Geografia
Turcja jest krajem, którego znaczna część leży na terenie Azji i niewielki skrawek jej terytorium znajduje się w Europie. Część europejska stanowi bowiem 3% powierzchni ogólnej kraju. Obie części kraju Turcji oddziela niewielkie, śródlądowe Morze Marmara i dwie cieśniny: Bosfor i Dardanele. Turcja ma za sobą długą i burzliwą historię. Terytorium dzisiejszej Turcji rządziły takie cywilizacje jak Hetyci, Rzymianie i w końcu Turcy, przez co do dziś panującą religią jest islam. Turcja pod względem surowości islamu rożni się od innych krajów. Z tego względu, jak i też z powodu ciepłego klimatu, krajobrazów i obiektów historycznych, kraj jest bardzo atrakcyjny turystycznie.
Najwyższy punkt: Ararat 5137 m n.p.m.
Turcja leży na dwóch kontynentach: azjatyckim (w 97% powierzchni), w jego najdalej na zachód wysuniętej części, Azji Mniejszej (w regionie zwanym także niegdyś Anatolią) oraz europejskim (w 3% powierzchni), w regionie dawnej wschodniej Tracji) na Półwyspie Bałkańskim. Kraj oblewa od północy Morze Czarne, od zachodu Morze Marmara i Morze Egejskie, a od południa Morze Śródziemne[3].
Turcja podzielona jest na 7 regionów geograficznych, zróżnicowanych pod względem ukształtowania terenu i klimatu:
Region Morza Czarnego
Region Morza Marmara
Region Morza Egejskiego
Region Morza Śródziemnego
Region Środkowej Anatolii
Region Wschodniej Anatolii
Region Południowo-Wschodniej Anatolii
Powierzchnia, położenie i granice
Powierzchnia – 779 452 km2
Położenie – Turcja leży w Azji Zachodniej i południowo-wschodniej Europie, nad morzami: Śródziemnym, Egejskim, Czarnym i Marmara. Zajmuje cały półwysep Azja Mniejsza.
Skrajne punkty: północny 42°05'N, południowy 36°00'N zachodni 26°00'E (wyspy na Morzu Egejskim), wschodni 44°50'E. Państwo kształtem zbliżone do prostokąta mierzy 1500 km długości i 600 km szerokości.
Turcja graniczy z następującymi państwami:
Armenia – 268 km
Azerbejdżan – 9 km
Bułgaria – 240 km
Grecja – 206 km
Gruzja – 252 km
Irak – 331 km
Iran – 499 km
Syria – 822 km
Linia brzegowa – 7200 km
Budowa geologiczna i rzeźba
Turcja jest krajem wyżynno-górzystym, który leży w strefie fałdowań alpejskich. Obecny kształt rzeźby terenu został nadany dzięki ruchom zapadliskowym i wypiętrzającym jakie miały miejsce w trzeciorzędzie, a potem w plejstocenie. Od trzeciorzędu aż po czasy starożytne w Turcji aktywny był wulkanizm o czym świadczą obecne regularne stożki wygasłych wulkanów. Te wygasłe wulkany są obecnie najwyższymi górami Turcji.
Większą część powierzchni kraju stanowi Wyżyna Anatolijska, która jest masywem hercyńskim zbudowanym z utworów paleozoicznych przykrytych kredowymi i trzeciorzędowymi osadami. Obszar ten wznosi się przeciętnie od 900 do 1500 m n.p.m. Wyżyna Anatolijska dzieli się na szereg rozległych obniżeń, mających postać kotliny. Obniżenia te są wypełnione trzeciorzędowymi i współczesnymi osadami jeziornymi i utworami wulkanicznymi. Jedynym wysokim obiektem geologicznym Wyżyny Anatolijskiej jest wygasły wulkan Erciyas o wysokości 3917 m n.p.m.
