Nazwa terytorium została wzięta od jej największego miasta Gazy.
Geografia
Strefa Gazy jest położona na Bliskim Wschodzie. Długość granicy z Izraelem wynosi 51 km, a z Egiptem 11 km. Teren jest płaski, a jego pofałdowanie wynika głównie z obecności nadmorskich wydm. Najwyżej położnym punktem jest wzgórze Abu 'Awdah (Joz Abu' Auda) 105 metrów n.p.m.[1]
Obszar jest podzielony administracyjnie na pięć części:
- Prowincja Północnej Gazy (arab. محافظة شمال غزة) – jest położona na północ od miasta Gaza. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 270 245 mieszkańców. Znajdują się tu trzy miasta (Bajt Hanun, Bajt Lahija, Dżabalija), dwie wioski (al-Beddawiya, Izbat Beit Hanun) oraz jeden obóz uchodźców (Dżabalija)[2].
- Prowincja Gazy (arab. محافظة غزة) – obejmuje miasto Gaza i jego okolicę. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 505 700 mieszkańców. Znajduje się tu jedno miasto (Gaza), trzy wioski (Juhor ad-Dik, Madinat al-Awda, al-Mughraqa) oraz jeden obóz uchodźców (Al-Shati)[2].
- Prowincja Deir al-Balah – jest położona na południe od miasta Gazy, w środkowej części Strefy Gazy. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 208 716 mieszkańców. Znajdują się tutaj dwa miasta (Dajr al-Balah, Az-Zawajda), dwie wioski (al-Musaddar, Wadi as-Salqa) oraz cztery obozy uchodźców (Al-Burajdż, Dajr al-Balah, Al-Maghazi, Nusajrat)[2].
- Prowincja Khan Yunis – jest położona wokół miasta Chan Junis. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 280 000 mieszkańców. Znajdują się tutaj trzy miasta (Abasan al-Kabira, Chan Junis, Bani Suhajla), dziewięć wiosek (Abasan al-Saghira, Khuza’a, al-Qarara, al-Fukhari, Qa’al-Kharaba, Qa’al-Qurein, Qizan an-Najjar, Umm Kameil, Umm al-Kilab)[2].
- Prowincja Rafah (arab. محافظة رفح) – jest położona w południowej części Strefy Gazy, przy granicy z Egiptem. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 280 000 mieszkańców. Znajduje się tutaj pięć miast (Rafah, Al-Bajuk, Al-Mawasi, Al-Karja as-Suwajdija, Szokat as-Sufi) oraz dwa obozy uchodźców (Rafah, Tall as-Sultan)[2].
Tutejsze ziemie podlegają silnym procesom pustynnienia, a nieracjonalnie prowadzona gospodarka wodna wpływa na zasolenie zasobów słodkiej wody i zanieczyszczenie ich ściekami. Do bogactw naturalnych należą niewielkie zasoby gazu ziemnego[1].
Klimat
Strefa Gazy ma klimat śródziemnomorski, który charakteryzuje się gorącymi i suchymi latami oraz łagodnymi zimami. Wiosna rozpoczyna się w marcu, a w drugiej połowie maja rozpoczyna się lato. Średnia temperatura latem wynosi 28 °C, a zimą 12 °C. Zimą zdarza się spadek temperatury do 5 °C. Największe opady deszczu występują pomiędzy listopadem a marcem. Suma rocznych opadów atmosferycznych wynosi 450 mm.
Historia
Historia ziem Kanaanu zawsze była określona przez strategiczne położenie przy szlaku handlowym Via Maris łączącym Afrykę Północną z krajami Lewantu na północy[3]. Przez większą część swojej historii służył on jako najważniejszy szlak transportu towarów we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, wpływając na dzieje całego Bliskiego Wschodu[4]. Wszystkie okoliczne mocarstwa prowadziły liczne wojny o przejęcie kontroli nad tymi ziemiami. Historyk Gerald Butt napisał: „Znalazło to odzwierciedlenie w ciągłych oblężeniach – nieustannych bitwach [...] Ludzie walczyli tutaj o przejęcie panowania nad całym światem. Przez długie wieki Gaza była centrum najważniejszych kampanii militarnych w rejonie wschodniego Morza Śródziemnego.”[5].
Starożytność
Badania archeologiczne dowodzą, że pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego w obszarze dzisiejszej Gazy pochodzą z V tysiąclecia p.n.e. Pojawiły się wówczas tutaj pierwsze osady rolnicze. Znalezione liczne rękodzieła garncarstwa i kości słoniowej dowodzą, że ludzie ci posiadali wyraźnie wykształconą kulturę[6].
Pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. na ziemie Kanaanu zaczęły napływać pierwsze fale ludności egipskiej. Około 3400 p.n.e. Egipcjanie wznieśli twierdzę Taur Ikhbanah, która znajdowała się na południe od dzisiejszego miasta Gaza. Była to pierwsza starożytna twierdza egipska wzniesiona na zewnątrz Egiptu. Z tego okresu pochodzą znalezione przedmioty wykonane z miedzi wydobywanej w rejonie Petry. Dowodzi to utrzymywania więzi handlowych pomiędzy tymi ziemiami[6].
Około 3300-3000 p.n.e. rozwinęły się pierwsze ośrodki miejskie w obszarze Gazy. Były to: Tell es-Sakan (początkowo egipska twierdza), Tell el-Ajjul i Gaza. Wraz ze wzrostem handlu zmieniały się związki pomiędzy Egiptem a Kanaanem. Lądowym szlakiem handlowym „Via Maris” transportowano coraz więcej towarów, przyczyniając się do rozwoju gospodarczego położonych przy nim miast. Jednak z czasem interesy gospodarcze Egiptu przesunęły się na północ do dzisiejszego Libanu, skąd zaczęto sprowadzać drogą morską drzewo cedrowe. Rola Gazy została wówczas zredukowana do niewielkiego portu morskiego, do którego zawijały jedynie statki z podstawowymi towarami. Cały region zaczął wówczas cierpieć z powodu upadku gospodarki, a niepotrzebna już twierdza Tell es-Sakan została porzucona przez Egipcjan[6].
