Ustrój polityczny
System polityczny
Republika Tunezji jest krajem o systemie prezydenckim. Według konstytucji uchwalonej w 2014 przez tunezyjskie Zgromadzenie Konstytucyjne[2] głową państwa jest prezydent, władzę wykonawczą sprawuje prezydent oraz rząd kierowany przez premiera, władzę ustawodawczą stanowi jednoizbowy parlament – Izba Deputowanych[3].
Prezydentura
Tunezją od 7 listopada 1987 do 14 stycznia 2011 roku rządził Zin Al-Abidin Ben Ali, który objął władzę po bezkrwawym zamachu stanu (zwołano konsylium lekarskie, które orzekło że prezydent nie jest w stanie dłużej sprawować urzędu z powodu sędziwego wieku). Wówczas urzędujący dopiero od miesiąca Ben Ali – premier nowego rządu Habiba Bourgiby przejął władzę. Ze specyfiki arabskiej prezydent pełnił swoją funkcję dożywotnio. Po przejęciu władzy Ben Ali wprowadził w 1988 roku zmiany w konstytucji, m.in.: zniósł dożywotnie sprawowanie urzędu prezydenta (prezydent mógł być wybierany ponownie na stanowisko tylko 2 razy, jednak kolejna zmiana konstytucji z 2002 zniosła ograniczenie reelekcji).
Prezydent Ben Ali urzędował 5 kadencji, w wyborach otrzymywał poparcie (oficjalnie) 99,6% (1999), 94,48% (2004) i 95% (2009). Na początku swojej kadencji Ben Ali dążył do demokratyzacji kraju, zwolnił więźniów politycznych w tym i islamskich ekstremistów, co zaowocowało utworzeniem islamskiej partii opozycyjnej an-Nadha, która zyskiwała coraz większe poparcie w kampusach uniwersyteckich (na tle wydarzeń w Algierii). Po zamachu z 1991 roku w Tunisie (za którym stali islamiści), przeprowadzono serię procesów przeciwko członkom an-Nadha.
Nowa ustawa o partiach politycznych (1988) uniemożliwia legalizację partii, której działalność opiera się na założeniach religijnych. Zaostrzono również rządową kontrolę instytucji wyznaniowych. Od tego czasu powrócono do polityki względem opozycji jaka stosowana była za Bourgiby, a prasa wróciła do tradycyjnej roli bezkrytycznego poplecznika rządu. Aby wypełnić dawne obietnice dotyczące utworzenia systemu wielopartyjnego, partie opozycyjne otrzymały przydział miejsc w parlamencie mimo, iż w trakcie wyborów (2004) nie udało im się uzyskać choćby jednego mandatu.
14 stycznia 2011 roku prezydent Zin Al-Abidin Ben Ali uciekł z kraju pod wpływem masowych protestów społecznych, a obowiązki prezydenta przejął następnego dnia przewodniczący parlamentu Fouad Mebazaâ, który został prawnie zobligowany do organizacji nowych wyborów prezydenckich. 13 grudnia 2011 nowym prezydentem Tunezji został Moncef Marzouki, wybrany przez Zgromadzenie Konstytucyjne.
Zgromadzenie Konstytucyjne
Po wydarzeniach arabskiej wiosny, 23 października 2011 odbyły się wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego. Zgromadzenie liczy 217 członków. Powołuje rząd i sprawuje władzę ustawodawczą do czasu wyborów powszechnych zaplanowanych na czerwiec 2013 roku. Miejsca w Zgromadzeniu Konstytucyjnym podzielone są pomiędzy 27 partii i list wyborczych. Największą liczbą miejsc dysponują:
Ruch Odrodzenia (arab. حركة النهضة), partia konserwatywna, 89 miejsc;
Kongres na rzecz Republiki (arab. المؤتمر من أجل الجمهورية), partia centrolewicowa, 29 miejsc;
Ludowa Petycja na rzecz Wolności Sprawiedliwości i Rozwoju (arab. العريضة الشعبية للحرية والعدالة والتنمية), lista wyborcza – 26 miejsc;
Demokratyczne Forum na rzecz Pracy i Wolości (arab. لتكتل الديمقراطي من أجل العمل والحريات), partia centrolewicowa, 20 miejsc;
Progresywna Partia Demokratyczna (arab. الحزب الديمقراطي التقدمي), partia liberalna i laicka, 16 miejsc.
Geografia
Powierzchnia i granice
Powierzchnia całkowita wynosi: 164 tys. km2
Długość granic lądowych Tunezji wynosi: 1424 km
Tunezja graniczy z:
Algierią 965 km
Libią 459 km
Podział administracyjny
Tunezja jest podzielona na 24 gubernatorstwa zwane wilajami. Gubernatorstwa dzielą się dalej na łącznie 262 dystrykty, a te na gminy.
