granice
Powierzchnia
Francja metropolitarna: 551 695 km2
Francja metropolitarna (bez jezior i lodowców większych niż 1 km2): 543 965 km2
Skrajne punkty
Na północ – Bray-Dunes, Nord 51°05'N 2°32'E
Na południe – Îles Lavezzi, na Korsyce 41°20'N 9°15'E
Na zachód – Île d'Ouessant, w Bretanii 48°27'N 5°08'W
Na wschód – okolice Cervione, Haute-Corse 42°17'N 9°33'E
Granice
Francja graniczy z następującymi państwami:
Andora – 56,6 km,
Belgia – 620 km,
Hiszpania – 623 km,
Luksemburg – 73 km,
Monako – 4,4 km,
Niemcy – 451 km,
Szwajcaria – 573 km,
Włochy – 488 km,
Linia brzegowa: 3427 km (2 783 km bez wysp)
Ukształtowanie poziome
Francja posiada dwa wybrzeża, pierwszym jest wybrzeże Oceanu Atlantyckiego, które stanowi 67% ogólnej długości brzegu morskiego, a drugim jest wybrzeże Morza Śródziemnego. Wybrzeże to, zwane Lazurowym, stanowi 23% brzegu morskiego Francji. Pozostałe 10% brzegu morskiego Francji to brzegi wysp, główny tu udział ma największa wyspa Francji – Korsyka, usytuowana na Morzu Śródziemnym, którą od stałego lądu Europy dzieli Morze Liguryjskie.
Wybrzeże atlantyckie ma dobrze rozwiniętą linię brzegową. Jego południowa część, nad Zatoką Biskajską jest wyrównana, praktycznie pozbawiona półwyspów i zatok. Około 50 km na północ od 45°N linia brzegowa ulega nagłym zmianom. Zmianę rozpoczyna głęboka i wąska zatoka Gironde, która jest przedłużonym ujściem południowej rzeki Francji – Garonny. Dalej na północ linia brzegowa odbija lekko na zachód i jest bardziej urozmaicona, składają się na nią zatoki i półwyspy oraz liczne wyspy przybrzeżne. Brzeg morski kierując się dalej na północ i na zachód układa się w charakterystyczny róg Francji. Na zachodnim krańcu kraju leży największy półwysep – Półwysep Bretoński o powierzchni 24 tysięcy km2. Następnie brzeg morski kieruje się na wschód, gdzie linia brzegowa wciąż jest urozmaicona (półwyspy i przybrzeżne wyspy). Następnie na wysokości Paryża znajduje się wysunięty w kierunku północnym drugi co do wielkości półwysep Cotentin o powierzchni 2 tysięcy km2. Za nim linia brzegowa kierując się na północny wschód, jest nieco mniej urozmaicona, a normandzkie wybrzeże i dalej wybrzeże Pikardii tworzą wyrównane odcinki oddzielone niewielkimi i wąskimi zatokami będącymi przedłużeniem ujść rzek: Sekwany i Sommy. W pobliżu granicy z Belgią wybrzeże jest mało urozmaicone, wręcz wyrównane.
Linia brzegowa Morza Śródziemnego nie jest tak urozmaicona jak linia brzegowa Atlantyku i wchodzącego w jego skład Kanału La Manche. Ciągnąca się od Hiszpanii Zatoka Lwia ma wyrównaną postać. Kierując się na zachód brzeg morski, mniej więcej od ujścia Rodanu, jest nieco bardziej urozmaicony. Do granicy z Włochami linię brzegową urozmaicana seria niewielkich, skalistych półwyspów wysuniętych w głąb morza na zaledwie kilka kilometrów.
Budowa brzegu morskiego jest różnorodna. Południowa część wybrzeża Atlantyckiego jest generalnie płaska, w niektórych miejscach, zwłaszcza w rejonie miasta Arcachon (okolice Bordeaux) nacechowana wydmami. Wybrzeże Bretanii jest klifowe z pionowymi ścianami o wysokości dochodzącej do 100 m. Wybrzeża normandzkie są niskie i piaszczyste. Wybrzeże śródziemnomorskie jest na ogół niskie, poza skalistymi odcinkami w rejonie Agde i Sete. W rejonach ujść rzecznych wybrzeże jest podmokłe. Wschodnia część wybrzeża jest zbudowana z twardych i odpornych skał. Występują tam formy zbliżone do riasowych i klifowych. W obniżeniach Lazurowego Wybrzeża występują plaże, co sprzyja turystyce.
Wokół wybrzeża Francji ciągną się setki przybrzeżnych wysp. Najwięcej wysp posiada atlantyckie wybrzeże, łańcuchy licznych wysp ciągną się od zatoki Gironde do północnej część półwyspu Cotentin. Największą jest Oléron (powierzchnia 175 km2). Wzdłuż brzegu śródziemnomorskiego wysp jest zdecydowanie mniej. Nie ma ich wzdłuż Zatoki Lwiej. Nieliczne przybrzeżne wyspy występują mniej więcej od ujścia Rodanu do okolic Cannes. Największa wyspa Korsyka o powierzchni 8680 km2, znajduje się 150 km na południowy wschód od brzegów Lazurowego wybrzeża.
Budowa geologiczna i rzeźba
Terytorium Francji cechuje się zróżnicowaniem krajobrazu i rzeźby terenu. Ponad połowa powierzchni kraju zajmują płaskie i pagórkowate niziny o wysokości do 200 m n.p.m. Średnia wysokość kraju wynosi 342 m n.p.m. Obszary o wysokości 100–250 m n.p.m. zajmują 36,4%, a tereny o wysokości 250–500 m n.p.m. kolejne 20,4% Resztę stanowią obszary niskich, średnich gór, zaś 1,5% powierzchni Francji zajmują góry wysokie, powyżej 2000 m n.p.m. Znaczna część kraju jest nizinna, a charakterystycznym elementem rzeźby Francji są tzw. baseny czyli tereny położone na niskich wysokościach otoczone zewsząd terenami wyższymi. Obszary wybitnie nizinne zajmują 25,4%.
Starymi obszarami górskimi i wyżynami złożonymi z hercyńskich masywów o zrębowej budowie są: Masyw Armorykański, leżący w obrębie Półwyspu Bretońskiego, Masyw Centralny, leżący w południowej części kraju i Wogezy leżące na wschodnim krańcu Francji, ułożone równolegle do niemieckiego Schwarzwaldu. Obszary te są rozdzielone wspomnianymi wyżej sedymentacyjnymi obniżeniami – basenami. Głównymi basenami są: Basen Paryski na którego terenie znajduje się stolica Francji i Basen Akwitański leżący w zachodniej części kraju, gdzie na jego obszarze płynie rzeka Garonna. Innym ważnym basenem jest Basen Loary, jak sama nazwa wskazuje leży on w obniżeniu w którym płynie Loara (leży on u nasady Półwyspu Bretońskiego). Baseny składają się z utworów pochodzących z mezozoiku i trzeciorzędu. Na południowym zachodzie i wschodzie rozciąga się obszar młodych fałdowań alpejskich, od których należą Pireneje na południowym krańcu Francji, będące też naturalną granicą francusko-hiszpańską i Alpy na wschodzie.
Basen Paryski
Basen Paryski leżący pomiędzy Masywem Armorykańskim, Masywem Centralnym, Wogezami, Ardenami i wybrzeżem kanału La Manche, spoczywa na starym hercyńskim podłożu. Obszar ten ma postać otwartej równiny nachylonej w kierunku północnym. Centralną część basenu zajmuje region Île-de-France. Region ten zbudowany jest z trzeciorzędowym wapieni i piaskowców i wznosi się na wysokości od 90 do 180 m n.p.m. Rozcina go gęsta sieć zbiegających się tu dopływów Sekwany. Od południowego wschodu Basenu Paryskiego rozciąga się południowo-wschodni i środkowy region Loary. Od północy basen zamyka region nadbrzeżny obejmujący wschodnią Normandię i Pikardię. Na wschodzie wznoszą się do 390 m n.p.m. progi Lotaryngii. Progi te zbudowane są z triasowych wapieni.
Basen Akwitański
Na południowym zachodzie Basen Paryski łączy się z Basenem Akwitańskim poprzez Bramę Poitou i Aunis. Większa część tego basenu wypełniona utworami trzeciorzędowymi w postaci glin i margli. W północno-wschodniej części Basenu Akwitańskiego występują jurajskie wapienie. Doliny rzeczne basenu wyścielone są pochodzącymi z czwartorzędu pokrywami piaskowo-żwirowymi o dużej miąższości. Zachodnia część basenu – Landy, to płaska nizina nadmorska zasypywana przez nadmorskie piaski.