Około XXV wieku p.n.e. rejon Gazy przeżył znaczny wzrost populacji związany z osiedleniem się ludności kananejskiej, jednak już w XXIII wieku p.n.e. nastąpiła zapaść gospodarcza i upadek tutejszych miast. Na miejscu opuszczonych miejscowości pojawiły się obozy nomadów przemieszczających się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu żywności, wody, opału albo pastwisk dla zwierząt hodowlanych. Ponowne ożywienie koniunkturalne i rozwój społeczny pojawiły się w XX wieku p.n.e. Pojawiły się ośrodki miejskie Tell es-Sakan, Tell el-Ajjul i Gaza. Przed 1650 p.n.e. część Egiptu została przejściowo zajęta przez Kananejczyków. Wydarzenia te przyczyniły się do rozwoju międzynarodowego handlu[6].
W 1484 p.n.e. egipski faraon Totmesa III podbił obszar Gazy. Samo miasto Gaza zaczęło wówczas pełnić rolę egipskiej stolicy administracyjnej w Kanaanie[5]. Pochodzące z około 1310 p.n.e. Listy z Amarna wymieniają nazwę miasta „Azzati” (współczesna Gaza), które zostało ufortyfikowane przez faraona Seti I. Przez obszar Gazy przebiegała wówczas strategiczna droga lądowa (tzw. Droga Horusa), przy której odkryto pozostałości kilku starożytnych egipskich fortec[6].
Około 1200 p.n.e. zaczęli napływać tutaj Filistyni, którzy zajęli nadmorskie miasta kanaanejskie (Gaza, Ekron, Aszdod, Aszkelon i Gat). Filistyni zdołali także przejściowo osiedlić się w części Egiptu, jednak faraon Ramzes III wypędził ich. Nie był on jednak w stanie wyprzeć ich z pasa nadmorskiego Kanaanu[7].
Według Biblii największym tutejszym miastem była Gaza, która była miastem kananejskim (por. Księga Rodzaju 10:19) w sensie politycznym zależnym od Egiptu. Miasto było wówczas dobrze prosperującym portem morskim i stolicą pięciu satrapii filistyńskich (Gaza, Ekron, Aszdod, Aszkelon i Gat). Stary Testament wspomina historię izraelskiego sędziego Samsona, który został wzięty do niewoli przez Filistynów i przyprowadzony do Gazy. Poniósł on śmierć burząc świątynię filistyńskiego boga Dagona (Księga Sędziów 16:28-30).
Przez długie lata pentapolis filistyńska cieszyło się względną niezależnością, płacąc jednak daniny potężniejszym sąsiadom. W 1000 p.n.e. kontrolę nad tymi ziemiami zdobył król izraelski Dawid. Około 800 p.n.e. założono starożytne miasto i port morski Anthedon, które pozostawało zamieszkane jako miasto Tida do 1100 roku n.e. Jest to miejsce, w którym archeolodzy odkryli wiele cennych skarbów[6].
W 734 p.n.e. Gaza została lennikiem neoasyryjskim. W 609 p.n.e. egipski faraon Necho II przejściowo odzyskał kontrolę nad Gazą, bo już w 605-601 p.n.e. Gaza została zdobyta przez Neobabilończyków. Za panowania króla Cyrusa Wielkiego Gaza ofiarowała 20-30 ton kadzidła, aby utrzymać status sojusznika perskiego, za co została zwolniona z obowiązku płacenia corocznego hołdu lennego. W tym okresie nastąpił szybki rozwój obszaru Gazy. Grecki historyk Herodot przedstawił Gazę jako duże miasto portowe, otoczone murami obronnymi. Rozwojowi miasta sprzyjało korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków karawan handlowych. Około 520 p.n.e. na terenie Gazy powstały greckie faktorie. Głównymi towarami handlu były: kadzidło, lecznicza mira, grecka porcelana i bite monety (z 380 p.n.e. pochodzą odnalezione monety bite na wzór ateńskich)[6].
W 332 p.n.e. macedoński król Aleksander Wielki po zdobyciu Gazy dokonał masakry ludności, a ocalałe kobiety i dzieci uczynił niewolnikami[8]. Miasto stało się kolonią grecką zamieszkaną w większości przez Beduinów[9]. Po śmierci Aleksandra Wielkiego, w wyniku wojen diadochów rejon Gazy znalazł się pod panowaniem dynastii Ptolemeuszy, którzy kontrolowali Egipt i Judeę. Dążąc do podbicia terenów dzisiejszej Syrii i Libanu, Ptolemeusz stoczył w 321 p.n.e. bitwę pod Gazą, w której pokonał Seleucydów (w bitwie wzięły udział słonie bojowe). W wyniku serii kolejnych wojen, w 198 p.n.e. Gaza przeszła w ręce Seleucydów. W państwie Seleucydów znajdowały się ważniejsze kraje Bliskiego i Środkowego Wschodu: Syria, Mezopotamia, Persja oraz dolina Indusu[6].
Rządy Seleucydów doprowadziły do wybuchu w 167 p.n.e. żydowskiego powstania Machabeuszy, które doprowadziło do powstania państwa Machabeuszy. Dobrze rozwijający się obszar Gazy znalazł się strefie interesów Machabeuszy. Jonatan Machabeusz w swojej kampanii 145-143 p.n.e. zdobył i zniszczył miasta Gaza i Anthedone. Aleksander Jannaj przez rok oblegał Gazę w 102 p.n.e. Gdy w końcu mieszkańcy poddali się, Aleksander zniszczył Gazę, Anthedone i Raphia[6].
W owym czasie Żydzi pogrążyli się w wojnie domowej pomiędzy stronnictwami Saduceuszów a Faryzeuszów, co w 63 p.n.e. wykorzystali Rzymianie i zajęli Judeę. Obszar Gazy wszedł w skład prowincji syryjskiej. W 57 p.n.e. rzymski prokonsul Gabiniusz odbudował Gazę, która stała się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym (świątynia Marneion)[8]. W 35 p.n.e. cesarz Oktawian August oddał miasto z okolicznymi ziemiami w ręce króla Judei Heroda Wielkiego. Pod jego rządami znacznie wzrosła liczebność Żydów w rejonie Gazy, jednak samo miasto pozostało pogańskie. Tutejsze świątynie były poświęcone bogom: Marnas (kreteński Zeus), Słońce, Afrodyta, Apollo, Hestia, Hekate i innym. Przy świątyniach odprawiano obrzędy religijne[6].
