Krajobraz wyspy tworzą skaliste wybrzeża przeplatające się z szerokimi, jasnymi plażami. Klimat ma cechy umiarkowane jak i subtropikalne. Średnia roczna opadów wynosi 640 mm. Lato jest gorące i suche, w zimie jest chłodniej. W rejonach górskich opady są dużo wyższe niż w reszcie wyspy, szczyty często pokrywa śnieg (od listopada do maja). Roślinność jest skąpa, bujniej rozwija się w wilgotniejszych rejonach.
Kreta stanowi region administracyjny i dzieli się na nomosy Chania, Retimno, Heraklion i Lasiti. Transport samolotowy zapewniają dwa duże lotniska, Port lotniczy Heraklion im. Nikosa Kazantzakisa w Heraklionie i Daskalogiannis w Chania. Największe miasta to Heraklion (Iraklion), Chania, Retimno, Ajos Nikolaos.
Największe atrakcje turystyczne to ruiny pałaców minojskich w Knossos, Fajstos, Malii i Káto Zákros, pozostałości archeologiczne w Gortynie, fortyfikacje wzniesione przez Wenecjan w Retimno i Spinalonga, wąwóz Samaria i inne mniejsze wąwozy (Agia Irini, Aradena, Imbros). Warte zwiedzenia jest również Cretaquarium[1] znajdujące się ok. 18 km na wschód od Heraklionu, w miejscowości Gournes, w budynkach przebudowanych po dawnej bazie wojsk USA. Znajduje się tam wiele akwariów, z wielką ilościa rodzajów ryb morskich zamieszkujących morze Śródziemne.
Historia Krety
Pierwsze świadectwa osadnictwa na Krecie sięgają 6000-3100 p.n.e. – neolit. Domostwa były budowane w tym okresie z wysuszonej gliny lub kamienia. Gospodarka opierała się na uprawie ziemi i hodowli zwierząt.
W okresie 3100-2100 p.n.e. nazywanym okresem przedpałacowym lub wczesnominojskim pojawiają się ślady wytwarzania narzędzi z brązu i użycia koła garncarskiego. Niektóre budowle z tego okresu posiadają już dwie kondygnacje. W grobach znajdowana jest złota biżuteria. W latach 3000-1500 p.n.e. na wyspie rozwija się kultura minojska. W 395 Kreta stała się częścią Cesarstwa Bizantyjskiego.
W latach 824 – 961 znajdowała się pod panowaniem arabskim. W 1204 zdobyli ją Wenecjanie, którzy rządzili wyspą do podboju osmańskiego w 1669 roku. W 1770 doszło do powstania Greków i ogłoszenia niepodległości. W 1771 Turcy odzyskali kontrolę nad wyspą. W latach 1820-1844 wyspa należała do Egiptu. Turcy krwawo stłumili powstanie kreteńskie (1866–1869). Po kolejnym powstaniu z lat 1895-1897, Kreta stała się w 1898 autonomiczną republiką pod protektoratem Imperium osmańskiego. 6 października 1908 Republika Krety ogłosiła niepodległość, nie uznaną międzynarodowo. 30 maja 1913 została włączona do Grecji. W roku 1941 w czasie II wojny światowej wyspa była sceną zażartej bitwy pomiędzy niemieckimi spadochroniarzami a broniącymi jej oddziałami alianckimi.
Warunki geologiczne
Kreta powstała z wypiętrzających się podwodnych łańcuchów górskich. 15 milionów lat temu Kreta była częścią Europy kontynentalnej. Zachodnie fragmenty wyspy są przedłużeniem Gór Dynarskich. Kreta jest w ciągłym ruchu, obecnie przesuwa się na południe z prędkością ok. centymetra na ćwierć wieku. Wyspa jest umiejscowiona na tzw. Płycie Egejskiej, która od początku swojego powstania napiera na Płytę Afrykańską. Tarcia powodują częste trzęsienia ziemi. Ruch lądu odbywa się również w pionie, zachodnia część wyspy unosi się, podczas gdy wschodnia zanurza się w głąb. Różnice te są liczone już w metrach i starożytne porty na zachodzie dziś leżą na skałach (np. port w Falasarnie), a porty na wschodzie na dnie morskim (np. Olus).
Na Krecie wyróżnia się trzy najważniejsze pasma górskie:
Góry Białe – położone w zachodniej części wyspy – najwyższy szczyt to Pachnes (2452 m n.p.m.). Nazwa pochodzi od długo ośnieżonych jak na greckie warunki szczytów, latem jasnych z powodu wapiennych skał, z jakich są zbudowane[2].