Masyw Armorykański
Masyw ten jest obszarem niewysokich wzniesień maksymalnie do 417 m n.p.m. Obszar tego masywu zbudowany jest z odpornych granitów i gnejsów oraz kwarcytów pochodzących z prekambru. Masyw ten jest mocno rozczłonkowany, a obniże tego obszary wypełniają młodsze osady geologiczne – łupki krystaliczne o mniejsze odporności niż granity i gnejsy.
Masyw Centralny
Masyw Centralny leżący na wschód od Basenu Akwitańskiego, jest wyżynno-górzystym, hercyńskim zrębem zajmującym 1/6 powierzchni Francji. Cechą te obszaru jest różnorodność rzeźby. Występują tam głęboko wcięte doliny rzeczne i masywy. Najwyżej położona jest jego południowa część gdzie wznosi się Mont Lozere o wysokości 1702 m n.p.m. Wysoka jest także wschodnia część masywu, gdzie znajduje się Mont Mezenc o wysokości 1754 m n.p.m. Najwyższe szczyt masywu są wygasłymi stożkami wulkanicznymi, gdzie najwyższym szczytem Masywu Centralnego jest Puy de Sancy, wznoszący się na 1885 m n.p.m. Krajobraz wulkaniczny jest charakterystyczny dla owego regionu.
Wogezy i Ardeny
Wogezy będące wypiętrzeniem tektonicznym są od wschodu ograniczone rowem Renu, od zachodu zaś obszar się obniża przechodząc w Basen Paryski. Wogezy są średnio-niskimi górami, których najwyższy szczyt Grand Ballon wznosi się na 1426 m n.p.m. Południowa część – Wogezy Wysokie zbudowane są ze skał krystalicznych, w skład których wchodzą głównie granity. Część północna – Wogezy Niskie, których średnia wysokość wynosi od 800 do 1000 m n.p.m. zbudowana jest z mezozoicznych piaskowców. Góry zostały sfałdowane w czasie trzeciorzędowych ruchów górotwórczych.
Ardeny są obszarem górskim, których zachodnia krawędź leży na obszarze Francji, reszta zaś na terenie Belgii. Góry te są przedłużeniem Reńskich Gór Łupkowych. Ardeny sa górami bardzo niskimi, których średnia wysokości wynosi zaledwie od 450 do 500 m n.p.m.
Obniżenie Rodanu i Saony
Obniżenia to leżą na wschód od Masywu Centralnego, na dnie których płynie Rodan i wpadająca do niego od północy Saona. Część północną rowu (obniżenie Saony) o przebiegu południkowym stanowi płyta zbudowana z wapieni jurajskich, które są przykryte osadami trzeciorzędowymi. W części środkowej gdzie Saona wpada do Rodanu i dalej na południe przeważa materiał morenowy i fluwioglacjalny, który wypełnia dolinę. Intensywna działalność akumulacyjna Rodanu spowodowała wytworzenie się delty na odcinku ujściowym. W strefie ujścia Rodanu licznie występują jeziora.
Alpy
Alpy są najwyższym obszarem górskim Francji. Wschodzące w skład Alp Zachodnich ciągną się pasmem o szerokości 100–150 km wzdłuż wschodnich granic Francji. Alpy mają budowę płaszczowinową, a trzon tych gór stanowią krystaliczne masywy wewnętrzne, które pokrywają skały osadowe. Część północna Alp francuskich to: Alpy Graickie, Sabaudzkie i Delfinackie. Obszar ten składa się z masywów poprzecinanych dolinami. W tej część Alp wznosi się najwyższy szczyt Francji i Europy – Mont Blanc o wysokości 4807 m n.p.m. Obszar tej części Alp charakteryzuje się krajobrazem glacjalnym. Podłużna depresja Bruzdy Alpejskiej oddziela północną część Alp od południowej. Południowa część Alp to: Alpy Kotyjskie, Nadmorskie i Prowansalskie. Góry te mają bardzo skomplikowana budowę. Południowa część Alp jest niższa, ale góry te i tak są dość wysokie, najwyższe szczyty leżące w Alpach Kotyjskich wznoszą się do 3370 m n.p.m. Doliny występujące w południowej części Alp francuskich mają charakter kanionów i są niedostępne.
Jura
Te średniej wysokości góry przylegają do Alp od północnego zachodu i stanowią przedalpejskich obszar młody gór. Fałdowe obszary tychże gór zbudowane są z jurajskich i kredowych wapieni. Ich północno-zachodnia część ma charakter wyżynny i gdzie teren opada ku dolinie Saony. Najwyższym szczytem Jury jest Cret de la Neige o wysokości 1723 m n.p.m.
Pireneje
Pireneje stanowią naturalną granicę Francji z Hiszpanią i ciągną się na prawie całej długości styku zwartego lądu Europy, i Półwyspu Iberyjskiego. Góry rozpoczynają swój bieg około 40 km od miasta Perpignan ciągną się pasmem na długości ponad 300 km, a na zachodnim krańcu ich obszar leży już poza granicami Francji. Pasmo Pirenejów na terenie Francji jest szeroko na 30–40 km. Pireneje zarówno po hiszpańskiej jak francuskiej stronie należą do gór wysokich, których średnie wysokości wynoszą od 2500 do 3000 m n.p.m. Wyższe partie górskie mają charakter glacjalny, a niższe fluwialny. Trzon Pirenejów zbudowany jest z utworów krystalicznych starego masywu hercyńskiego. Najwyższy szczyt francuskich Pirenejów – Vignemale wznosi się na 3298 m n.p.m.
Klimat
Ze względu na duży obszar jaki zajmuje Francja i rzeźbę terenu, klimat kraju jest zróżnicowany i można go podzielić na cztery typy. Są to klimat umiarkowany oceaniczny, klimat umiarkowany przejściowy z cechami kontynentalnymi, klimat podzwrotnikowy (śródziemnomorski) i klimat górski. Największe obszary zajmuje strefa klimatów umiarkowanych z uwzględnieniem także górskiego, gdzie występują piętra klimatyczne. Duże mniejsze obszary obejmuje klimat podzwrotnikowy, który skupia się w strefie nadbrzeżnej południowej Francji, sięgając około 100 km na północ i do 2 00 km w regionach leżących nad Zatoką Biskajską, gdzie występuje oceaniczna odmiana klimatu podzwrotnikowego.
Klimat umiarkowany oceaniczny
Klimat ten obejmuje zachodnią część Francji, wybrzeże Oceanu Atlantyckiego, gdzie na pogodę (opady, wilgotność i temperatury) ma wpływ ocean. Najbardziej intensywne pod względem wpływów morskich są obszary Bretanii, której półwysep ponad 100 km w głąb oceanu tworząc swoisty róg.
Klimat tych obszarów cechuje się dużą wilgotnością powietrza i znacznych opadach deszczu. Średnie wartości opadowe wynoszą od 700 do 1000 mm rocznie. Opady występują głównie w postaci deszczu, a liczba dni ze z opadami śniegu jest niewielka. Rocznie notuje się 200 dni z opadami.
Temperatury mają łagodny przebieg roczny jak i dobowy. Najbardziej łagodne wartości reprezentuje zachodnia Bretania i tam też liczba dni mroźnych jest niewielka. Średnia jest tam 15-16 dni z mrozami. Zimą w najzimniejszym miesiącu styczniu średnie wartości wynoszą 7 °C. i obniżają się w miarę oddalania się od oceanu. Latem jest chłodno i maksymalne wartości dla Bretanii to 17 °C.
Stolica kraju – Paryż leży na granicy wpływu oceanu, a wnętrza europejskiego lądu. Panuje więc tam klimat bardziej zbliżony do przejściowego, choć przeważa wpływ oceanu. Zimą wartości termiczne wynoszą około 4-5 °C, latem zaś 18-19 °C. Opady są oczywiście niższe niż w Bretanii i wynoszą nieco ponad 600 mm rocznie.
Klimat umiarkowany przejściowy
Strefa ta obejmuje tereny na północy Francji, a jej zachodnia krawędź przecina Paryż, leżący mniej więcej na styku dwóch podstref klimatu umiarkowanego. Obszar tego typu klimatu ciągnie się do granicy z Niemcami, gdzie w Nancy nabiera widocznych cech kontynentalnych. Jednakże warto tu dodać, że obszary wschodniej Francji są zalicza do klimatu przejściowego tak samo jak Polska.
Na tych terenach wpływ oceanu jest mniejszy co nie znaczy, że nie ma go wcale. Zimy sa bardziej surowe, a latem cieplejsze, ale obfitujące w opady. W półroczu zimowym we wschodniej Francji opady mają głównie postać śniegu, wiosną, latem i jesienią -deszczu. Opady zmniejszają się w kierunku wschodnim z około 700 do 600 mm rocznie. Liczba dni z opadami wynosi w granicach 150 rocznie.