Lista gubernatorstw:
Arjana
Badża
Bin Arus
Bizerta
Kabis
Kafsa
Dżunduba
Kairuan
Kasrajn
Kibili
Kaf
Mahdija
Manuba
Madanijin
Monastyr
Nabul
Safakis
Sidi Bu Zajd
Siljana
Susa
Tatawin
Tauzar
Tunis
Zaghwan
Ukształtowanie powierzchni
Północna część kraju obejmuje wschodnie krańce Atlasu z pasmami górskimi Madżarda (900-1200m), Tabassa i Górami Tunezyjskimi (z najwyższym szczytem kraju Dżabal asz-Szanabi), rozdzielonymi wąską żyzną doliną. Na północy góry opadają bezpośrednio do morza, ich przedłużeniem jest wysunięty w Cieśninę Sycylijską i zamykający od południa Zatokę Tuniską, górzysty półwysep Al-Watan al-Kibli z przylądkiem Ar-Ras at-Tajjib. Wśród wschodniego wybrzeża rozciąga się szeroki pas nizin z plażami i licznymi lagunami. Linia brzegowa dość dobrze rozwinięta, kilka zatok. Obszar rozciągnięty na południe od Atlasu był niegdyś zatoką Morza Śródziemnego, obecnie znajdują się tam stopniowe równiny (miejscami depresje do -17m) z okresowymi jeziorami. Nad Morzem Śródziemnym, przy granicy libijskiej rozciąga się nizina Al-Dżifara, ku zachodowi przechodząca w silnie zerodowany płaskowyż Az-Zahr (do 700m). Południową i południowo-zachodnią część kraju zajmuje fragment Wielkiego Ergu Wschodniego.
Klimat
Na wybrzeżu klimat śródziemnomorski. Na wschodnim wybrzeżu bardziej suchy. Na północy występuje klimat podzwrotnikowy, od pośredniego między morskim a kontynentalnym, na południu zwrotnikowy skrajnie suchy-kontynentalny. Temperatura maksymalna od 15-17 °C (styczeń) do 31-37 °C (wyjątkowo 45-50 °C) w lipcu. Temperatura minimalna na wybrzeżu od 7-9 °C (styczeń, skrajnie 0-5 °C) do 21 °C (sierpień), w pozostałej części kraju 4-5 °C (-2-5 °C) do 22-23 °C. Roczne suma opadów 400-600 mm w Atlasie i 100-200 mm na południu od niego. Pora deszczowa od października do marca-kwietnia. Z pustyni wieje niosący pył wiatr sirocco, który w górach nabiera cech fenu, silnie odczuwany na wybrzeżu gdzie zwykle wieje bryza morska.
Wody
Północna i wschodnia część Tunezji jest odwadniana do Morza Śródziemnego, wnętrze i południe kraju zajmują obszary bezodpływowe. Rzeki stałe występują tylko na północy i uchodzą do Zatoki Tuniskiej. W górach leży jezioro Bizerta oraz liczne sztuczne zbiorniki wodne. Szotty mają charakter okresowych, słonych bagien, zasilanych okresowymi rzekami. W sąsiedztwie Wielkiego Szottu występują obfite wody artezyjskie, wykorzystane w oazach.
Świat roślinny
Na północy kraju występuje roślinność śródziemnomorska. Na nizinie zarośla typu makii lub kultury subtropikalne. W górach Madżarda zachowały się lasy złożone z dębu korkowego, a w górach Dżibal at-Tabursuk lasy z dębem ostrolistnym i sosną alpejską (lesistość kraju wynosi 4%). W środkowej i południowej części kraju panują półpustynie trawiaste z ostnicą esparto lub piołunowe. W zasolonych obniżeniach występują skupiska halofitów.
Świat zwierzęcy
Występują tu m.in.: lew, wielbłąd, szakal, gepard, dzik, arui, antylopa oraz gazela. U wybrzeży Morza Śródziemnego spotyka się mniszkę śródziemnomorską, finwala i morświna.
Ochrona środowiska naturalnego
Głównym zagrożeniem środowiska naturalnego są: niewłaściwa gospodarka ściekami i odpadami oraz niekontrolowane stosowanie nawozów sztucznych. System ochrony przyrody obejmuje 7 parków narodowych o łącznej powierzchni ok. 500 km2. Od kilku lat w górach prowadzi się zalesienia.
Demografia
W Tunezji mieszka 10 384 000 ludzi, przyrost naturalny wynosi 10,41%. Głównymi miastami Tunezji są Tunis, Safakis (Sfax), Arjana (Ariana), Bizerta (Banzart), Kabis (Gabés), Susa (Sousse).