Wyżyna ta jest niemal ze wszystkich stron otoczona pasmami górskimi. Na zachodzie kraju góry są krótkie i silnie porozcinane dolinami. Na północy kraju ciągną się równolegle dwoma pasmami na około 1000 km Góry Pontyjskie. Są zrębowe pasma górskie zbudowane głównie z łupków krystalicznych, wapieni i fliszu oraz ze skał wulkanicznych: andezytu i tufu. Najwyższe masywy tychże gór znajdują się na wschodzie kraju, gdzie wznosi się szczyt Kaçkar Dagi o wysokości 3932 m n.p.m. Rzeźba okolic tego szczytu ma charakter glacjalny i do dziś zachowały się tam fragmenty lodowców. Na południu Turcji ciągną się góry Taurus, którego pasma mają około 1500 km długości. Góry te zbudowane są z wapieni, skał magmowych i piaskowców. W budowie tychże gór dużą rolę odgrywają wapienie w których rozwinęły się formy krasowe z jaskiniami. Góry te największe wysokości osiągają w środkowej części (Taurus Środkowy), najwyższym szczytem jest Kaldi Dag o wysokości 3734 m n.p.m. Występuje tam bardzo urozmaicona rzeźba terenu, zaś na wschodzie dominują długie grzbiety z ostro opadającymi stokami. Na zachodzie Taurusu dominują wysokie płaskowyże.
We wschodniej części kraju leży turecka część Wyżyny Armeńskiej, zwana Wschodnią Anatolią. Obszar ten wznosi się od 1000 do 2000 m n.p.m. i jest poprzecinany licznymi pasmami górskimi, które urozmaicają stożki wygasłych wulkanów. W tej właśnie części Turcji leżą najwyższe szczyty kraju. Najwyżej wznosi się przykryta czapą wiecznych śniegów góra Ararat o wysokości 5122 m n.p.m. Wyżyna Armeńska jest pokryta na znacznym obszarze lawami bazaltowymi. Wyżyna Armeńska jest obszarem bardzo aktywnym sejsmicznie, który leży na styku aż czterech płyt tektonicznych. Są to płyta euroazjatycka, płyta afrykańska, płyta arabska i płyta irańska. W Turcji dość często dochodzi do katastrofalnych trzęsień ziemi.
Niziny zajmują w Turcji niewielki procent powierzchni kraju. Skupiają się tylko w strefach nadmorskich, oraz w europejskiej części kraju. Znajduje się tam Nizina Tracka. Niziny występują na brzegach zatok: Mersin i Iskenderun. Największym obszarem nizinnym jest Nizina Adana.
Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, szczególnie na zachodnie, gdzie wzdłuż silnie rozczłonkowane wybrzeża riasowego występują liczne wyspy. Największe to Imroz i Bozca.
Klimat
Turcja znajduje się w strefie klimatu podzwrotnikowego, który na wybrzeżu posiada odmianę morską, zaś we wnętrzu kraju nabiera cech typowych dla klimatu kontynentalnego. Obszary nadbrzeżne południa i zachodu znajdują się pod wpływem klimatu podzwrotnikowego o jego śródziemnomorskiej odmianie. Północne wybrzeże Turcji jest zaliczane do lokalnego klimatu czarnomorskiego, który posiada więcej cech typowych dla klimatu umiarkowanego niż podzwrotnikowego. W górach występuje klimat górski (piętrowość klimatyczna), gdzie temperatury obniżają się wraz ze wzrostem wysokości.
Na wybrzeżu południowym i zachodnim temperatury w najchłodniejszym miesiącu styczniu wynoszą średnio od około 7 °C do 9-10 °C na wybrzeżu południowym. We wnętrzu kraju temperatury są niskie i obniżają się w kierunku wschodnim oraz wraz ze wzrostem wysokości. W stolicy kraju Ankarze średnie wartości wynoszą -1 °C Na Wyżynie Armeńskiej wartości te są jeszcze niższe i wynoszą około -5 °C. W nocy występują silne mrozy. Wysoko w górach średnie wartości termiczne oscylują w granicach -15 °C i z reguły ujemne temperatury utrzymują się tam przez cały rok. W rejonie góry Ararat, jak i w innych masywach górskich wznoszących się ponad 4000 m n.p.m. z powodu niskich temperatur śnieg utrzymuje się przez cały rok, tam temperatura latem nie przekracza 0 °C. Na północnym wybrzeżu zimy są stosunkowo łagodne i średnie temperatury wynoszą około 6 °C. Temperatury -40 °C we wnętrzu kraju są dość częstym zjawiskiem.