Gdy w 66 roku n.e. wybuchła wojna żydowska (66-73) przeciwko cesarstwu rzymskiemu, Żydzi mszcząc się za masakrę w Cezarei, zniszczyli Gazę, Anthedone, jak i ich okoliczne wioski. W 130 rzymski cesarz Hadrian odwiedził odbudowaną Gazę[10]. Po stłumieniu kolejnego żydowskiego powstania Bar-Kochby, Rzymianie w 135 zmienili nazwę kraju z Judea na Syria Palestina (Syria palestyńska, czyli filistyńska – od nazwy tutejszych ziem „Philistia”)[6].
Gdy w 395 roku cesarz Teodozjusz umierając podzielił Imperium Rzymskie na Cesarstwo Zachodniorzymskie i Cesarstwo Wschodniorzymskie (czyli Bizancjum), Palestyna z rejonem Gazy znalazły się pod kontrolą Bizancjum. W 401 cesarz Arkadiusz zakazał w Gazie kultu pogańskiego. Doszło wówczas do prześladowania pogan i niszczenia ich mienia i kultury. Zamieszki w mieście – w którym istniało 8 świątyń pogańskich, a gmina chrześcijańska liczyła jedynie około 200 osób – trwały 10 dni. Na miejscu zburzonej świątyni rzymskiej arcybiskup Gazy św. Porfiriusz zbudował kościół na planie krzyża (bazylika Eudokii). W okolicach miasta żył na przełomie III i IV wieku św. Hilarion, którego życie opisał św. Hieronim. Mnich ten przeszczepił na ziemię palestyńską życie eremickie, będąc wcześniej uczniem św. Antoniego Wielkiego. W Dajr al-Balah wybudowano klasztor św. Hilariona, który znajdował się przy miejscu pochówku św. Hilariona. Miasto Dajr al-Balah zawdzięcza swoją nazwę właśnie jemu, ponieważ arabskie słowo „deir” oznacza „klasztor”, a „al-balah” oznacza „palmy” (rosnące wokoło)[6].
Średniowiecze
Gdy w 496 król Aksum podarował cesarzowi Anastazemu I żyrafę, trafiła ona najpierw do portu w Gazie. Wydarzenie to wywarło duży wpływ na artystów Gazy, m.in. twórców mozaik. W 536 biskup Marcjan zainaugurował kościół pod wezwaniem św. Sergiusza, a w 540 miało miejsce apogeum chrześcijańskiej obecności w Gazie. Z miasta wyruszyły wówczas pielgrzymki w kierunku Synaju[6].
W 615 Gaza przeżyła inwazję wojsk perskich Chosroesa II Parwiza, z dynastii Sasanidów. W 634 rejon Gazy zajęli muzułmanie, jednak samo miasto zostało zdobyte w 637 bez większego oporu. Ogromna większość mieszkańców tych okolic przeszła wówczas na islam. Ci, którzy pozostali chrześcijanami, mieli pozwolenie na wyznawanie swojej wiary[6].
W 661 obszar Gazy wszedł w skład kalifatu Ummajjadów. W 750 nastąpił koniec dominacji Umajjadów i początek epoki Abbasydów. Gaza była wówczas ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła, a jednocześnie centrum kultury muzułmańsko-chrześcijańskiej z tolerancyjnym prawem islamskim. Dla Muzułmanów miasto Gaza miało szczególne znaczenie, ponieważ było miejscem pochówku Haszima, dziadka Mahometa. Z tego powodu miasto zostało odbudowane, a architektura chrześcijańska wymieszała się z architekturą islamską. Wybudowano górujący nad miastem meczet Umar Ibn Al-Khattab. Urodził się tutaj islamski teolog Muhammad al-Shafi (767-820), który założył sunnicką szkołę prawa muzułmańskiego Szafi. Dominującym językiem stał się arabski, chociaż greka i aramejski nadal pozostawały w powszechnym użyciu[11].
W latach 780-800 doszło do licznych napadów Beduinów od strony pustyni. W 978 Gaza weszła do kalifatu Fatymidów, a w latach 1079-1099 była pod panowaniem Wielkich Seldżuków. Fanatyczne postępowanie Seldżuków i ograniczanie chrześcijanom prawa dostępu do miejsc świętych w Ziemi Świętej, doprowadziły do zorganizowania w 1096 I wyprawy krzyżowej.
W 1100 krzyżowcy zajęli rejon Gazy, który włączyli w granice Królestwa Jerozolimskiego. W 1149 król Baldwin III ufortyfikował Gazę i oddał ją w ręce templariuszy. Nastąpił wówczas rozwój miasta dolnego, pełniącego rolę służebną wobec fortecy, która była wykorzystywana do atakowania pobliskiego arabskiego miasta Aszkelon[6].
W 1178 wojska muzułmańskie Saladyna zdobyły miasto Gazę. W następnych latach sułtan Saladyn kontynuował swoje podboje i w 1187 zajął Jerozolimę, doprowadzając do upadku Królestwa Jerozolimskiego. Saladyn promował surowe islamskie poglądy sunnizmu na religię i oświatę, co walnie przyczyniło się do zjednoczenia podbitych przez niego ziem. Stojący w Deir al-Balah klasztor św. Hilariona przebudowano wówczas na meczet Al Khader. Siły angielskie i francuskie (III wyprawa krzyżowa) odzyskały część ziem, w tym Gazę, którą zajął w 1191 król Ryszard I Lwie Serce. Odbudowano wówczas fortyfikacje Gazy, jednak już w 1193 musiano je rozebrać w wyniku zawartych porozumień Traktatu Jaffy. Krzyżowcy przebudowali wielki meczet w Gazie na Katedrę św. Jana Chrzciciela (obecnie meczet Great Omari). W 1250 obszar Gazy znów powrócił pod panowanie muzułmanów[6].