Temperatury na przykładzie Nancy wynoszą w styczniu około 0 °C, gdzie w nocy powszechne są przymrozki i mrozy. Latem zaś jest ciepło i średnie wartości wynoszą 19 °C. Latem występują dni z upałami, a ich liczba podobnie jak w wielu innych krajach z klimatem przejściowym jest co roku inna. Średnio rocznie notuje się do 80-90 dni mroźnych.
Klimat podzwrotnikowy
Klimat podzwrotnikowy, który występuje na południu Francji z pominięcie obszarów alpejskich i wysokich Pirenejów, dzieli się na dwie odmiany. Pierwszą jest odmiana śródziemnomorska, obejmująca całą Prowansję i Langwedocję, nad Morzem Śródziemnym. Druga odmiana to bardziej oceaniczna, występująca nad Zatoką Biskajską.
Klimat śródziemnomorski cechuje się łagodną zimą i deszczową zimą, oraz ciepłym (z dość dużą liczbą dni upalnych) i suchym latem. Opady deszczu są nie są zbyt wysokie i skupiają się w okresie jesienno-zimowym, obejmując też okres wiosenny. Lato zaczynające się w maju i kończące w październiku jest w zasadzie suche, ale opady deszczy mają miejsce i także latem. Średni opad to 540 mm rocznie. W mieście Marignane opady roczne dochodzą do 800 mm rocznie. W Marsylii opady dochodzą do 600 mm rocznie. Śnieg należy do rzadkości.
Temperatury zimą są łagodne i rzadko obniżają się poniżej 10 °C. Średnia wartość dla całego regionu to 7,5 °C. Latem jest bardzo ciepło i średnie wartości oscylują w granicach 22-24 °C. Liczba dni mroźnych jest niewielka, średnio 10-15 dni w roku.
Klimat o wpływach oceanicznych nie różni się zbytnio od tego, który panuje w strefie śródziemnomorskiej. Jedyna główna różnica większa wilgotność, nieco wyższe opady i większa liczba dni wietrznych, szczególnie nad samym wybrzeżem oceanu. W rejonie w przy graniczy z Hiszpanią różnicą są także nieco niższe i łagodniejsze temperatury.
Klimat górski
Klimat ten obejmuje zarówno pas klimatu umiarkowanego jak podzwrotnikowego. Czyli występuje w Alpach jak i w Pirenejach, tak więc tam gdzie występują wysokie góry i piętrowość klimatyczno-roślinna. Na tych obszar podstawową cechą jest obniżanie się temperatury wraz z wysokością, 0,6 °C, na każde 100 m. Drugą ważną cechą jest wzrost opadów wraz ze wzrostem wysokości.
W górach opady na obszary Francji są najwyższe i sięgają 3000 mm rocznie. W półroczu zimowym opad atmosferyczny występuje w postaci śniegu, latem – deszczu. Wysoko w górach ponad 2500 m n.p.m. tylko śniegu. Tam też na tych wysokościach przebiega granica wiecznego śniegu.
U podnóża gór temperatury są zbliżone do wartości charakterystycznych dla danego regionu. Wysoko w górach rzadko przekraczają 0 °C, a na wysokościach ponad 2500 m n.p.m. cały rok panuje mróz umożliwiając istnienie wiecznego śniegu i lodowców.
Mistral
Cechą lokalnego francuskiego klimatu jest występowanie wiatrów o nazwie – mistral. Poziomy różnych mas powietrza w atmosferze powoduje występowanie wiatrów o kierunkach uwarunkowanych ukształtowaniem terenu. W dolinie Rodanu występuje mistral, które jest zimnym i suchym wiatrem obniżającym temperaturę, ale przynoszącym słoneczną i bezchmurną pogodę. Wiatr ten wieje w kierunku wybrzeży Morza Śródziemnego i występuje w okresie wiosenno-zimowym.
Wody
W związku występowaniem dużych opadów deszczu i śniegu na obszarach górskich i ogólnie dostatecznej ilości deszczu na obszarze całego kraju, sieć rzeczna Francji jest gęsta. Poza rzekami występują liczne kanały zbudowane przez człowieka w celu ułatwienia transportu wodnego. Łączna długość kanałów wynosi 4450 km. Kanał Briare (najstarszy, z XVII w.) łączy Loarę z Sekwaną, Burgundzki – Saonę z Sekwaną, Centralny – Loarę z Saoną, kanały Marna–Ren i Marna–Saona łączą Sekwanę z Renem i Rodanem; Kanał Południowy – Garonnę z Morzem Śródziemnym. Głównym zlewiskiem Francji jest Ocean Atlantycki (Zatoka Biskajska, kanał La Manche), do którego uchodzi większość rzek kraju. Drugim co do wielkości zlewiskiem jest Morze Śródziemne, do którego uchodzą rzeki płynące głównie we wschodniej i południowej Francji.
Najważniejszą, a zarazem najdłuższą rzeką jest Loara, która ma 1020 km długości i powierzchnię dorzecza 115 120 km2. Rzeka ta bierze swój początek w Masywie Centralnym i płynąc na północ, tworzy długi łuk, by skierować swój bieg w kierunku Oceanu Atlantyckiego. Loara charakteryzuje się wysokimi stanami wody w zimie. Drugą ważną rzeką jest Sekwana, która płynąc przez północną Francję uchodzi do Kanału La Manche. Sekwana jest rzeką nizinną i ma swe źródła na wysokości zaledwie 471 m n.p.m. Sekwana jest długa na 776 km, a powierzchnia jej dorzecza wynosi 90 tys. km2. Kolejną ważną rzeką jest Rodan, który uchodzi do Morza Śródziemnego, a wypływa z lodowców w centralnej Szwajcarii. Rodan jest długi na 812 km, lecz długość jego toku na terytorium Francji liczy tylko 522 km. Powierzchnia dorzecza jest zbliżona do powierzchni Sekwany. Rodan jest najzasobniejszą w wodę rzeką Francji ze względu na charakter źródła (wypływa z lodowców, a po drodze jest zasilany licznymi wodami górskimi i opadami). Przepływ wynosi 1800 m3/s. Czwartą ważną rzeką kraju jest wypływająca z Pirenejów w Hiszpanii Garonna, która uchodzi do wód Zatoki Biskajskiej. Garonna liczy 575 km, a na obszarze Francji – 524 km. Garonna charakteryzuje się gwałtownymi wezbraniami.
Jeziora we Francji są nieliczne. Największym jest Jezioro Genewskie, które Francja dzieli ze Szwajcarią. W delcie Rodanu, w Langwedocji i wzdłuż Zatoki Biskajskiej występują liczne jeziora przybrzeżne.
Wysoko w Alpach występują lodowce, których powierzchnia w wyniku globalnego ocieplenia ulega zmniejszaniu.
Gleby
Gleby Francji są w większości żyzne. Na przeważające części obszaru kraju występują gleby brunatne, utworzone pod lasami liściastymi. Gleby brunatne jak i też płowe występują na obszarach nizinnych i sa powszechnie wykorzystywane rolniczo. Obszary nizinne klimatu śródziemnomorskiego są pokryte glebami czerwonymi – "terra rossa", które wytworzyły się na skałach wapiennych. Na wybrzeżu atlantyckim występują gleby bielicowe, a dna dolin rzecznych wypełniają mady. Tereny górskie pokrywają gleby brunatne kwaśne, które zawierają dużo części szkieletowych. Gleby te występują pod lasami iglastymi.
Flora
Świat roślinny Francji ze względu na wielkość kraju i rzeźbę jest urozmaicony. Pierwotna roślinność Francji została w znacznym stopniu przeobrażona. W jej miejsce powstały liczne pola uprawne i łąki. Miejsce naturalnych lasów zajęły sztuczne drzewostany. Francja dzieli się na dwie głównie strefy roślinne: prowincja eurosyberyjska obejmują znaczną cześć kraju i śródziemnomorska obejmująca południową część kraju. Trzecim typem jest roślinność górska.
Lasy zajmują 28% powierzchni kraju. Pierwotnym lasem Francji był las liściasty, który wciąż obejmuje spore obszary kraju skupiając się na północy i w środkowej części kraju, pomijając jedynie obszary górskie i śródziemnomorskie. We wschodniej i środkowej i północnej Francji rosą lasy z udziałem buku, dębu z domieszką grabu, jaworu, oraz jodły. W regionach leżących bliskim sąsiedztwie Atlantyku (klimat oceaniczny) rosną lasy liściaste w Normandii, a na południu iglaste gdzie dominuje sosna atlantycka.