Latem, gdzie najcieplejszym miesiącem jest lipiec, temperatury mają przebieg południkowy z uwzględnieniem rzeźby terenu. Na Wyżynie Armeńskiej jest chłodno. W mieście Kars leżącym na wysokości 1750 m n.p.m. średnia termiczna dla lipca to 17 °C. Na północnym wybrzeżu lata są dość ciepłe i średnie wartości wahają się od 23 do 24 °C. W Ankarze jest nieco cieplej, ale tu wpływ na temperatury ma kontynentalizm niż położenie geograficzne. Średnie wartości oscylują w granicach 24-26 °C, w ciągu dnia panują upały, zaś w nocy jest chłodno. Najcieplej jest na południowym wybrzeżu, gdzie średnie wartości wynoszą około 29 °C. Podobnie jest na wybrzeżu zachodnim, w rejonie Izmiru temperatury wynoszą około 28 °C.
Opady w Turcji występują głównie w półroczu zimowym, ale są stosunkowo wysokie. Na wybrzeżach średnie wartości opadowe wynoszą 700 mm. We wnętrzu kraju na Wyżynie Anatolijskiej jest sucho i średnio roczna nie przekracza 300 mm. Więcej opadów otrzymuje Wyżyna Armeńska, średnie wartości wahają się od 400 do 600 mm rocznie. Największe opady występują w górach. Na południowych stokach Taurusu rocznie spada 2000 mm deszczu, zaś na północno-wschodnich stokach Gór Pontyjskich nawet do 3000 mm rocznie. Surowe zimy w Turcji sprawiają, że we wnętrzu kraju, w tym stolicy kraju występują opady śniegu, do częstych zjawisk należą śnieżyce. W górach średnich wysokości śnieg utrzymuje się nawet do maja, zaś w górach Wyżyny Armeńskiej śnieg leży przez cały rok.
Wody
Sieć rzeczna Turcji jest stosunkowo dobrze rozwinięta czego przyczyną są rzeźba terenu i opady deszczu i jak śniegu w górach. Turcja charakteryzuje się krótkimi i bystrymi rzekami spływającymi z Gór Pontyjskich i z Taurusu. Rzeki te na ogół nie wysychają latem, choć ich wodostan ulega silnym zmianom. Zimą wiele rzek gwałtownie przybiera czego efektem są katastrofalne powodzie.
Turcja należy do kilku zlewisk. Wschodnia część kraju należy do zlewiska Zatoki Perskiej i Morza Kaspijskiego. Swój początek biorą tam duże rzeki Azji Zachodniej m.in. Eufrat, który w granicach Turcji płynie na długości 1100 km, poza nim są to Tygrys i Kura oraz jej dopływ Araks, który jest rzeką graniczną Armenii i Turcji. Część środkowa kraju należy do zlewiska Morza Czarnego gdzie płyną mało zasobne w wodę rzeki. Rzeki na południu kraju i na zachodzie należą do zlewiska Morza Śródziemnego. Na obszarze Turcji nie ma terenów bezodpływowych. Na Wyżynie Anatolijskiej i Armeńskiej (we wnętrzu kraju) sieć rzeczna jest rzadsza niż na północy kraju i na południu. Duża część rzek płynących we wnętrzu kraju całkowicie wysycha w okresie letnim. Największą rzeką kraju jest przepływająca przez Wyżynę Anatolijską Rzeka Czerwona czyli Kizilirmak, która liczy 1150 km. Rzek ta przepływa przez Góry Pontyjskie i uchodzi do Morza Czarnego.
Dla Turcji charakterystyczne jest istnienie dużej ilości jezior. Największe z nich Van na Wyżynie Armeńskiej ma 3700 km2. Jest powierzchnia średnia, ponieważ jezioro z powodu nieregularnych opadów, suchych okresów letnich ulega znacznym zmianom swojej powierzchni i głębokości. Na Wyżynie Anatolijskie znajduje się Tuz o powierzchni 1500 km2 i bardzo płytkie, średnia głębokość to zaledwie 2 m. Oba wyżej wymienione jeziora są bezodpływowe. Oba jeziora są też jeziorami słonymi. Jeziora Turcji są pochodzenia tektonicznego. Poza słonymi jeziorami w Turcji istnieje szereg mniejszych słodkowodnych jezior, występujących w zapadliskach tektonicznych. Największym z nich jest Beysehir o powierzchni 651 km2.