Struktura etniczna
Arabowie: 98%
Berberowie: 1%
inni: 1%
Urbanizacja
Miasto: 64%
Wieś: 36%
Historia
W 814 p.n.e. Fenicjanie założyli Kartaginę (obecnie przedmieścia Tunisu), która po latach świetności i walk z Rzymem została kompletnie zniszczona w wyniku trzeciej wojny punickiej w 146 p.n.e. Prowincja rzymska „Africa” (ze stolicą w Kartaginie) stała się spichlerzem Rzymu i przeżywała kolejny okres rozkwitu aż do upadku Cesarstwa. Po okresie rządów Bizancjum, w efekcie prób opanowania Afryki przez Arabów, w 670 r. został założony Kairuan jako baza ekspansji islamu. Od 800 r. rządziło tu wiele dynastii, między innymi Hafsydzi, aż do 1574 r., kiedy kraj został włączony do Imperium Osmańskiego. W 1881 r. rozpoczął się okres protektoratu francuskiego (Tunezja francuska), który trwał do 20 marca 1956 kiedy Tunezja odzyskała niepodległość. Rok później została proklamowana republika i na czele państwa stanął Habib Burgiba. 7 listopada 1987 r. prezydentem został Zin Al-Abidin Ben Ali.
W 1985 roku kwartały w pobliżu Tunisu (gdzie schronił się Jaser Arafat po inwazji Izraela na Liban) zostały zbombardowane przez izraelskie samoloty, w wyniku nalotu zginęło ok. 80 cywilów.
17 grudnia 2010 roku 26-letni Mohamed Bouazizi bezrobotny absolwent uniwersytetu zapoczątkował falę samospaleń w krajach północnej Afryki, któremu w mieście Sidi Bouzid w środkowej Tunezji policja skonfiskowała wózek z owocami i warzywami, ponieważ nie miał licencji na ich sprzedaż. Jego śmierć wywołała falę protestów przeciwko biedzie, inflacji, bezrobociu, które doprowadziły do obalenia rządzącego od ponad 20 lat tunezyjskiego prezydenta Zina el-Abidina Ben Alego.
Gospodarka
Główne gałęzie gospodarki
Główne gałęzie gospodarki to: rolnictwo, przemysł wydobywczy, przemysł naftowy, turystyka, przemysł odzieżowy.
Program gospodarczy
Do lat 60. Tunezja była jednym z głównych eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego. W połowie lat 80. XX w. został zapoczątkowany program zmian strukturalnych w gospodarce kraju, który był wspierany przez Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Program realizował m.in. liberalizację cen i handlu zagranicznego, a także dalszą prywatyzację przedsiębiorstw należących do państwa.
Statystyki gospodarcze
Dochód narodowy na jednego mieszkańca – 6 600 USD
Inflacja – 2,7% (2001)
Zadłużenie – 11,5 mld USD
Obroty w handlu zagranicznym:
eksport: 6,6 mld USD
import: 8,9 mld USD
Główni partnerzy – Niemcy 24%, Włochy 17%, Francja 14%, inni 45%
Struktura siły roboczej w podziale na sektory:
rolnictwo i rybołówstwo 17,7%
przemysł, kopalnie, energetyka, budownictwo i roboty publiczne 33%
handel i usługi 49,3%.
Transport i łączność
Długość linii kolejowych: 2260 km
połączenia krajowe oraz z Algierią i Marokiem
Długość dróg samochodowych: 29,2 tys. km
Porty morskie
Tunis
Radis
Bizerta
Susa
Safakis
Kabis
Dżardżis
Linie lotnicze
Tunisair
Tuniter
Nouvelair
Karthago Airlines
Porty lotnicze
Tunis
Safakis
Dżerba-Zarzis
Monastyr
Tauzar
Tabarka
Enfidha-Hammamet
Religia
islam – 99,2%
niereligijni – 0,5%
chrześcijaństwo – 0,3%:
katolicyzm – 0,25%
protestantyzm i anglikanizm – 0,02%
prawosławie – 0,01%
Źródło: Joshua Project, 2010
Języki
Oficjalny: arabski,
Powszechnie stosowane: francuski, angielski, włoski[7].
Kultura i życie
Tunezyjczycy mieli swój narodowy strój w kolorze bordowym: kamizelka, spodnie i czapeczka podobna do tureckiego fezu.