W 1260 Gaza została całkowicie zniszczona przez najazd mongolski Hulagu-chana[12]. W 1277 rozpoczął się okres bujnego rozwoju rejonu Gazy pod panowaniem mameluków z Damaszku[10]. Był on przerwany w 1294 przez trzęsienie ziemi, które spustoszyło Gazę. W 1340 odbudowano wielki meczet[12].
Arabski podróżnik Ibn Batutta odwiedził Gazę w 1355 i opisał ją jako „miasto duże i ludne, posiadające wiele meczetów. Nie było jednak żadnych murów wokół niego. Był tam stary wspaniały meczet”[13].
Czasy nowożytne
W 1516 obszar Gazy został przyłączony do Imperium osmańskiego. Gaza była wówczas już małą miejscowością, z nieczynnym portem, zniszczonymi budynkami i podupadłą gospodarką. Wojska tureckie szybko zdławiły mały opór i Region Gazy (tur. Sanjak Gazy) wszedł w skład prowincji Syrii[14].
W 1660 Gaza została uznana stolicą Palestyny, co dało początek okresu świetności miasta. Odnowiono stary meczet i wybudowano kilkanaście nowych meczetów. Pojawiły się łaźnie i targowiska tureckie[12].
W 1799 przez obszar Gazy przeszły wojska francuskie dowodzone przez Napoleona Bonaparte. Napoleon kazał w Gazie pozbawić życia 2000 jeńców tureckich, których nie mógł ani transportować, ani żywić.[potrzebne źródło] Jednak obecność Francuzów była tak krótka, że nie wywarła większego śladu na tutejszą kulturę. Po kilku miesiącach Gaza wróciła pod panowanie tureckie[12].
Na początku XIX wieku obszar Gazy został zdominowany kulturowo przez Egipt. W 1832 Muhammad Ali (Pasza) dążąc do stworzenia egipskiego imperium podbił Gazę z większą częścią Palestyny[10]. Od tego czasu mieszkańcy tych ziem korzystali czerpiąc zyski z handlu karawan wędrujących między Syrią a Egiptem. W 1840 w pobliżu Gazy doszło do bitwy wojsk tureckich z egipskimi, która położyła kres egipskiemu panowaniu nad Palestyną[12].
XX wiek rozpoczął się od dwóch niszczycielskich trzęsień ziemi w 1903 i 1914. Podczas I wojny światowej w 1917 obszar Gazy stał się polem ciężkich walk pomiędzy wojskami tureckimi a brytyjskimi. 8 stycznia 1917 australijskie i nowozelandzkie oddziały konne zaatakowały i zdobyły turecki fort w mieście Rafah. 26 marca 1917 doszło do I bitwy o Gazę, podczas której brytyjski atak poniósł klęskę głównie z powodu braku komunikacji pomiędzy nacierającymi oddziałami. Do II bitwy o Gazę doszło 17 kwietnia 1917. Ten atak został poprzedzony artyleryjskim ostrzałem (z użyciem broni gazowej), a w walkach użyto kilku czołgów. Pomimo to, Brytyjczycy ponieśli ciężkie straty i nie zdołali przełamać tureckich pozycji w Gazie. Po wzmocnieniu oddziałów, wojska brytyjskie przeprowadziły trzecią ofensywę, podczas której doszło do III bitwy o Gazę (31 października-7 listopada 1917). Ostatecznie brytyjski generał Edmund Allenby wkroczył jako zwycięzca do Gazy, a następnie 9 grudnia 1917 do Jerozolimy[15].
Historia najnowsza
Po zakończeniu I wojny światowej, decyzją Ligi Narodów obszar Gazy wraz z Palestyną przypadł Wielkiej Brytanii, która utworzyła na tym obszarze Mandat Palestyny. Oficjalne nadanie pełnomocnictw mandatowych nastąpiło 1 lipca 1920[16].
Począwszy od Starożytności, przez cały ten czas w obszarze Gazy zamieszkiwali Żydzi[potrzebne źródło]. Dopiero arabskie zamieszki w Gazie w 1929 zmusiły ich do opuszczenia tego obszaru. W następstwie arabskich rozruchów, brytyjskie władze mandatowe zakazały Żydom zamieszkiwania w obszarze Gazy. Pomimo to w 1930 grupa syjonistów utworzyła w środkowej części tego obszaru kibuc Kfar Darom. Został on ewakuowany i zniszczony podczas arabskich zamieszek 1936-1939 (został on odbudowany w 1946)[17].
Gdy w latach 1947-1948 zaczęły mnożyć się incydenty zbrojne pomiędzy Arabami a Żydami, rząd brytyjski zdał sobie sprawę, że sytuacja w Mandacie Palestyny wymyka się spod kontroli. Dlatego 2 kwietnia 1947 oficjalnie przekazał sprawę Palestyny do Organizacji Narodów Zjednoczonych, która 29 listopada 1947 roku przyjęła Rezolucję nr 181. Była to decyzja w sprawie podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. W myśl tego planu obszar Gazy miał znajdować się w nowo utworzonym państwie arabskim.
Po proklamacji niepodległości Izraela 14 maja 1948 rozpoczęła się I wojna izraelsko-arabska. W trakcie walk obszar Gazy został zajęty przez wojska egipskie. Podczas rozmów o warunkach ogłoszenia zawieszenia broni, które były prowadzone na wyspie Rodos, Izrael żądał całkowitego wycofania się Egipcjan z obszaru dawnej Palestyny. Po trudnych rozmowach porozumienie o zawieszeniu broni pomiędzy Izraelem a Egiptem podpisano 24 lutego 1949. Na jego mocy wojska egipskie pozostały w obszarze Gazy, który od tej pory był nazywany Strefą Gazy. W ten sposób rozpoczął się okres egipskiej okupacji Gazy, który trwał do 1967 (z przerwą czterech miesięcy podczas Kryzysu Sueskiego w 1956).