Gleby
Pokrywę glebową Turcji charakteryzuje duże regionalne zróżnicowanie, oraz niski poziom urodzajności. Ponadto tureckie gleby są trudne w uprawie. W górach przeważają brunatne gleby płytkie, kamieniste odmiany kambisoli i luwisoli. Na skałach wapiennych wykształciły się rędziny. W rejonach o suchym klimacie, czyli na Wyżynie Anatolijskiej i Armeńskiej występują kserosole, natomiast w bezodpływowych obniżeniach, gdzie jest duży poziom zasolenia – sołonczaki. Najżyźniejsze gleby pokrywają obszary nadbrzeżne i doliny rzeczne. Tereny te pokryte są fragmentami wertisoli, oraz gleby brunatne terra rosa. W dolinach rzek występują mady. Mady są powszechnymi glebami występującymi na Nizinie Adana.
Flora
Naturalna szata roślinna została w dużym stopniu wyniszczona. Szata roślinna jest nieco zróżnicowana ze względu na rzeźbę terenu i rozkład opadów. Południowe i zachodnie wybrzeża porośnięte są roślinnością twardolistną – makia. Rosną tam takie gatunki jak wawrzyn, oleander i mirt. Pierwotnie strefę wybrzeża porastały lasy dębowe.
Lasy które zajmują około jednej piątej powierzchni kraju występują głównie w górach. Wilgotne stoki Gór Pontyjskich pokrywają lasy dębowe i bukowe. Do innych gatunków drzew rosnących w Górach Pontyjskich należą sosny i jodły. Wysoko w górach Taurusu Wschodniego nielicznie występują cedry libańskie. W górach powyżej górnej granicy lasu rosną drzewiaste jałowce. Wnętrze kraju, gdzie opady są niskie tereny porasta step trawiasty i piołunowy. Wiele terenów na Wyżynie Anatolijskiej i Armeńskiej, gdzie występowały bujne stepy śródziemnomorskie, zostały zastąpione przez pola uprawne, a także stepy bylicowe. Stepy bylicowe (półpustynia bylicowa) są ubogą wtórną roślinnością zajmującą dawne tereny rolnicze. Jednak niektóre obszary wciąż pokrywają stepy, a miejscami, gdzie opady są bardzo niskie występują tereny półpustynne. Tureckie stepy zakwitają i są najbujniejsze wiosną, latem zaś roślinność usycha. Na wybrzeżach powszechnymi gatunkami są palmowate.
Fauna
Świat zwierząt typowy dla Regionu Śródziemnomorskiego. Na terenach górskich żyją duże drapieżniki jak wilk i niedźwiedź brunatny. Do zwierząt kopytnych należą kozica, koza bezoarowa i dzika owca. Występują także gatunki Regionu Etiopskiego jak hieny pręgowane, a także Regionu Orientalnego jak jeżozwierz indyjski. Wśród ptaków występuje kilka gatunków dużych drapieżników sępów i orłów. Liczne są gady. Węże reprezentuje kilka gatunków żmij. a do innych grup należą jaszczurki skalne, agamy kaukaskie i żółw śródziemnomorski. Do płazów należą żaby lewantyńskie i salamandry kaukaskie.
Miasta Turcji
Największe miasta w Turcji według liczebności mieszkańców (stan na 31.12.2012)[4]:
L.p. Miasto Prowincja Liczba ludności
1. Stambuł (Istanbul) Stambuł 13 522 528
2. Ankara Ankara 4 417 522
3. Izmir Izmir 2 803 418
4. Bursa Bursa 1 734 705
5. Adana Adana 1 628 725
6. Gaziantep Gaziantep 1 421 359
7. Konya Konya 1 107 886
8. Antalya Antalya 994 306
9. Diyarbakir Diyarbakir 892 713
10. Mersin Mersin 876 958
11. Kayseri Kayseri 865 393
Ustrój polityczny
Ustrój polityczny Turcji opiera się na Konstytucji Republiki Turcji z 1982, która głosi, że państwo tureckie jest niepodzielną, laicką, demokratyczną oraz socjalną republiką. Obecna ustawa zasadnicza, narzucona przez wojsko zaraz po zamachu wojskowym w 1980 roku, zapewnia armii rolę strażnika świeckiej, republikańskiej Turcji i przyznaje jej prawo do bezpośredniej interwencji w przypadku zagrożenia status quo. Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament na 7-letnią kadencję. Kobiety w Turcji otrzymały czynne i bierne prawa wyborcze 5 grudnia 1934 roku. W roku 1935 kobiety stanowiły 4,6% posłów w parlamencie.