Sztuka
Na terenie Tunezji zachowały się ryty naskalne, ceramika z okresu późnego paleolitu, mezolitu oraz neolitu (ok. 6000 p.n.e.); sztukę staroż. reprezentują ruiny budowli rzymskich (m.in. w Dugga, Al-Dżamm, Kartaginie), a także wyroby fenickie (stele, sarkofagi) odkryte na terenie dawnych miast punickich (m.in. Kartagina, Utyka, Susa); w południowej części Tunezji występują zabytki związane z kulturą Berberów. Tunezja była ośr. sztuki starochrześc. (Kartagina) i bizant. (resztki kościołów, mury w Kasr Hilal); w VII w. pojawiła się sztuka islamu (meczety z dziedzińcami i prostokątnymi minaretami, m.in. Kairuan, Tunis, Safakis, Susa, Tauzar; madrasy, obwarowania); od XVI w. wznoszono na wzór tur. meczety kopułowe. W XIX w. rozpoczął się proces europeizacji sztuki tunezyjskiej; rodzimy charakter zachowało arab. rzemiosło artystyczne.
Nauka
Oficjalnie podaje się, że 19% budżetu państwa przeznaczane jest na naukę i oświatę. Statystyki nie podają jednak, ile jest wyższych uczelni w Tunezji. Uniwersytety znajdują się w miejscowościach przemysłowych i dobrze rozwiniętych, jak Sfax czy Tunis.
Obyczaje
Tunezja jest najbardziej liberalnym krajem arabskim, o czym świadczą m.in. rozbudowane prawa kobiet. Kobiety zawdzięczają to pierwszej żonie Habiba Burgiby, która była Francuzką. Niektórzy uważają, że to ona przekonała męża do kilku wielkich reform, m.in. zniesienia wielożeństwa, zniesienia noszenia tradycyjnych chust przez kobiety (Burgiba nazwał te chusty wstrętnymi szmatami), kontrolowania rozwodów przez sądy (w tym równych praw do dzieci), dopuszczenia kobiet do szkół, parlamentu, władzy i innych form życia publicznego. Jednak należy zauważyć, że we Francji aż do 1970 roku (do wejścia w życie ustawy z dnia 4 czerwca 1970) obowiązywało tzw. puissance paternelle, to znaczy tylko ojcu przysługiwała władza rodzicielska po rozwodzie.
W 1967 roku Bourgiba zalegalizował również aborcję, obecnie jest ona dostępna na życzenie kobiety i bezpłatna (istnieje również legalna prostytucja oraz domy publiczne).
Tunezyjskie kobiety stanowią prawie 12% członków Tunezyjskiej Izby Deputowanych i ponad 20% członków rad miejskich. Odgrywają również znaczącą rolę w rządzie i dyplomacji (w tym m.in. na takich stanowiskach, jak gubernatorzy prowincji, prezydenci miast, sekretarze stanu, ambasadorowie itp.) Młode kobiety stanowią 55% studentów na uniwersytetach.
Z drugiej jednak strony, nadal istnieją pewne konserwatywne miasta – na południu kraju, gdzie zachowywane są stare obyczaje. Dziewcząt nie obowiązuje jednak zakaz chodzenia samej po ulicach. Ponadto w bardzo tradycyjnych rodzinach kobiety chodzą w ubraniach zakrywających nogi i ramiona, szczególnie kiedy wybierają się do meczetu.
Jedyną pozostałością prawa islamskiego w Tunezji jest prawo dziedziczenia, według którego kobieta, jeżeli nie zostawiono testamentu, dziedziczy połowę tego, co jej męscy członkowie rodziny – bracia itd. Jeżeli jednak rodzice spiszą testament, prawo to nie ma zastosowania. Zeznania kobiety i mężczyzny w tunezyjskim sądzie mają taką samą wartość prawną, kobieta posiada również takie samo prawo do otrzymania opieki nad dziećmi po rozwodzie.
Święta narodowe
20 marca – Dzień Niepodległości (1956) – rocznica odzyskania przez Tunezję niepodległości.
25 lipca – Święto Republiki (1957) – rocznica objęcia przez Habiba Burgibę urzędu prezydenta.
13 sierpnia – Tunezyjski Dzień Kobiet – wszystkie sklepy są wtedy pozamykane, kobiety są tego dnia najważniejsze.
Miejsca wpisane do listy światowego dziedzictwa UNESCO
Pozostałości miasta punickiego i rzymskiego w Kartaginie – od 1979
Medyna w Tunisie ze starą zabudową mieszkalną, handlową oraz licznymi meczetami i pałacami – od 1984
Medyna w Susie. Zespół zabytkowy (resztki budowli fenickich, rzymskich, bizantyjskich oraz budowle islamu) – od 1988
Medyna w Kairuanie, zabytki islamu – od 9 grudnia 1988
amfiteatr w Al-Dżamm – od 1979
Miasto punickie Karkawan z nekropolą – od 1985
ruiny rzymskiego miasta Dougga – od 1997
Park Narodowy Aszkal – od 1980
Tagi: strefa śródziemnomorska Tunezja