Pod koniec I wojny izraelsko-arabskiej, 22 września 1948 Liga Arabska ogłosiła powstanie w mieście Gaza rządu palestyńskiego (arab. حكومة عموم فلسطين, hukumat 'umum Filastin). Ogłosił on 1 października 1948 powstanie niepodległego państwa Palestyna. Na czele rządu stanął premier Ahmed Hilmi Abd al-Baqi, ministrem spraw zagranicznych został Jamal al-Husayni. Rząd uznał palestyńską flagę. Utworzenie tego rządu zostało zaplanowane przez Ligę Arabską jako próba ograniczenia wpływów Transjordanii na palestyńskich ziemiach. Okazało się jednak, że rząd nie został uznany przez Transjordanię i żadne nie-arabskie państwo. Uznały go jedynie: Egipt, Syria, Liban, Irak, Arabia Saudyjska i Jemen.
W rzeczywistości palestyński rząd w Gazie znajdował się pod całkowitą kontrolą Egiptu i wywierał niewielki wpływ na sytuację Palestyńczyków w Strefie Gazy. Został on później przeniesiony z Gazy do Kairu. Rząd wydawał palestyńskie paszporty, które zostały unieważnione w 1959 przez egipskiego prezydenta Gamal Abdel Nasera. Egipt nigdy formalnie nie anektował Strefy Gazy, ale traktował ją jak terytorium okupowane i zarządzał przez wojskowego gubernatora[18].
Po I wojnie izraelsko-arabskiej w 1948 do Strefy Gazy napłynęło wielu uchodźców palestyńskich z terenów zajętych przez Izrael. Spowodowało to znaczny wzrost populacji Strefy. Palestyńscy uchodźcy nigdy nie otrzymali oferty uzyskania obywatelstwa egipskiego. 8 grudnia 1949 Zgromadzenie Ogólne ONZ formalnie powołało Agencję Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (ang. United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East – UNRWA).
W wielu obozach uchodźców w Strefie Gazy zaczęły od 1948 powstawać grupy palestyńskich bojowników fedainów (arab. فدائيون, fidā'iyūn), które przenikały na terytorium Izraela i przeprowadzały ataki terrorystyczne. Palestyńczycy traktowali to jako formę wojny partyzanckiej, podczas gdy rząd izraelski przedstawiał ich jako terrorystów. Ataki były jednak przeprowadzane z pozostającej pod egipską kontrolą Strefy Gazy, i to mimo obowiązującego zawieszenia broni izraelsko-egipskiego. Według Martina Filberta w latach 1951-1955 w wyniku tych ataków zginęło 1967 Izraelczyków[19]. Agencja Żydowska podaje inną liczbę ofiar w latach 1951-1956: 400 zabitych i 900 rannych[20]. Największe nasilenie ataków fedainów ze Strefy Gazy nastąpiło po 1954[21], kiedy to egipski rząd formalnie wyraził zgodę na utworzenie obozów szkoleniowych dla fedainów w Strefie Gazy i w północno-wschodniej części Półwyspu Synaj[19].
Aby przeciwdziałać tym atakom, Izraelczycy utworzyli w sierpniu 1953 jednostkę specjalną Unit 101 (hebr. יחידה 101). W lutym 1955 przeprowadziła ona duży atak na egipskie pozycje w Strefie Gazy. Operacja nazywała się „Czarna Strzała” i dowodził nią Ariel Szaron. W jej wyniku zginęło 42 egipskich żołnierzy, a 36 zostało rannych. Izraelczycy stracili 8 zabitych. Operacja ta wywołała wielki wstrząs w Strefie Gazy i Egipcie. Ogółem raporty ONZ wymieniają 17 izraelskich rajdów odwetowych i 31 ataków na arabskie miasta przeprowadzonych w Strefie Gazy w latach 1949-1956[22].
W 1956 izraelskie oddziały wkroczyły do miasta Chan Junis w Strefie Gazy i przeprowadziły przeszukiwania domów w poszukiwaniu fedainów oraz broni. Podczas tej operacji zginęło 275 Palestyńczyków oraz dodatkowo w obozie uchodźców w Rafah zginęło 111 Palestyńczyków[23]. Izrael wyjaśnił, że tak duża liczba ofiar wynikała z „oporu uchodźców”[24]. Podczas Kryzysu Sueskiego w 1956 Izraelczycy wkroczyli do Strefy Gazy i okrążyli siły egipskie w rejonie miast Gaza i Rafah. Izraelskie siły wyłapywały fedainów, których prawdopodobnie rozstrzelano w dwóch masakrach. Liczbę zabitych ocenia się na 66 fedainów, chociaż dyplomacja Stanów Zjednoczonych wskazywała, że z 500 fedainów wziętych do niewoli zabito „około 30”[25].
Strefa Gazy znalazła się pod izraelską kontrolą w wyniku wojny sześciodniowej w 1967. Pod izraelską okupacją Żydzi utworzyli w południowo-zachodniej części Strefy blok osiedli Gush Katif. W sumie w Strefie Gazy wybudowano 21 żydowskich osiedli, które zajmowały 20% powierzchni terytorium. Założono je z powodów ideologicznych oraz względów bezpieczeństwa. Strefa Gazy pozostawała pod izraelską okupacją do 1994.
W marcu 1979 Izrael i Egipt podpisały traktat pokojowy izraelsko-egipski. Kwestie statusu Strefy Gazy nie zostały umieszczone w traktacie, jednak Egipt zrzekł się wszystkich roszczeń terytorialnych do ziem pozostających poza międzynarodowymi granicami[26].
W maju 1994 doszło do zawarcia porozumienia z Oslo, które dało początek tworzenia Autonomii Palestyńskiej. Znaczna część Strefy Gazy (poza obszarem żydowskich osiedli i terenów wojskowych) przeszła wówczas pod palestyńską administrację. Izraelskie oddziały wycofały się z miasta Gaza i innych obszarów miejskich Strefy, pozostawiając je pod kontrolą nowo powstałej palestyńskiej policji. Jednak pomimo wycofania się, Izrael sprawował całkowitą kontrolę nad przestrzenią powietrzną oraz granicami lądowymi i morskimi Strefy.