W referendum 21 października 2007 r. Turcy opowiedzieli się za bezpośrednimi wyborami prezydenta i skróceniem jego kadencji do 5 lat, zmiany poparło ponad 70% głosujących[5], mają wejść w życie w 2014 r. Kolejne referendum, wprowadzające zmiany w konstytucji odnośnie m.in. sił zbrojnych i systemu sądownictwa, odbyło się 12 września 2010, w 30. rocznicę wojskowego zamachu stanu. Także tym razem głosujący zdecydowali o przyjęciu rządowych propozycji (57,8% głosów na tak).
Podział administracyjny
Turcja jest podzielona na 81 prowincji (tur. vilayet;il; l. mn. iller). Każda prowincja dzieli się na podprowincje (tur. ilçe; l. mn. ilçeler). Prowincje mają zazwyczaj nazwę miasta, które jest jego stolicą, wyjątek stanowią: Hatay (stolica Antakya), Kocaeli (stolica Izmit) i Sakarya (stolica Adapazari).
Historia
Republika Turcji powstała po I wojnie światowej na gruzach Imperium Osmańskiego. Od XVIII wieku siła tego Imperium ulegała coraz większemu osłabieniu, którego konsekwencją były częściowe rozbiory po I wojnie światowej. Wiosną 1916 roku Turcy wraz z plemionami kurdyjskimi na terenie Armenii Zachodniej dokonali rzezi Ormian, którą w wielu krajach uznano za zbrodnię ludobójstwa. Między rokiem 1919 a 1922 toczyła się wojna grecko-turecka. Latem 1920 roku (10 sierpnia 1920) w Sevres pod Paryżem Turcja podpisała traktat pokojowy z państwami Ententy, na mocy którego Grecji m.in. przyznano większość terenów europejskich Turcji, zachodnie wybrzeże Półwyspu Anatolijskiego ze Smyrną. Armenii przyznano Kars, większą część Pontu z okręgiem Trapezunt (dzisiejszy Trabzon) i górę Ararat wraz z jeziorem Wan. Kemal Atatürk, przywódca ruchu narodowego (młodoturków), dążący do przywrócenia Turcji choć części terytoriów zabranych jej po I wojnie światowej, nie chciał pogodzić się z tym faktem i na podstawie Sojuszu o Wzajemnej Przyjaźni i Współpracy z RFSRR jesienią 1920 Turcja i Rosja Sowiecka dokonały agresji przeciwko Armenii. W 1923 miała miejsce wymiana ludności między Grecją i Turcją, w ramach której, kierując się kryteriami wyznaniowymi, a nie językowymi, przesiedlono do Turcji ok. 420 tys. osób wyznania muzułmańskiego, a do Grecji trochę mniej niż 1,5 mln. osób wyznania prawosławnego, uwzględniając przy tym liczbę wcześniejszych wychodźców z okresu wojny. Turcy imigrowali głównie z rejonów wybrzeża Morza Egejskiego, wybrzeża Morza Czarnego, oraz Kapadocji). W myśl umowy, liczne mniejszości tureckie pozostały na terenie greckiej i bułgarskiej Tracji Zachodniej.
24 lipca 1923 roku traktat w Lozannie zrewidował postanowienia terytorialne traktatu z Sevres i zminimalizował ograniczenia suwerenności Turcji do kwestii demilitaryzacji cieśnin Bosfor i Dardanele oraz pogranicza turecko-greckiego i turecko-bułgarskiego w Tracji. Traktat ten ustalił do dziś istniejące granice Turcji[6].