W górach występuje piętrowy układ roślinności. W niższych partiach gór rosną lasy z udziałem buka, następnie jodły, zaś wyżej lasy iglaste gdzie przeważą świerka, modrzewia oraz sosny. Górna granica lasu przebiega na wysokości między 1800 a 2300 m n.p.m. Ponad strefą lasy rośnie kosodrzewina i występują hale wysokogórskie.
Region prowincji śródziemnomorskiej wyznacza granica zasięgu oliwki. Miejsce pierwotnych lasów liściastych z dębem korkowym i ostrolistnym zajęły odporne na suszę zarośla makii i gaje oliwne. W tym regionie zachowały się lasy kasztanowe i miejsca gdzie rośnie dąb korkowy, lecz w znaczne mierze szata roślinna została przekształcona. Zarośla i karłowate lasy zostały zastąpione przez rośliny egzotyczne jak palmy, agawy i eukaliptusy, które przystosowały się do panujących tam warunków. Ważną rośliną uprawną Francji w regionach gdzie panuje klimat śródziemnomorski jest oliwka i winorośl.
Fauna
Świat zwierząt typowy dla obszarów Europy, został on w dużym stopniu przetrzebiony. Wpływ na taki stan rzeczy miało silne przekształcenie środowiska przyrodniczego w związku z intensywnym rozwojem gospodarczym kraju, a także popularne we Francji łowiectwo. Zwierząt w dużych liczbach sztuk żyje tylko w miejscach niedostępnych, głównie wysoko w górach i na terenach objętych ochroną.
Bardzo niewielka jest liczba ssaków, gdzie np. wilki zostały całkowicie wytępione. Nielicznie występują rysie, bobry, lisy i żyjące na obszarach górskich niedźwiedzie brunatne. Do ssaków kopytne, które żyją w lasach należą: jelenie, sarny, daniele i dziki, a wysoko w górach kozice i koziorożce. W Alpach do spotykanych gatunków należy świstak, zaś w Pirenejach rzadko występujący desman pirenejski. Także świat ptaków jest ubogi. W niewielkich ilościach żyją puchacze, orły przednie, orłosępy brodate i sępy płowe. W dużych ilościach występują owady jak cykady oraz kulinarny przysmak francuskiej kuchni ślimak winniczek.
We Francji spotykane są także gatunki szeroko rozpowszechnione w Afryce. Do takich zwierząt należy żyją w środkowej i południowej Francji żeneta, oraz występujący na Korsyce kot nubijski, w delcie Rodanu spotkać można flamingi.
Ochroną objęto 12% powierzchni kraju (2008) w tym 6 parków narodowych z których 3 znajdują się w Alpach.
Historia
Granice współczesnej Francji pokrywają się mniej więcej z granicami starożytnej Galii, która była zamieszkana przez celtyckich Galów. Galowie zostali podbici przez Rzymian w I wieku p.n.e. Ostatecznie Galowie przejęli kulturę oraz mowę najeźdźców. Podobnie było z chrześcijaństwem, które zostało przyjęte na tych terenach w II wieku n.e. i III wieku n.e.
W IV wieku n.e. germańskie plemiona, głównie Frankowie (od których to pochodzi starożytna nazwa „Francie”), przekroczyły Ren i zajęły Galię. Współczesna nazwa „France” pochodzi od nazwy feudalnych dóbr królów Francji z dynastii Kapetyngów wokół Paryża. Jako samodzielne państwo Francja istnieje od 843 wraz z podziałem imperium karolińskiego na części wschodnią, centralną i zachodnią. Zachodnia część w przybliżeniu odpowiadała terytorium współczesnej Francji.
Potomkowie Karola Wielkiego rządzili we Francji aż do 20 sierpnia 987, kiedy to Hugo Kapet został koronowany na króla Francji. Jego potomkowie z dynastii Kapetyngów, Walezjuszów oraz Burbonów stopniowo zjednoczyli kraj w wyniku serii wojen oraz dynastycznego dziedziczenia tronu. Szczyt rozwoju monarchia francuska osiągnęła w XVII wieku pod rządami Ludwika XIV. W tym czasie Francja miała ogromny wpływ na europejską politykę, ekonomię i kulturę, stając się wówczas najludniejszym krajem w Europie.
W tym samym czasie Burbonowie zajęli miejsce Habsburgów w Hiszpanii w następstwie wojny hiszpańskiej.
Francja była monarchią do 1792, kiedy to w wyniku rewolucji francuskiej została utworzona I Republika Francuska. Napoleon Bonaparte przejął kontrolę w republice w 1799 przyjmując tytuł I Konsula. W maju 1804 roku Francja została proklamowana cesarstwem. W wyniku kilku wojen jego armie podbiły wiele krajów, ustanawiając w nich władców wywodzących się z rodziny Bonapartego. W następstwie upadku Napoleona w 1815 we Francji została przywrócona monarchia. W 1830 w wyniku tzw. rewolucji lipcowej powstała konstytucyjna Monarchia Lipcowa, zastąpiona w 1848 przez II Republikę. Krótki okres tej formy rządów zakończył się w 1852, kiedy to Ludwik Napoleon (Napoleon III) ogłosił powstanie II cesarstwa. Ludwik Napoleon został obalony w wyniku wojny francusko-pruskiej w 1870 i cesarstwo zostało zastąpione przez III republikę.
W XX w. zaznaczał się powolny schyłek imperialnej pozycji Francji. W I wojnie światowej Francja była jeszcze aktywnym i znaczącym elementem koalicji zwycięzców. II wojna światowa jednak okazała się militarną klęską. Zajęcie i okupowanie kraju przez wojska niemieckie, kolaboracja z Niemcami były początkami zmierzchu roli Francji w świecie, chociaż nadal Francja zachowuje znaczącą pozycję w Europie. Bardzo niekorzystnie odbiło się to również na francuskiej ekonomii, liczebności populacji oraz w efekcie przyczyniło się do straty pozycji państwa dominującego w świecie. IV Republika została ustanowiona po II wojnie światowej, aby ostatecznie w 1958 ulec przekształceniu w obecną półprezydencką V Republikę. We Francji szczególne znaczenie posiadały i posiadają loże masońskie, zwłaszcza Wielki Wschód Francji. Jego członkami było wielu czołowych polityków. Te loże przyczyniły się także do erozji znaczenia Kościoła katolickiego.
Ustrój polityczny
Ustrój polityczny Francji opiera się na konstytucji Francji, która głosi, że państwo francuskie jest niepodzielną, laicką (fr. laicité), demokratyczną oraz socjalną republiką, zgodnie ze zdaniem:
La France est une République indivisible, laique, démocratique et sociale. (fr.)
Władza wykonawcza we Francji należy do Prezydenta. Prezydent, wybierany bezpośrednio przez wszystkich obywateli na 5-letnią (zgodnie z konstytucją kadencja prezydenta powinna trwać 7 lat, lecz na mocy referendum konstytucyjnego z roku 2000 została skrócona do lat 5) kadencję ma prawo powoływania i odwoływania premiera, którego jednak musi również zatwierdzić Zgromadzenie Narodowe, niższa izba francuskiego parlamentu. Prezydent odpowiada za politykę międzynarodową, jest formalnym głównym dowódcą wojska i ma prawo wydawać dekrety oraz kontrasygnować ustawy.
Władza ustawodawcza we Francji należy do dwuizbowego parlamentu, w którym głos decydujący ma Zgromadzenie Narodowe liczące 577 deputowanych, wybieranych bezpośrednio przez obywateli na 5-letnią kadencję. Senat liczy 348 członków, którzy są wybierani na 6-letnią kadencję przez elektorów powoływanych według skomplikowanego klucza przez lokalne władze departamentów Francji i niektóre instytucje centralne. Senat jest ciałem doradczym z bardzo ograniczonymi prerogatywami. Inicjatywa ustawodawcza we Francji należy niemal w całości do rady ministrów i prezydenta, aczkolwiek muszą oni stosować się do złożonej procedury legislacyjnej, obejmującej konieczność akceptacji projektów ustaw przed złożeniem w parlamencie przez Radę Stanu Francji.
Władza sądownicza opiera się na prawie stanowionym. Sądy dzielą się na powszechne, wojskowe, administracyjne i rozrachunkowe. Wszystkie cztery piony sądowe są trójinstancyjne. Na szczycie sądów powszechnych i wojskowych znajdują się odpowiednie sądy kasacyjne. Na czele systemu sądów administracyjnych znajduje się wydział kasacyjny Rady Stanu Francji. Naczelny Sąd Rozrachunkowy jest ostatnią instancją sądów rozrachunkowych. Sędziowie wszystkich pionów sądownictwa Francji są państwowymi urzędnikami powoływanymi przez ministra sprawiedliwości. Konstytucja i ustrój sądów zapewnia jednak raz powołanym sędziom wysoki stopień niezależności od władzy wykonawczej. Rada Konstytucyjna jest organem o cechach sądu konstytucyjnego.