Jaser Arafat wybrał Gazę jako swoją pierwszą stolicę Autonomii Palestyńskiej. W marcu 1996 w Gazie odbyła się inauguracyjna sesja Palestyńskiej Rady Narodowej. Palestyńska populacja w Strefie Gazy cierpiała z powodu złego zarządzania i wysokiej korupcji. Większość inwestycji budowlanych i przemysłowych w Strefie było uzależnionych od wysokich łapówek, których wymagała administracja oraz palestyńskie siły bezpieczeństwa. Powodowało to wzrost niezadowolenia społecznego. Gdy we wrześniu 2000 wybuchło palestyńskie powstanie Intifada Al-Aksa, zbrojne organizacje Hamas i Islamski Dżihad przeprowadziły ze Strefy Gazy wiele ataków terrorystycznych na Izrael. Był to także początek ostrzału rakietowego i moździerzowego żydowskich osiedli oraz terenów przygranicznych ze Strefą.
Sytuacja ta stawała się coraz bardziej trudną dla rządu izraelskiego, który w lutym 2005 podjął decyzję o jednostronnym wycofaniu się ze Strefy Gazy. W okresie od 15 sierpnia do 12 września 2005 ewakuowano wszystkie żydowskie osiedla ze Strefy Gazy. Zlikwidowano także wszystkie bazy wojskowe i zniesiono zamknięte strefy militarne (w tym opuszczono międzynarodową granicę Strefy Gazy z Egiptem – Egipt zobowiązał się do przejęcia kontroli nad granicą i uniemożliwienia przemytu zakazanych towarów). Pod kontrolą izraelską pozostały jedynie przejścia graniczne, w tym sprawowano monitoring nad przejściem między Strefą a Egiptem w Rafah.
25 stycznia 2006 odbyły się palestyńskie wybory parlamentarne, które niespodziewanie wygrał Hamas[27][28]. Izrael i społeczność międzynarodowa (Stany Zjednoczone i Unia Europejska) odmówiły jednak uznania prawa Hamasu do sprawowania rządów w Autonomii Palestyńskiej. Hamas jest powszechnie spostrzegany jako organizacja terrorystyczna, która odmawia uznania prawa do istnienia państwa Izrael. Z tego powodu przerwano bezpośrednią pomoc dla palestyńskiego rządu i skierowano ją do niezależnych organizacji humanitarnych[29]. Wywołało to zamieszanie polityczne i gospodarczą zapaść, zmuszając wielu Palestyńczyków do emigracji zarobkowej ze Strefy Gazy[30].
W styczniu 2007 w Strefie Gazy wybuchły gwałtowne walki pomiędzy zbrojnymi frakcjami Hamasu a Al-Fatah. Skala walk przyjęła rozmiary palestyńskiej wojny domowej. Ostatecznie Hamas pokonał siły Al-Fatah i przejął kontrolę nad Strefą Gazy. Przywódcy polityczni Hamasu ogłosili się legalnym rządem Autonomii Palestyńskiej. Palestyński prezydent Mahmud Abbas zareagował ogłoszeniem stanu wyjątkowego, rozwiązał rząd jedności narodowej i sformował nowy rząd, bez udziału Hamasu. Nowy rząd został uznany przez społeczność międzynarodową (w tym przez Egipt, Jordanię i Arabię Saudyjską). Egipt przeniósł swoją ambasadę z Gazy na Zachodni Brzeg[31]. Od tamtej pory rząd Hamasu w Strefie Gazy pozostaje w całkowitej izolacji międzynarodowej, dyplomatycznej i gospodarczej. Nowy palestyński rząd premiera Salam Fajjada podjął próbę pojednania z Hamasem, pod warunkiem zwrócenia Autonomii Palestyńskiej kontroli nad Strefą Gazy.
Po przejęciu kontroli nad Strefą Gazy, Hamas rozpoczął usuwanie urzędników Al-Fatah ze wszystkich stanowisk. Amnesty International poinformowała o zamknięciu gazet i nękaniu dziennikarzy[32]. Doszło również do prześladowań i napaści na chrześcijan[33][34]. Przez cały ten czas Hamas kontynuował przemyt broni i amunicji do Strefy Gazy[35]. Broń ta była wykorzystywana do ostrzału rakietowego przygranicznych terenów Izraela. Według izraelskich danych, od przejęcia przez Hamas kontroli nad Strefą Gazy do końca stycznia 2008 na Izrael spadło 697 rakiet i 822 pociski moździerzowe[36].
W odpowiedzi Izrael atakował wyrzutnie rakiet Kassam i wojskowe obiekty Hamasu. 19 września 2007 izraelski rząd ogłosił Strefę Gazy wrogim terytorium i wprowadził ograniczenia w dostawach paliwa i energii elektrycznej. W styczniu 2008 nastąpiło gwałtowne pogorszenie sytuacji i 19 stycznia Izrael wstrzymał dostawy paliwa, wywołując niedobory w prądzie. Społeczność międzynarodowa potępiła Izrael za wymierzanie zbiorowej kary mieszkańcom Strefy Gazy[37]. Na początku marca 2008 izraelskie naloty i operacje lądowe spowodowały śmierć 110 Palestyńczyków w Strefie Gazy[38]. Pomimo izraelskich apeli i międzynarodowych nacisków, Egipt nie uszczelnił granicy ze Strefą Gazy, umożliwiając dalszy przemyt broni[39].
W dniach 27 grudnia 2008-18 stycznia 2009 izraelska armia przeprowadziła operację „Płynny Ołów” przeciwko Hamasowi w Strefie Gazy. W sumie zginęło 1300 Palestyńczyków i 13 Izraelczyków[40]. Po 22 dniach walk Izrael zgodził się na wprowadzenie zawieszenia broni i wycofał swoje wojska ze Strefy[41].