W 1922 zniesiono kalifat. Już wcześniej zniesiono sułtanat. W 1923 roku Turcja stała się republiką. Pierwszym prezydentem został Mustafa Kemal, nazwany później Atatürkiem. Za jego sprawą przeprowadzano liczne reformy mające na celu europeizację Turcji: zmiana prawa cywilnego, handlowego i karnego, wprowadzenie alfabetu łacińskiego zamiast arabskiego, wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego, wprowadzenie nazwisk. W 1934 przyznano kobietom bierne i czynne prawo wyborcze. W 1935 kobiety stanowiły 4,6% parlamentarzystów. Podczas II wojny światowej Turcja pomimo zachęt włączenia się do działań zbrojnych wysuwanych przez obie strony konfliktu pozostawała neutralna. Jednym z ważniejszych powodów nieprzystępowania do wojny były niekorzystne doświadczenia konsekwencji I wojny światowej, a w szczególności obawa przed Związkiem Radzieckim. Turcja przystąpiła do obozu aliantów i wypowiedziała wojnę Rzeszy Niemieckiej dopiero w 1945. Od 1952 roku Turcja jest członkiem NATO. Od 1974 okupuje część Cypru. O laickość państwa od samego jego początku dba armia. Dlatego też w Turcji dochodziło często do zamachów stanu (w 1960, 1971, 1980 i 1997 roku). Ten czwarty miał zresztą wyjątkowo łagodny przebieg i ograniczył się do zasugerowania partiom rządzącym oddania władzy. Ostatnia interwencja generalicji w sprawy polityki miała miejsce w pierwszej połowie 2007 roku, kiedy to wybuchł kryzys polityczny związany z niemożnością wyboru prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe. W 2004 roku Unia Europejska zezwoliła Turcji na rozpoczęcie negocjacji w sprawie przystąpienia do UE[7]; negocjacje rozpoczęto 3 października 2005 roku[8]. Proces ten napotyka jednak szereg poważnych barier. Problemem jest duża liczba mieszkańców Republiki Turcji, napięte stosunki dyplomatyczne między Turcją a Cyprem i (w mniejszym stopniu) Grecją oraz obawy o utracenie jednolitości kulturowo-religijnej państw Unii.
Gospodarka
Turcja jest jedną z dwudziestu największych gospodarek świata, na co wpływ ma głównie wielkość tego kraju. PKB na głowę mieszkańca wynosi około 9 tys. dolarów. Od czasów przejęcia rządów przez Partię Sprawiedliwości i Rozwoju i poradzenia sobie z kryzysem finansowym z roku 2001 Turcja znajduje się w fazie wyjątkowo dynamicznego wzrostu gospodarczego.
Rolnictwo
Turcja jest jednym z 6 całkowicie samowystarczalnych pod względem żywnościowym krajów świata. Rolnictwo wytwarza ok. 10% produktu krajowego brutto Turcji. Zatrudnienie w tym sektorze znajduje około 1/3 siły roboczej. W Turcji istnieje ponad 5 milionów gospodarstw rolnych. Jedynie 6% z nich ma powierzchnię większą od 20 ha. Turcja jest jednym z pięciu największych producentów: bawełny, soczewicy, cebuli, buraków cukrowych, tytoniu, pomidorów, arbuzów, jabłek, winogron, orzeszków pistacjowych, orzechów włoskich, oliwek oraz owczego mleka. Jest zarazem największym na świecie wytwórcą orzechów laskowych, moreli i fig. Obecnie sektor rolniczy wspierany jest przez rząd przy pomocy tych samych instrumentów, jakimi posługuje się Unia Europejska. Skala wsparcia jest również porównywalna.