Francja jest państwem silnie scentralizowanym. Cały kraj jest podzielony na departamenty (fr. département), odpowiadające polskim powiatom. Władze departamentów pochodzą częściowo z wyboru ich mieszkańców, a częściowo są powoływane przez radę ministrów. Jakkolwiek trwa stopniowy proces decentralizacji państwa, lokalna samorządność jest wciąż znacznie mniej rozwinięta niż w większości państw Unii Europejskiej.
System prawny
We Francji obowiązuje system prawa typu kontynentalnego. Jest on, obok prawa niemieckiego, najbardziej wpływowym systemem prawnym Europy kontynentalnej. Francuski Kodeks Napoleona z 1804 r. stał się modelową regulacją cywilnoprawną w XIX w. Rozprzestrzenił się początkowo wraz z podbojami napoleońskimi. Stał się również wzorem dla wielu kodeksów cywilnych krajów południowoamerykańskich, blisko- i dalekowschodnich, oraz północnoafrykańskich[5].
Podział administracyjny
Francja, jej część metropolitalna dzieli się na 22 regiony, 96 departamentów oraz ok. 36 300 gmin. Ponadto wyróżnia się departamenty i terytoria zamorskie oraz zamorskie zbiorowości terytorialne. Więcej informacji na temat jednostek podziału administracyjnego wraz z danymi statystycznymi znajduje się w artykule: Regiony administracyjne i departamenty Francji.
Regiony
Alzacja
Akwitania
Burgundia
Bretania
Centralny
Dolna Normandia
Franche-Comté
Górna Normandia
Île-de-France
Korsyka
Kraj Loary
Langwedocja-Roussillon
Limousin
Lotaryngia
Midi-Pireneje
Nord-Pas-de-Calais
Owernia
Pikardia
Poitou-Charentes
Prowansja-Alpy-Wybrzeże Lazurowe
Rodan-Alpy
Szampania-Ardeny
Obecny podział na departamenty został wprowadzony w 1789 – podczas rewolucji francuskiej. Stworzono wówczas departamenty jako jednostki terytorialne na tyle małe, aby było możliwe w ciągu jednego dnia dotarcie na koniu z najdalszego krańca departamentu do siedziby władz departamentu, załatwienie sprawy w administracji i powrót do miejsca zamieszkania. Podział na departamenty został skonstruowany w oderwaniu od wcześniej istniejącego podziału na prowincje również po to, aby zniszczyć poprzednie struktury władzy.
Po II wojnie światowej okazało się, że departamenty są zbyt słabe gospodarczo i wymuszają nadmierną centralizację władzy publicznej. Dlatego w latach 70. XX wieku stworzono dodatkowy szczebel administracji, tzw. regions des programmes, składające się z kilku departamentów. Ich zadaniem była koordynacja polityki regionalnej. Na początku lat 80. XX wieku rozpoczęto proces decentralizacji administracji publicznej i m.in. w 1982 powołano samorząd terytorialny na szczeblu regionów oraz departamentów wyposażony w szerokie kompetencje.
Departamenty
01 – Ain
02 – Aisne
03 – Allier
04 – Alpy Górnej Prowansji
05 – Alpy Wysokie
06 – Alpy Nadmorskie
07 – Ardeche
08 – Ardeny
09 – Ariege
10 – Aube
11 – Aude
12 – Aveyron
13 – Delta Rodanu
14 – Calvados
15 – Cantal
16 – Charente
17 – Charente-Maritime
18 – Cher
19 – Correze
2A – Korsyka Południowa
2B – Górna Korsyka
21 – Côte-d'Or
22 – Côtes-d'Armor
23 – Creuse
24 – Dordogne
25 – Doubs
26 – Drôme
27 – Eure
28 – Eure-et-Loir
29 – Finistere
30 – Gard
31 – Górna Garonna
32 – Gers
33 – Żyronda
34 – Hérault
35 – Ille-et-Vilaine
36 – Indre
37 – Indre i Loara
38 – Isere
39 – Jura
40 – Landy
41 – Loir-et-Cher
42 – Loara
43 – Górna Loara
44 – Loara Atlantycka
45 – Loiret
46 – Lot
47 – Lot i Garonna
48 – Lozere
49 – Maine i Loara
50 – Manche
51 – Marna
52 – Górna Marna
53 – Mayenne
54 – Meurthe i Mozela
55 – Moza
56 – Morbihan
57 – Mozela
58 – Nievre
59 – Nord
60 – Oise
61 – Orne
62 – Pas-de-Calais
63 – Puy-de-Dôme
64 – Pireneje Atlantyckie
65 – Pireneje Wysokie
66 – Pireneje Wschodnie
67 – Dolny Ren
68 – Górny Ren
69 – Rodan
70 – Górna Saona
71 – Saona i Loara
72 – Sarthe
73 – Sabaudia
74 – Górna Sabaudia
75 – Paryż
76 – Sekwana Nadmorska
77 – Sekwana i Marna
78 – Yvelines
79 – Deux-Sevres
80 – Somma
81 – Tarn
82 – Tarn i Garonna
83 – Var
84 – Vaucluse
85 – Wandea
86 – Vienne
87 – Haute-Vienne
88 – Wogezy
89 – Yonne
90 – Territoire-de-Belfort
91 – Essonne
92 – Hauts-de-Seine
93 – Sekwana-Saint-Denis
94 – Dolina Marny
95 – Dolina Oise
Terytoria zależne
Francja ma złożony system administracji swoich terytoriów zależnych.
Departamenty zamorskie
971 – Gwadelupa
972 – Martynika
973 – Gujana Francuska
974 – Reunion
975 – Majotta (od 2011 roku)
Wspólnoty zamorskie
Polinezja Francuska pays d’outre mer
Saint-Barthélemy
Saint-Martin
Saint-Pierre i Miquelon collectivités territoriales
Wallis i Futuna
Wspólnota
Nowa Kaledonia sui generis
Terytorium zamorskie
Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne
Posiadłość państwa
Wyspa Clippertona
Gminy
Gminy są podstawowymi jednostkami samorządu terytorialnego we Francji (jednostki stopnia podstawowego). Większość z nich wywodzi się jeszcze z czasów rzymskich, zaś nieliczne powstały później niż w średniowieczu. Obecnie istnieje ok. 36 300 gmin, a ich liczba ulega nieznacznym wahaniom w ciągu wielu lat. Typowa francuska gmina jest mała – ok. 22 500 gmin liczy co najwyżej 500 mieszkańców, a ok. 200 gmin ma nie więcej niż 100 mieszkańców. Zdarzają się również gminy mniejsze. Z drugiej strony, w związku z przyznaniem wszystkim miastom takiego samego statusu w strukturze terytorialnej państwa, 40 gmin liczy ponad 100 000 mieszkańców. Dopiero ustawa z 1971 nadała szczególny status trzem największym miastom: Paryżowi, Marsylii i Lyonowi (miasta te są podzielone na dzielnice).
Gospodarka
Francuska gospodarka oparta jest na dominującym sektorze prywatnym (prawie 2,5 mln zarejestrowanych przedsiębiorstw) połączonym ze znaczną (choć zmniejszającą się) ingerencją państwa w gospodarkę (zob. interwencjonizm) i sektorem publicznym. Rząd posiada znaczny wpływ na kluczowe segmenty gospodarki, szczególnie infrastrukturę, posiada większościowe udziały w przedsiębiorstwach kolejowych, lotniczych, energetycznych oraz telekomunikacyjnych. Od roku 1990 rząd stopniowo pozbywał się udziałów w przedsiębiorstwach. Obecnie następuje powolna prywatyzacja France Télécom i Air France, jak również firm ubezpieczeniowych, banków i firm zbrojeniowych.
Francja jest członkiem grupy G8 najbardziej uprzemysłowionych państw świata. Według wielkości PKB (nominalnego) gospodarka Francji była piątą na świecie (po amerykańskiej, chińskiej, japońskiej, niemieckiej). Francja wraz z innymi 11 krajami Unii Europejskiej wprowadziła 1 lipca 2002, według kursów zamrożonych 1 stycznia 1999, walutę euro, która całkowicie zastąpiła franka na początku 2000 r.