Demografia
Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w Strefie Gazy żyło 1 481 080 mieszkańców, z czego prawie 1 mln było uchodźcami palestyńskimi pozostającymi pod opieką międzynarodowej agencji UNRWA[42]. Większość Palestyńczyków jest potomkami uchodźców, którzy opuścili swoje domy podczas wojny izraelsko-arabskiej 1948. Od tego czasu nieustannie notuje się duży wzrost populacji. Głównym tego powodem jest bardzo wysoki współczynnik dzietności, wynoszący w Strefie Gazy 5 dzieci na kobietę. W rankingu płodności Strefa Gazy zajmuje 27. miejsce na świecie (z 222 miejsc wziętych pod uwagę)[43]. Gęstość zaludnienia wynosi 4118 osób/km2, co daje 6. miejsce na świecie[44].
Pod względem wyznaniowym, większość mieszkańców jest sunnitami, z niewielką społecznością chrześcijańską (która od przejęcia w 2007 władzy przez Hamas maleje)[45]. Procentowo liczba muzułmanów wynosi 99,3%, a chrześcijan 0,7%[1].
Ekonomia
Port morski w mieście Gaza. Dwa lotniska z jednym utwardzonym pasem startowym. Jedno lądowisko dla helikopterów. Produkcja energii 140 MW (2005), konsumpcja 230 MW (2005). Bezrobocie 34,8% (2006). Główne produkty rolnicze oliwki, cytrusy, warzywa, wołowina, nabiał. World Factbook wymienia jedną stację telewizyjną i 10 radiowych[46].
Autonomia Palestyńska
Autonomia Palestyńska, właściwie: Palestyńskie Władze Narodowe (arab. السلطة الوطنية الفلسطينية, As-Sulta al-Watanijja al-Filastinijja; hebr. הרשות הפלסטינית, Haraszut HaFalastinit) – tymczasowa struktura administracyjna zarządzająca obszarem Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu.
Historyczną nazwą Palestyna określano obszar leżący między Morzem Śródziemnym na zachodzie, Pustynią Syryjską na wschodzie, górami Liban na północy oraz od południa wyżyną Negew. W roku 1950, dwa lata po powstaniu Izraela, Jordania anektowała Jordania, zaś administrację w Strefie Gazy przejął Egipt. W 1967 roku po III wojnie arabsko-izraelskiej Zachodni Brzeg, Wschodnia Jerozolima oraz Strefa Gazy znalazły się pod kontrolą Izraela. W 1987 roku w strefie rozpoczęło się powstanie palestyńskie, zakończone w roku 1993. W 1994 na mocy porozumienia palestyńsko-izraelskiego powstały Palestyńskie Władze Narodowe; obejmowało ono Zachodni Brzeg oraz Strefę Gazy. Tereny te podzielono na 3 strefy:
strefa A, obejmująca większe miasta Zachodniego Brzegu oraz Strefę Gazy
strefę B, osiedla arabskie objęte militarną kontrolą Izraela
strefę C, osiedla izraelskie pod całkowitą jego kontrolą oraz miejsca o znaczeniu strategicznym (np. Dolina Jordanu)
W 1996 roku prezydentem Autonomii Palestyńskiej został Jasir Arafat (zmarły w 2004 roku), w styczniu 2005 roku jego następcą został Mahmud Abbas. Zgodnie z konstytucją uchwaloną w roku 1994 na czele Autonomii Palestyńskiej stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament (132 członków), wykonawczą zaś kierowany przez premiera rząd.
4 stycznia 2013 Prezydent Mahmud Abbas na mocy dekretu przekształcił Autonomię Palestyńską w Państwo Palestyny[1].
Warunki naturalne
Powierzchnia Autonomii Palestyńskiej jest górzysta. Na północy leży Wyżyna Galilejska (wys. maks. 1208 m n.p.m.), w środkowej części leży Samaria, na południu zaś Judea wraz z Pustynią Judzką. Pas wyżyn rozciąga się na długości 50-60 km, skały głównie wapienne, do tego dolomity, margli i piaskowce, swój koniec ma w Dolinie Jordanu. Opady w północnej części w górach wynoszą 1000-1500 mm, na południu i wschodzie 30-100 mm. Występuje roślinność półpustynna, stepowa, makia śródziemnomorska, na północy rosną lasy dębowe.
Gospodarka i demografia
Wskutek kilkudziesięcioletniej wojny i okupacji Strefa Gazy i Zachodni Brzeg Jordanu są zrujnowane gospodarczo i uzależnione są od Izraela i pomocy zagranicznej (kilka miliardów dolarów rocznie, otrzymane głównie od USA, UE, krajów arabskich oraz muzułmańskich). PKB na mieszkańca wynosi około 1000$ (w Strefie Gazy 600$ na mieszkańca[2]). W 2005 roku liczba ludności wynosiła 3,5 mln osób, w tym 90% Arabów, 10% Izraelczyków. Wśród arabskich mieszkańców Palestyny przyrost naturalny wynosi 33,3‰.
Palestyna
Palestyna – państwo Palestyńczyków, znajdujące się na terenie historycznej Palestyny. Terytorialnie ma obejmować obszar Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu, który jest aktualnie pod okupacją Izraela.
Palestyna uzyskała 29 listopada 2012 roku status nieczłonkowskiego państwa obserwatora ONZ[1][2][3], czyli status taki sam jaki w ONZ posiada Stolica Apostolska[4][5]. Nazwa "Państwo Palestyna" określa byt polityczny, postulowany przez palestyński ruch narodowy, obejmujący całość lub część historycznej Palestyny.
Geneza
Początki dążeń arabskiej ludności Palestyny do utworzenia własnego państwa wiążą się z powstaniem brytyjskiego mandatu Palestyny. Przed rokiem 1920 region ten był uznawany przez miejscowych działaczy arabskich za część arabskiej Syrii, zaś miejscowa ludność arabska za południowych Syryjczyków. Rezolucja II Kongresu Syryjskiego z 7 marca 1920 roku, w którym brali udział delegaci z Palestyny, deklarowała niepodległość Syrii w granicach, obejmujących także obszar późniejszego mandatu brytyjskiego. Koncept odrębnego arabskiego państwa palestyńskiego jest między innymi rezultatem podziału Bliskiego Wschodu i utworzenia przez Ligę Narodów odrębnego "terytorium mandatowego Palestyny", powierzonego Wielkiej Brytanii.