Przemysł
Turcja posiada znaczne zasoby surowców mineralnych, zwłaszcza rud metali. Wydobycie rud żelaza (Divrigi we wschodniej Anatolii), chromu (Seydişehir na południu kraju – Turcja należy do głównych światowych producentów chromu), boksytów, rud miedzi (Murgul), cynku i ołowiu. Z surowców energetycznych eksploatuje się węgiel brunatny (zachodnia Anatolia), węgiel kamienny (zagłębie Eregli-Zonguldak) i ropę naftową w pobliżu granicy z Syrią (główny ośrodek Batman). Z surowców chemicznych wydobywa się: fosforyty, sól kamienną i siarkę. 39% energii elektrycznej dostarczają elektrownie wodne (największe Keban i Atatürk – zbudowane w 1992 na Eufracie), 61% węglowe i naftowe. Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca – 1296 kWh (2000). Do najstarszych i najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu przetwórczego należą: przemysł spożywczy (cukrowniczy, mleczarski, tytoniowy) oraz włókienniczy i odzieżowy, wykorzystujące surowce krajowe. Od lat 60. rozwój hutnictwa żelaza (głównie ośrodki: Karabük, Eregli), miedzi (Ergani, Stambuł) oraz aluminium, przemysłu maszynowego i zbrojeniowego, środków transportu (montownie samochodów, ciągników, budowa statków), sprzętu gospodarstwa domowego, chemicznych (m.in. produkcja nawozów sztucznych), cementowego i rafineryjnego (w portach dowozowych ropy naftowej: Izmit oraz w Batman). Powszechnie rozwinięte rzemiosło: dywany, biżuteria, wyroby metalowe, ceramika, wyroby skórzane. Największa koncentracja zakładów przemysłowych w regionie północno-zachodnim: Stambuł – Eregli – Izmir, ponadto w rejonie Ankary i na południowo-wschodniej: Adana – Gaziantep–Antakya.
Turystyka
Jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi gospodarki Turcji jest turystyka. W 2012 roku Turcja była szóstym najchętniej odwiedzanym państwem na świecie; kraj ten odwiedziło 35,698 mln turystów (3% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie ponad 25,653 mld dolarów[9].
Najwięcej turystów przyjeżdża z Niemiec, Rosji, Holandii, Francji, Belgii, Wielkiej Brytanii i Polski. Główne ośrodki turystyczne to: kurorty nad wybrzeżem Morza Egejskiego (Bodrum, Fethiye, Kuşadasi) i Morza Śródziemnego (Antalya, Alanya, Side) a także Stambuł i Kapadocja oraz zabytki kultury antycznej: Troja, Milet, Efez, Hierapolis, Pergamon, Izmir, Aspendos i inne.
Transport
Sieć transportowa w Turcji jest w rozbudowie i obecnie obejmuje ok. 63 tys. km dróg o twardej nawierzchni, w budowie dalsze 1250 km autostrad – m.in. od granicy bułgarskiej do Ankary. Drogi łączą Turcję z Bułgarią oraz Syrią, Iranem i Irakiem. Europejską i azjatycką część kraju łączą 2 mosty na Bosforze w Stambule.
Turcja posiada 8,4 tys. km linii kolejowych, w większości jednotorowych. W 2003 Tureckie Koleje Państwowe (TCDD) rozpoczęły program budowy linii wysokich prędkości. Pierwsza z nich o długości 533 km połączy Stambuł z Ankarą przez Eskişehir i skróci czas podróży z 6-7 godzin do 3,5. 29 października 2013 roku otwarto tunel kolejowy Marmaray pod Bosforem, będący projektem łączącym dwa odrębne systemy kolejowe: w europejskiej i azjatyckiej części Turcji w jedną całość[10].
Nośność floty handlowej – 7,1 mln DWT. Główne porty morskie (przeładunek powyżej 1 mln ton): Stambuł nad cieśniną Bosfor, Zonguldak, Eregli i Samsun nad Morzem Czarnym, Izmir i Izmit nad Morzem Egejskim i Mersin, Iskenderun nad Morzem Śródziemnym. Rozwinięta żegluga kabotażowa, połączenia promowe między europejską i azjatycką częścią kraju (na Bosforze, z Cyprem i wyspami greckimi (Rodos, Samos, Chios).
Zwierzęta
Zwierzęta chowane na terenie Turcji to: bydło domowe, konie, kozy, osły i owce, jak również wielbłądy i bawoły.
Najpopularniejszą w Turcji rasą psa jest Kangal – wielki i silny pies pasterski. Najciekawszą rasą kotów są koty Van o białym futrze i różnokolorowych oczach – jednym zielonym, a drugim niebieskim.
Na wolności żyją w Turcji jelenie, szakale, rysie, dziki, wilki oraz rzadko – lamparty i niedźwiedzie.