Według OECD, Francja była w roku 2004 piątym eksporterem i czwartym importerem dóbr przemysłowych. W roku 2003 Francja była drugim pod względem skali beneficjentem inwestycji zagranicznych spośród krajów OECD, z 47 mld dol. bezpośrednich inwestycji, wyprzedzana jedynie przez Luksemburg (w którym inwestycje bezpośrednie wynikały głównie z transferów środków pieniężnych do banków w tym kraju) i wyprzedzając Stany Zjednoczone (39,9 mld). W tym samym roku francuskie przedsiębiorstwa zainwestowały za granicą 57,3 mld dol., co stanowi drugi wynik wśród krajów OECD, po Stanach Zjednoczonych (173,8 mld) i przed Wielką Brytanią (55,3 mld) oraz Japonią (28,8 mld).
Według publikacji OECD in Figures, Francja zajmuje pierwsze miejsce wśród krajów G8 pod względem wydajności pracy (mierzonej jako stosunek PKB per capita do liczby przepracowanych godzin)[6]. W roku 2004 PKB na przepracowaną godzinę wynosił 47,7 dol. (USA – 46,3; Niemcy 42,1; Wielka Brytania 39,6; Japonia 32.5)[7].
Pomimo wyższej niż w Stanach Zjednoczonych wydajności pracy, francuski PKB na mieszkańca jest znacznie niższy (ok. 30%) od amerykańskiego i jest porównywalny do innych krajów europejskich. Jest to spowodowane znacznie mniejszą niż w USA częścią populacji czynnej zawodowo. Wśród krajów OECD Francja ma jeden z najniższych odsetków ludności w wieku 15–64 lat czynnej zawodowo. W roku 2004 pracowało 68,8% Francuzów w wieku 15 – 64 lat (Japonia 80%, Wielka Brytania 78,9%, USA 77,2%, Niemcy 71,0%)[8]. Zjawisko to jest wynikiem blisko trzydziestoletniego masowego bezrobocia we Francji, które doprowadziło do trzech problemów: ok. 8% aktywnej zawodowo populacji pozostaje bez pracy, absolwenci odwlekają wejście na rynek pracy tak długo, jak to możliwe, oraz powroty pracowników, którzy odeszli na przedwczesne emerytury.
Wielu ekonomistów powtarzało od dawna, iż głównym problemem francuskiej gospodarki nie jest wydajność pracy. Uważają oni, że jest nim brak strukturalnych reform, które pozwoliłyby zwiększyć liczbę pracowników w stosunku do ogółu populacji. Liberalni ekonomiści oraz keynesiści podnoszą natomiast zbyt małą liczbę przepracowanych godzin i brak zdecydowanych reform rynku pracy (prawica) oraz brak polityki rządu stymulującej sprawiedliwość społeczną (lewica). Ostatnie[kiedy?] starania rządu w dziedzinie regulacji rynku pracy młodzieży spotkały się z silnym oporem.
W 2006 r. Francja była pierwszym na świecie celem podróży turystycznych, przyjmując 79,1 mln odwiedzających, przed Hiszpanią (55,6 ) i Stanami Zjednoczonymi (49,4 mln). Osoby pozostające poniżej 24 godzin na terytorium kraju (np. mieszkańcy Europy północnej podróżujący na urlopy do Włoch czy Hiszpanii) nie są uwzględnione w tej statystyce. Na terytorium Francji znajduje się wiele miast o wysokiej wartości kulturalnej, na czele z Paryżem, a także licznych plaż, kurortów nadmorskich, ośrodków sportów zimowych oraz regionów wiejskich o wysokich walorach krajobrazowych. Poza tradycyjną turystyką Francja przyciąga również pielgrzymów do Lourdes, sanktuarium odwiedzanego rocznie przez kilka milionów osób.
Francja posiada znaczny przemysł lotniczy, na czele z europejskim konsorcjum Airbus. Jest też jedynym krajem w Europie (oprócz Rosji) posiadającym własny kosmodrom. Jest również najbardziej niezależnym energetycznie krajem zachodu dzięki wielkim inwestycjom w energetykę nuklearną, co powoduje również, że emituje najmniej gazów cieplarnianych spośród krajów G8. Elektrownie atomowe zapewniały 86,9% energii elektrycznej w roku 2005[9].
Duże obszary żyznej ziemi, zastosowanie nowoczesnych technologii oraz dopłaty z UE, przyczyniły się do uczynienia z Francji drugiego pod względem skali producenta i eksportera żywności. Głównymi towarami eksportowymi są zboża, drób, przetwory mleczne, wieprzowina i wołowina oraz słynne francuskie wina. Dopłaty z Unii Europejskiej do francuskiego rolnictwa wynoszą prawie 14 mld dol. Przeciętny areał gospodarstwa rolnego we Francji wynosi 55 hektarów.
Od zakończenia II wojny światowej rząd czynił wiele wysiłków w celu integracji z Niemcami, zarówno politycznej, jak i ekonomicznej. Dziś te dwa kraje tworzą tzw. twardy rdzeń krajów promujących ściślejszą integrację krajów Unii Europejskiej.
Podatki
W 2012 roku parlament Francji uchwalił symboliczny podatek w wysokości 75 proc. od najwyższych dochodów (zapowiadany w kampanii wyborczej przez obecnego prezydenta Francji Francois Hollande’a.). Ma obowiązywać przez dwa lata. W planach zapłaci go ok. 1500 osób i do budżetu wpłynie ~840 mln PLN rocznie. Jest to o tyle istotne, że wywołało dyskusje w mediach (w wielu krajach) nad sensem i zyskiem z takiego podatku. Samo opuszczenie Francji mimo dotychczasowego opłacania podatku dochodowego tam zapowiedziało/dokonało wielu znanych m.in. najlepiej opłacany aktor we Francji Gerard Depardieu. „Ucieczka” przed tym podatkiem nie nastąpiła do wyłącznie tzw. „rajów podatkowych” (jak np. Hongkong, Belize, Man, Cypr, Szwajcaria), ale do krajów ze stosunkowo wysokimi podatkami na poziomie nawet podobnym do poprzednich we Francji (np. Belgia)[10]. Sam podatek, na kilka dni przed wprowadzeniem, Francuski Trybunał Konstytucyjny unieważnił jako niesprawiedliwy[11].
Siły zbrojne
Francja zalicza się do głównych mocarstw atomowych. Jej arsenał to około 300 głowic atomowych, które mogą być przenoszone na odległość do 6 tysięcy kilometrów. Siły zbrojne liczą 259 tys. żołnierzy (2002 r.) w tym wojska lądowe 137 tys. Francja, mimo że jest członkiem NATO (od 1949 r.), od 1966 nie uczestniczyła w wojskowych strukturach paktu – stan ten ma się jednak zmienić, ponieważ powrót do struktur wojskowych Sojuszu zapowiedział Prezydent Sarkozy.
Wojska francuskie stacjonują w wielu krajach świata, głównie w Afryce. Cztery największe francuskie stałe garnizony poza Francją znajdują się na kontynencie afrykańskim. Największy zlokalizowany jest w Dżibuti (w tym jednostka zamorska Legii Cudzoziemskiej), pozostałe na wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim, w Senegalu i Gabonie w Afryce Zachodniej. Francuskie wojska stacjonują również w Wybrzeżu Kości Słoniowej, w Czadzie oraz w Republice Afryki Środkowej. Ponadto w Gujanie Francuskiej (Ameryka Płd.), w Dżibuti, na wyspie Mayotte (Ocean Indyjski) i w archipelagu wysp Mururoa w Polinezji Francuskiej na Pacyfiku znajdują się jednostki zamorskie Legii Cudzoziemskiej.
Transport
Transport kolejowy
Całkowita długość sieci kolejowej we Francji wynosi 31 939 km (w tym 31 840 km eksploatowanych przez państwowe przedsiębiorstwo SNCF) i zarządzanych przez RFF. Zelektryfikowana jest blisko połowa sieci kolejowej (14 176 km), 12 132 km linii posiada dwa lub więcej torów. Szczególną cechą francuskiej sieci kolejowej jest występowanie dwóch różnych systemów zasilania energią elektryczną: napięcie stałe 1,5 kV występuje głównie na liniach na południu kraju (elektryfikowanych jako pierwsze); napięcie przemienne 25 kV o częstotliwości 50 Hz występuje na liniach na północy kraju oraz na wszystkich liniach dużej prędkości. Ruch pociągów jest lewostronny z wyjątkiem obszarów na zachodzie kraju.
Transport kolejowy odgrywa we Francji niewielką rolę. Udział kolei w ogólnej pracy przewozowej wynosi 8,6% w przewozie pasażerów (2002) oraz 16% w przewozie towarów.