Góry Idajskie – położone w środkowej części wyspy – najwyższy szczyt to Psiloritis (2456 m n.p.m.)
Góry Thriptis – położone we wschodniej części wyspy – najwyższy szczyt ma wysokość 1476 m n.p.m.
Kultura minojska
Kultura minojska, kultura kreteńska – jedna z najstarszych cywilizacji epoki brązu w obszarze Morza Śródziemnego. Odkryta i poznana dokładniej dopiero na początku XX wieku dzięki pracom wykopaliskowym prowadzonym przez archeologa Arthura Evansa w Knossos[1]. Zaczęła kształtować się około 3000 r. p.n.e. na wyspie Krecie, szczyt rozwoju osiągnęła w tzw. okresie młodszych pałaców (ok. 1675-1450 p.n.e.[2])[3]. Minojczycy prowadzili handel z wyspami Morza Egejskiego, Grecją kontynentalną oraz z lepiej rozwiniętymi cywilizacjami Bliskiego Wschodu, które stały się także źródłem technologii, inspiracji w sztuce i rzemiośle[4][2][5]. Minojskie miasta skupione były wokół wielkich pałaców (największe znaleziono w Knossos, Fajstos, Mallii), które były nie tylko siedzibą władcy, ale też centrum wytwórczym, magazynem, ośrodkiem kultu[6][1]. Kreteńczycy posługiwali się kilkoma rodzajami pisma m.in. nierozszyfrowanym do dzisiaj pismem linearnym A, które stało się później podstawą dla stworzonego przez Mykeńczyków pisma linearnego B[7][8]. Kryzys cywilizacji minojskiej zapoczątkowały katastrofy naturalne XVI wieku p.n.e. - trzesięnie ziemi i wybuch wulkanu na wyspie Thira (koniec XVI wieku p.n.e. lub ok. 1645/1628 p.n.e.[9])[10]. Osłabiona wyspa padła ofiarą najazdu Mykeńczyków około 1450 r. p.n.e., którzy zniszczyli większość pałaców[1][11].
Do najważniejszych zabytków zalicza się pałac w Knossos (zwany też pałacem Minosa), związany z mitem o Minotaurze, pochodzący z okresu 2000-1570 p.n.e. Pałac pozbawiony jest fortyfikacji, co by wskazywało na okres względnego pokoju, a także na hegemonię tej kultury w tym rejonie.
Sztuka kreteńska
Sztuka kreteńska, nazwana przez jej odkrywcę Arthura Evansa sztuką minojską od imienia legendarnego Minosa, powstała w epoce brązu, ok. 3000 p.n.e. na Krecie. Czas jej trwania dzielony jest zazwyczaj na trzy okresy:
wczesnokreteński (wczesnominojski) – od ok. 3000 p.n.e. do ok. 2000 p.n.e.
średniokreteński (średniominojski) – od ok. 2000 p.n.e. do ok. 1600 p.n.e.
późnokreteński (późnominojski) – od ok. 1600 p.n.e. do 1100 p.n.e.
Sztuka kreteńska należy do okresu rozwoju kultur egejskich. Cechują ją pewne powiązania z kulturą starożytnego Wschodu (zwłaszcza w pierwszym okresie rozwoju), sztuką starożytnego Egiptu oraz wzajemne powiązania i wpływy innych kultur związanych z terenami położonymi nad Morzem Egejskim. Przez cały okres rozwoju sztuka kreteńska pozostawała na usługach dworu oraz kultu religijnego. Największy jej rozwój miał miejsce w czasie należącym do okresu średniominojskiego, którego początki są wiązane z zachodzącymi zmianami społecznymi, zwłaszcza z jego zróżnicowaniem. Okres późnominojski rozpoczyna się wraz z odbudową pałaców po zniszczeniach powstałych około 1700 p.n.e.. Przyczyna tych zniszczeń nie jest do końca wyjaśniona, mogły być spowodowane najazdem albo trzęsieniem ziemi. Rozwój sztuki w okresie późnominojskim został zahamowany po najeździe Achajów, podbiciu przez nich Krety i ponownym zniszczeniu pałaców w XIV wieku p.n.e.. Sztuka minojska przetrwała w różnych zakątkach wyspy do czasu zdobycia Krety przez Dorów w 1100 p.n.e.
Tagi: strefa śródziemnomorska kreta