Siły zbrojne
Armia turecka jest szóstą największą armią świata i drugą co do wielkości w NATO (po armii USA). Liczy 823 tys. zawodowych żołnierzy. Według konstytucji armia stoi na straży świeckości państwa. W drugiej połowie XX wieku kilkukrotnie dokonywała zamachu stanu (ostatni raz w 1997), obalając przy tym rządy, które uznawała za zbyt islamskie. By wstąpić w jej szeregi trzeba mieć ukończone 20 lat. Według danych CIA Turcja przeznacza ok. 5% PKB na dozbrajanie armii.
Media
W Turcji działa publiczne radio i telewizja (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu). Działają stacje tv: TRT1, TRT Haber, TRT Türk itp. Działają też stacje radiowe np.: Radyo1, TRT FM, Radyo3, czy też Radyo4. Także są telewizje prywatne, np.: Show TV czy też NTV (Turcja).
Demografia
Narodowości:
Turcy 55 mln,
Kurdowie 12,6 mln,
Czerkiesi 2,5 mln,
Boszniacy 2 mln,
Albańczycy od 500 tys. do 1,3 mln,
Gruzini 1 mln,
Arabowie 870 tys.,
Pomacy 600 tys.,
Lazowie 80 tys.,
Ormianie 60 tys.,
Asyryjczycy 25 tys.,
Żydzi 20 tys.,
Grecy 15 tys.
Według danych CIA World Factbook z lipca 2013 roku[12], Turcję zamieszkuje 80 694 485 ludzi (18 miejsce na świecie).
Struktura wieku
0-14 lat: 25,9% (mężczyźni 10 682 900 / kobiety 10 201 965)
15-24 lat: 17% (mężczyźni 6 979 955 / kobiety 6 703 689)
25-54 lat: 42,7% (mężczyźni 17 375 544 / kobiety 17 097 927)
55-64 lat: 7,9% (mężczyźni 3 189 731 / kobiety 3 169 450)
65 lat i więcej: 6,6% (mężczyźni 2 422 983 / kobiety 2 870 341)
Średnia wieku
ogółem: 29,2 lat
mężczyźni: 28,8 lat
kobiety: 29,6 lat
Przyrost naturalny: 1,16% (101 miejsce na świecie)
Wskaźnik urodzeń: 17,22 urodzeń / 1 000 mieszkańców (110 miejsce na świecie)
Wskaźnik zgonów (śmiertelność): 6,11 zgonów / 1 000 mieszkańców (162 miejsce na świecie)
Urbanizacja:
ludność miejska - 71,5% (2011 r.)
wskaźnik urbanizacji - 2,4% roczne tempo zmian (2010-2015 r.)
Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia:
ogółem - 73,03 lat (126 miejsce na świecie)
mężczyźni - 71,09
kobiety - 75,07
Współczynnik dzietności: 2,1 dziecka / kobietę (110 miejsce na świecie)
Religia
Islam: 99,64% (99% sunnici (statystyki oficjalne nie wyróżniają alewitów i traktują ich jako sunnitów; szacuje się, że alewici stanowią 25-30% populacji Turcji)
Prawosławie: 0,21%
Protestantyzm: 0,06%
Katolicyzm: 0,05%
Judaizm: 0,04%
Świadkowie Jehowy: 0,005%
Oficjalne liczby są jednak nie do końca prawdziwe, gdyż każdy mieszkaniec Turcji, jeżeli nie deklaruje się jako wyznawca innej religii, automatycznie zaliczany jest do muzułmanów. Nie ma tam czegoś podobnego do wystąpienia z kościoła chrześcijańskiego, toteż ateiści i agnostycy oficjalnie uznawani są za muzułmanów. Wymagana jest po prostu przynależność do jakiejkolwiek religii. Z tego powodu liczba mieszkańców Turcji niewyznających żadnej religii jest nieznana. Regularnie brak również z urzędowych tureckich statystyk Greków, Bułgarów, Albańczyków, Adżarów, Gruzinów i Ormian, którzy stanowią znaczną część mieszkańców. Podobnie statystyki wyznaniowe zupełnie pomijają chrześcijan, a przecież obok Ormian i Greków, żyją tu starochrześcijanie: Asyryjczycy i Syryjczycy oraz Koptowie. Turcja nieoficjalnie, ma najwyższy odsetek osób bezwyznaniowych wśród krajów z dominującą religią muzułmańską.
Tagi: strefa śródziemnomorska Turcja