Połączenia pasażerskie między Paryżem a największymi miastami kraju są obsługiwane przez pociągi TGV, osiągające prędkości maksymalne rzędu 300 km/h i handlowe powyżej 200 km/h. W chwili obecnej pociągi TGV łączą Paryż z ośrodkami leżącymi na czterech kierunkach: północnym, zachodnim, południowo-zachodnim i południowo-wschodnim. W 2007 r. ukończono budowę linii dużych prędkości łączącej Paryż ze wschodnią częścią kraju.
Niewielki odsetek pasażerów podróżuje pociągami TGV między największymi miastami kraju, na kierunkach pokrywających się z połączeniami do Paryża (głównie na osi Marsylia – Lyon – Lille).
Regionalny transport kolejowy pozostaje w gestii regionów, które zlecają prowadzenie przewozów przedsiębiorstwu SNCF pod marką TER. Rentowność tych przewozów oscyluje wokół 30%, co pociąga za sobą duże dotacje ze strony władz regionalnych. W ostatnich latach poczyniły one również duże wydatki związane z wymianą taboru i zwiększeniem częstotliwości kursowania pociągów.
Transport drogowy
Całkowita długość sieci drogowej we Francji wynosi 893 300 km, w całości posiadających nawierzchnię asfaltową. Długość autostrad i dróg ekspresowych wynosi ok. 12 000 km.
Transport samochodowy jest podstawą transportu we Francji, zarówno pasażerskiego (86,2% ogólnej pracy przewozowej w 2004), jak i towarowego (80,5% ogólnej pracy przewozowej w 2005).
Rynek nowych samochodów osobowych jest opanowany przez krajowych producentów. W 2003 roku największy udział w sprzedaży miały samochody Renault (27%), Peugeot (20,1%) i Citroën (13,5%). Najpopularniejszym rodzajem napędu samochodów pozostaje silnik Diesla (ok. 70% samochodów sprzedanych w 2004 r.).
Transport wodny
Francja ma drugi pod względem skali system żeglowny w Europie. Jego długość wynosi 8500 km. Najważniejszymi szlakami żeglownymi są rzeki Sekwana, Rodan, Garonna, Loara i Ren oraz kanały Południowy, Burgundzki, Briare, Marna-Saonna i Marna-Ren.
Transport lotniczy
Transport lotniczy jest dość rozwiniętą dziedziną gospodarki we Francji. Główną francuską linią lotniczą jest Air France. W Tuluzie znajduję się fabryka Airbus. Najważniejsze lotniska we Francji to: Paryż Charles de Gaulle i Orly, Lyon Saint Exupéry, Nicea Côte d’Azur oraz Marsylia Provence.
Publiczny transport zbiorowy
W wielu miastach takich, jak np. Paryż, Nicea, Lille czy Grenoble, mocno rozwinęła się sieć tramwajowa. W wielu miastach jest ona od niedawna, przez to, że linie były likwidowane i przywracane, ponieważ są tańsze w utrzymaniu niż metro.
Urbanizacja
9% terytorium Francji jest zurbanizowane, 52% wykorzystywane rolniczo, na pozostałych 39% dominują krajobrazy naturalne. Corocznie 82 tys. hektarów zmienia przeznaczenie z użytku rolniczego pod zabudowę miejską. W ciągu 50 lat (między 1960 i 2010) grunty rolnicze zmniejszyły się o 20% z 36 mln ha do 28 mln ha[13].
Wyznania religijne
Największą wspólnotę religijną stanowi Kościół katolicki, głównie rzymskokatolicy, istnieje też grupa 15 tysięcy wiernych obrządku bizantyjsko-ukraińskiego, niewielkie grupy mariawickie Kościoła Katolickiego Mariawitów, inne grupy katolickie to: Misja Starokatolicka we Francji, prowincja francuska Kościoła Starokatolickiego Mariawitów, Kościół Świętej Marii i Kościół liberalnokatolicki.
Na terenie Francji działają również kościoły prawosławne: Rosyjski Kościół Prawosławny, Patriarchat Konstantynopola, Grecka Metropolia Francji, Rumuński Kościół Prawosławny, Serbski Kościół Prawosławny, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny i licząca 40 tysięcy wiernych wspólnota koptyjska.
We Francji działają również wspólnoty protestanckie. Francuska Federacja Protestancka obecnie zrzesza większość francuskich wyznań identyfikujących się z Reformacją i jej spuścizną, przede wszystkim francuskich: luteran, ewangelików reformowanych, baptystów, adwentystów dnia siódmego, ewangelikalnych chrześcijan oraz zielonoświątkowców[14].
We Francji działa również ponad 124 tysięcy głosicieli Świadków Jehowy.
Inne główne wyznania to muzułmanie i żydzi.
Dane z 2010 roku według The Pew Research Center[15][16]:
Kościół Katolicki: 60,4%
Brak religii: 28%
Islam: 7,5%
Protestantyzm: 1,8% (głównie: kalwini, luteranie i zielonoświątkowcy)
Prawosławie: 0,6%
Buddyzm: 0,5%
Judaizm: 0,5%
Tradycyjne religie etniczne: 0,3%
Świadkowie Jehowy: 0,2%
Język
Językiem urzędowym we Francji jest francuski, posługuje się nim znaczna większość mieszkańców tego kraju, jednak poza nim istnieje wiele języków regionalnych:
prowansalski językiem tym (obecnie uważanym za dialekt francuskiego) posługuje się około 2 mln ludzi w południowej Francji (Prowansja, Delfinat, Langwedocja)
bretoński – mówi nim zaledwie 1/3 z 1,5 milionowej populacji Bretończyków zamieszkujących płw. Bretoński w zachodniej Francji
alzacki – dialekt języka niemieckiego, posługują się nim germańscy Alzatczycy zamieszkujący Alzację we wschodniej Francji
baskijski – mówi nim kilkadziesiąt tysięcy Basków zamieszkujących prowincję Bearn
kataloński – posługuje się nim kilkadziesiąt tysięcy Katalończyków zamieszkujących prowincję Roussillon w południowej Francji, przy granicy z Hiszpanią
arabski – posługuje się nim około 3 mln imigrantów z Afryki Północnej, gł. w większych miastach oraz na Lazurowym Wybrzeżu
flamandzki – mówi nim kilkadziesiąt tysięcy ludzi pochodzenia niderlandzkiego, zamieszkujących północną Francję (obszar Calais i Artois)
korsykański – posługują się nim mieszkańcy Korsyki, jest on zbliżony do dialektów Włoch centralnych (m.in. toskańskich)
lotaryński – dialekt języka niemieckiego, posługują się nim germańscy Lotaryńczycy zamieszkujący Lotaryngię przy granicy z Niemcami
Kultura
Literatura
Znani pisarze francuscy to: François Rabelais, Michel de Montaigne, Jean Racine, Molier, Alfred de Musset, Victor Hugo, Voltaire, Honoré de Balzac, Stendhal, Gustave Flaubert, Charles Baudelaire, Marcel Proust, Andre Gide, Albert Camus, Jean-Paul Sartre, Anatole France, André Malraux, Antoine de Saint-Exupéry.
Filozofia
Znani filozofowie francuscy to: Kartezjusz, Wolter, Denis Diderot, Charles de Montesquieu, Henri Bergson, Jean-Paul Sartre, Maurice Merleau-Ponty, Emmanuel Levinas, Michel Foucault, Gilles Deleuze, Jacques Derrida, Jean-Luc Nancy.
Muzyka
Muzyka średniowiecza i renesansu
Francja (obok Włoch i Hiszpanii) jest kolebką europejskiej muzyki artystycznej. Już w czasach Karola Wielkiego rozwijała się muzyka świecka (chansons de geste) i religijna (w Cluny i innych klasztorach). W średniowiecznych klasztorach rozwijał się chorał, ale także muzyka nie służąca liturgii. Na dworach rozkwitała sztuka trubadurów i truwerów (najważniejszy – Adam de la Halle). Od IX w. na terenach dzisiejszej Francji rozwinęła się muzyka wielogłosowa; w pocz. XII w. klasztorze St. Martial w Limoges, pod koniec XII w. w Paryżu (Notre Dame). Tam też zanotowano imiona dwóch pierwszych, znanych dziś historykom muzyki kompozytorów: Leoninus i Perotinus. Francja stała się wtedy centrum nowej muzyki w Europie, a najważniejsze tego przejawy to Roman de Fauvel z muzyką Philippa de Vitry (1 poł. XIV w.) i twórczość Guillaume de Machauta.
W XV w. muzyka rozwijała się przede wszystkim na dworze książąt burgundzkich (tzw. szkoła burgundzka i flamandzka).