Bezpośrednio po utworzeniu mandatu brytyjskiego Arabowie palestyńscy zaczęli się domagać nadania niepodległości dla terytorium Palestyny, które obejmowało także obecną Jordanię. Dążenia arabskie stały w sprzeczności z aspiracjami ruchu syjonistycznego, dążącego do ustanowienia na tym terytorium państwa żydowskiego. Narastające konflikty spowodowały, że Brytyjczycy, zwalczani przez obie strony postanowiły zrezygnować z administrowania krajem. 29 listopada 1947 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję o podziale mandatu na część arabską, żydowską i strefę międzynarodową (Jerozolimę z okręgiem). O ile Żydzi zaakceptowali rezolucję, o tyle Arabowie palestyńscy oraz sąsiednie państwa arabskie ją odrzuciły.
Ze względu na wybuch wojny arabsko-izraelskiej rezolucja ONZ nie została wcielona w życie, a Palestyna została podzielona na państwo Izrael, włączony do Transjordanii Zachodni Brzeg oraz Strefę Gazy pod administracją Egiptu.
Obecny status
Obecnie pojęcie Państwa Palestyny dotyczy przede wszystkim struktury politycznej in statu nascendi proklamowanej na podstawie deklaracji niepodległości ogłoszonej przez Palestyńską Radę Narodową 15 listopada 1988 roku. Palestyna, jako niepodległy organizm polityczny, nie jest formalnie uznawana przez Izrael, ale została uznana za państwo przez ONZ. Szereg państw (w tym Polska) utrzymuje kontakty dyplomatyczne z Autonomią Palestyńską, czyli władzami Palestyny. Również Liga Państw Arabskich przyjęła Palestynę jako swojego członka pod nazwą "Państwo Palestyny"[6].
Państwo Palestyna nie ma obecnie uznanej międzynarodowo suwerenności na żadnym obszarze. Zgodnie z palestyńską konstytucją Palestyna obejmuje dwa dystrykty (arab. mintakat) zajęte przez Izrael w 1967 r.: Strefę Gazy i Zachodni Brzeg znany również pod nazwą historyczną Cisjordania[7]. Część Palestyńczyków oraz niektóre państwa (Syria, Iran) uważają jednak, że suwerenność państwa palestyńskiego powinna rozciągać się na całe terytorium zajmowane przez Izrael, którego istnienia nie uznają.
Tereny Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy są w większości zamieszkiwane przez Palestyńczyków (ok. 3,8 mln) stanowiących 95% mieszkańców (wyznających głównie islam sunnicki, liczni są też chrześcijanie) oraz ludność żydowską zamieszkującą oddzielne osiedla (ok. 200 tys.). Palestyńczycy domagają się, by stolicą niezależnego państwa palestyńskiego była Jerozolima.
Zgodnie z porozumieniami w Oslo terytoria Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy podzielono na obszary o różnym statusie:
status A – tereny pod kontrolą Autonomii Palestyńskiej: Strefa Gazy, kilka większych skupień arabskich na Zachodnim Brzegu
status B – tereny pod kontrolą mieszaną: Autonomia Palestyńska sprawuje tam władzę, ale kontrolę wojskową sprawuje armia izraelska,
status C – tereny pod kontrolą izraelską: obejmują kolonie żydowskie, drogi dojazdowe do nich oraz punkty strategiczne (np. wzgórza, źródła wody).
Obecnie obie strony oskarżają się o niedotrzymywanie zobowiązań. Sytuacje komplikuje stan wojny domowej i dwuwładzy panujący na terytorium Autonomii, zamachy terrorystyczne i porwania żołnierzy izraelskich przez organizacje palestyńskie, liczne interwencje militarne i uwięzienie wielu działaczy palestyńskich przez Izrael.
W 2007 roku w Annapolis Izrael i Autonomia Palestyńska zobowiązały się do nawiązania rokowań, które do końca 2008 miały doprowadzić strony do porozumienia w sprawie utworzenia państwa palestyńskiego.
W 2009 po wyborach parlamentarnych i utworzeniu rządu Beniamina Netenjahu minister spraw zagranicznych Izraela Avigdor Lieberman powiedział, że jego kraju nie obowiązują uzgodnienia z Annapolis. W odpowiedzi przedstawiciel prezydenta Autonomii Palestyńskiej Mahmuda Abbasa, Nabil Abu Rudeina wezwał Stany Zjednoczone, by przeciwstawiły się postawie Liebermana w sprawie państwa palestyńskiego[8]. Następnie Liberman złagodził swoją wypowiedź stwierdzając, że jest zobowiązany planem działań przyjętym przez gabinet izraelski w 2003 roku[9].
Uznanie międzynarodowe Palestyny
W 1988 niepodległą Palestynę uznał ZSRR[10]. W lutym 2008 r. niepodległość Palestyny została uznana przez Kostarykę[11]. W 2010 Palestynę uznały Argentyna[12], Brazylia[13] Boliwia[14] i Ekwador. W 2011 zrobiły to Chile[15], Gujana[16], Paragwaj[17], Cypr[18], Syria[19], Honduras, Salwador, Belize i Islandia[20]. Według władz palestyńskich w połowie 2011 roku Palestynę za państwo uznawały 122 państwa członkowskie ONZ, wśród nich Polska[21]. Informacje te jednak są niewiarygodne, brak w nich potwierdzeń uznania przez zainteresowane państwa, a niektórych wypadkach podano nieprawdę – m.in. Polska dotychczas nie uznała Państwa Palestyny[22].
31 października 2011 roku Palestyna oficjalnie została 194. członkiem UNESCO[23].
Sąsiedzi
Jordania
Izrael
Egipt
Główne miasta
Miasto Liczba mieszkańców [tys.]
1 Jerozolima 731,7
2 Gaza 490
3 Han Junis 180
4 Dżabalija 180
5 Hebron 160
6 Nablus 130
7 Rafah 96
8 Ramallah 25
9 Jerycho 25
Tagi: strefa śródziemnomorska Strefa Gazy - Palestyna
źródło: Wikipedia (autorzy, na licencji CC-BY-SA 3.0)