W XVI w. rozkwitła chanson, której najwybitniejszym przedstawicielem był Clément Jannequin. Chanson, w której muzyka ilustruje i komentuje wyszukany tekst, od tego czasu może być uważana za reprezentatywny gatunek muzyki francuskiej. Tendencję tę rozwinęła aktywność poetów Plejady (Pierre Ronsard i in.), którzy układali teksty chansons. Najwybitniejsi kompozytorzy muzyki wokalnej w czasach renesansu to także: Josquin des Prés, Jacob Clemens non Papa, Claude le Jeune.
Rozwijała się już wtedy również muzyka instrumentalna, przede wszystkim na lutnię i organy. W XVI w. na dworze najważniejszym gatunkiem służącym sztuce reprezentacyjnej stał się ballet de cour. Były wystawiane niezwykle efektownie, a uczestniczyli w nich arystokratyczni amatorzy oraz zawodowcy.
Okres klasyczny w muzyce francuskiej
W odróżnieniu od innych krajów, okres od poł. XVII w. do rewolucji 1789 zwany jest przez historyków francuskiej sztuki, także muzyki, „klasycznym” (a nie barokowym)[17]. Był to okres wyjątkowego rozkwitu muzyki operowej i instrumentalnej. Sprzyjał temu mecenat królewski, zwłaszcza Ludwika XIV, który osobiście tańczył w wielu baletach. Dla niego powstała też pierwsza w Europie stała orkiestra, w której instrumenty były zdwajane (Le grande bande des 24 violons du roi). Za czasów Ludwika XIV życie muzyczne koncentrowało się wokół Wersalu i tam kształtowano mody, które potem naśladowano na setkach pomniejszych dworów w całej Europie. Balety i opery komponował przede wszystkim Jean-Baptiste Lully, a po nim Jean-Philippe Rameau. Fakt, iż przedstawienia opłacał król, pozwalał na to, by były bardzo rozbudowanymi (5-aktowymi) i efektownie zrealizowanymi widowiskami z muzyką.
W muzyce instrumentalnej największą sławę zyskali lutniści (Denis Gaultier, Charles Mouton), a następnie klawesyniści (Louis Couperin, François Couperin, Jean-Philippe Rameau, Louis-Claude Daquin). Rozwinęli oni charakterystyczną dla muzyki francuskiej suitę, w której miniatury często miały charakter programowy albo nawet ilustracyjny. Na potrzeby dworu powstawały bardzo efektowne utwory wokalno-instrumentalne, takie jak najbardziej dziś znane Te Deum Charpentiera. Powstawała też muzyka na większe zespoły instrumentalne, a za najważniejszego twórcę symfonii w XVIII w. uważany jest François-Joseph Gossec. W drugiej połowie XVIII w. w Paryżu działała największa orkiestra w Europie.
Najważniejsze cechy wyróżniające muzykę francuską od innych, a zwłaszcza od włoskiej, tak podsumowuje Danuta Gwizdalanka:
Podstawę stylu francuskiego tworzyła muzyka taneczna o przejrzystej formie. Opera powstała z utanecznionego dramatu muzycznego i scenicznej tragedii, toteż główną jej atrakcję stanowiły chóry i sceny taneczne. Muzykę francuską cechowała większa powściągliwość niż włoską i to zarówno w sferze emocjonalnej, jak również technicznej. Francuzi cenili wyrafinowanie, a także zamierzoną „sztuczność”. W stosowaniu środków wirtuozowskich zalecali umiar. Patos francuskiej muzyki zespołowej z lat 1660-1720 wyraźnie różnił się od kameralności muzyki instrumentalnej w Italii (i Niemczech). Brzmienie pełne blasku francuska muzyka dworska zawdzięczała intensywnemu użyciu grupy dętych (obok smyczkowych). Francuzi długo nie mieli poważania dla muzyki instrumentalnej, która ich zdaniem była niejasna, gdyż pozbawiona znaczenia, jakie w muzyce wokalnej niosły słowa[18].
Wiek XIX i XX
W wyniku rewolucji powstawały utwory okolicznościowe, ale szybko reprezentacyjny charakter odzyskała opera, zwłaszcza że cieszyła się osobistym zainteresowaniem Napoleona. Luigi Cherubini piał pierwsze opery, które w nowej sytuacji – i dla nowej, szerszej publiczności – zawierały liczne wątki sensacyjne. W pierwszej połowie XIX wieku rozwinęła się wielka opera historyczna, w której niezwykle istotna była melodyjność partii wokalnych oraz wystawność inscenizacji; najważniejszym z kompozytorów takich oper był Giacomo Meyerbeer. Rewolucji w dziedzinie muzyki instrumentalnej dokonał Hektor Berlioz, który w poważnym stopniu wpłynął na romantyczną muzykę orkiestrową w całej Europie. W drugiej połowie XIX w. opera stawała się coraz bardziej liryczna (np. Faust Charlesa Gounoda), a obok niej – dla kontrastu – pojawiła się operetka (Jacques Offenbach). Najważniejsi kompozytorzy działający w tym czasie we Francji to także Georges Bizet, Cesar Franck, Gabriel Fauré oraz Camille Saint-Saëns. W tym czasie styl francuski rywalizował przede wszystkim z niemieckim, od którego różnił się paroma cechami.
We Francji najwyżej stawiano operę, za naturalne bowiem uważano podporządkowanie muzyki słowu. Recenzując przedstawienia najpierw oceniano libretto, a dopiero potem muzykę. W Niemczech hierarchia ważności była odwrotna i muzykę najbardziej ceniono za to, że może obyć się bez słów i potrafi oddziaływać na słuchaczy bez pośrednictwa tekstu, jako „mowa duszy”. Niedookreśloność muzyki dla Francuzów była jej wadą, a dla Niemców – zaletą[19].
Inne było też we Francji wyobrażenie o pozycji artysty: Artysta francuski pozostawał „obywatelem republiki”. Podobnie jak jego XVIII-wieczni poprzednicy muzykę często jeszcze traktował jak rozrywkę, a zarazem element społecznego ceremoniału. Koncertu nie utożsamiał z nabożeństwem (jak to czyniono w Niemczech)[20].
Pod koniec XIX wieku rewolucji w muzyce francuskiej dokonał Claude Debussy, któremu często daje się miano „ojca nowoczesnej muzyki”. Nawiązywał on francuskiej tradycji, w której ważna była barwa instrumentalna, ilustracyjność, subtelność wyrazu – główne cechy muzyki nazwanej impresjonistyczną.
W pierwszej połowie XX wieku Paryż, który był uważany nadal za centrum europejskiej kultury, skupiał wielu artystów. Byli tu Francuzi – jak Maurice Ravel lub Darius Milhaud i cudzoziemcy – jak Igor Strawinski, albo Arthur Honegger. Stąd upowszechnił się w Europie jazz. W latach międzywojennych rozwinął się tutaj neoklasycyzm, który w znacznym stopniu oddziaływał również na Polskę – poprzez Nadię Boulanger, u której studiowało wielu Polaków. Po wojnie najważniejszym kompozytorem był Olivier Messiaen oraz Pierre Boulez. W paryskim radiu powstała muzyka konkretna.
Obecnie Paryż nie jest już centrum światowej muzyki, lecz nadal stanowi bardzo ważny ośrodek. Przyczynia się do tego znakomita Opera Bastille, a w muzyce awangardowej – założony w 1975 IRCAM (Institut de Recherche et Coordination Acoustique Musique), gdzie muzycy i naukowcy współpracują w poszukiwaniu nowych technik. Tam właśnie narodził się spektralizm.
Sport
Dużą popularnością cieszy się piłka nożna. Francja zdobyła tytuł mistrza świata w piłce nożnej w 1998 roku oraz mistrza Europy w 1984 i 2000 roku. Często uprawianym sportem jest także rugby union i kolarstwo. Dobrze rozwinięte są tradycje hippiczne. Francja posiada 247 hipodromy, tzn. więcej niż we wszystkich pozostałych krajach UE razem wziętych. Rocznie organizuje się na nich 16 500 wyścigów.
Francja będzie gospodarzem Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2016[21]. We Francji popularna jest także piłka ręczna. Francuzi są mistrzami olimpijskimi z Pekinu i Londynu, mistrzami świata (1995, 2001, 2009, 2011) i mistrzami Europy (2006, 2010).
Silna reprezentacja Francji w koszykówce kobiet m.in. olimpijskie srebro w Londynie.
Francuzi wiodą także prym w sportach zimowych, m.in. Jason Lamy Chappuis w kombinacji norweskiej czy Martin Fourcade, Alexis Bouf, Marie Habert, Marie Laure Brunet w biathlonie.
Tagi: śródziemnomorska strefa Francja
źródło: Wikipedia (autorzy, na licencji CC-BY-SA 3.0)
