Historia
W 711 roku miejsce lądowania berberyjskiego wodza Tarika (stąd nazwa), który rozpoczął w tym miejscu podbój Hiszpanii przez Arabów. W 1462 roku zdobyty przez wojska chrześcijańskie podczas rekonkwisty. W 1704[4], podczas wojny o sukcesję hiszpańską zajęty przez Wielką Brytanię, ostatecznie przyznany jej pokojem utrechckim jako wieczysta kolonia.
W czasie wojny angielsko-hiszpańskiej w 1727 r. Hiszpania próbowała odzyskać zbrojnie Gibraltar, co jednak zakończyło się porażką. Po tej wojnie mocą traktatu w Sewilli w 1729 została ustalona strefa neutralna między brytyjskim obszarem Gibraltaru a hiszpańską miejscowością La Línea de la Concepción o długości 600 toises (ok. 1140 m) – szeroką na „więcej niż odległość dwóch strzałów armatnich między Hiszpanami a Brytyjczykami”. W 1908 r. Brytyjczycy zbudowali ogrodzenie w części strefy, do której wysunęli roszczenia, czego nie uznali Hiszpanie. Oznaczało to faktyczny podział strefy[5]. Mimo że obecnie oba państwa są członkami Unii Europejskiej, Hiszpania nie uznaje „granicy” z Gibraltarem – używa terminologii „ogrodzenie”, „płot”, „zasieki”.
„The Rock” (Skała) miała w przeszłości (i ma nadal) ogromne znaczenie strategiczne, bowiem strzeże Cieśniny Gibraltarskiej, będącej jedynym połączeniem Morza Śródziemnego z Atlantykiem. To znaczenie szczególnie wzrosło w latach II wojny światowej – żadne nawodne jednostki flot Niemiec i Włoch nie mogły się tędy przedostać. Do roku 1943 – tj. do opanowania przez Aliantów północnej Afryki i Sycylii – było to jedyne, oprócz lotnisk na Malcie, lądowisko dla samolotów kursujących na trasie Anglia – Egipt (pomijając krótkie okresy, gdy Alianci mieli w posiadaniu lotniska w Libii).
10 września 1967 przeprowadzono tu referendum, w którym mieszkańcy wypowiedzieli się za pozostaniem Gibraltaru jako terytorium zamorskiego Wielkiej Brytanii (opowiedziało się za tym 99% głosujących). Był to pierwszy akt samostanowienia mieszkańców Gibraltaru i od tego czasu 10 września jest co roku obchodzony jako święto narodowe. Ponowne referendum odbyło się w 2002, gdy rządy brytyjski i hiszpański doszły do porozumienia w sprawie przyszłości Gibraltaru. Projekt przewidywał ustanowienie brytyjsko-hiszpańskiego kondominium w Gibraltarze („wspólny podział suwerenności”). 7 listopada 2002 Gibraltarczycy odrzucili w referendum tę propozycję przytłaczającą większością głosów (NIE: 98,5%, TAK: 1,03%)[6]. Tylko 187 mieszkańców terytorium było za wspólnym podziałem suwerenności[7]. Nowa niekolonialna konstytucja obowiązuje od 2007, ale Wielka Brytania zatrzymała odpowiedzialność za obronę, politykę zagraniczną i finanse.
Geografia
Brak bogactw naturalnych i ograniczone zasoby słodkiej wody. Wodę z deszczu przechowuje się w wykutych w skałach zbiornikach. Część wody pochodzi z odsalania wody morskiej.
Gibraltar jest jednym z najgęściej zaludnionych terytoriów świata – 4881 mieszkańców na 1 km². Ląd wydarty morzu stanowi ok. 1/10 całkowitego obszaru.
Ponad portem i zabudową miejską wznosi się wysoka na 426 m n.p.m. wapienna Skała Gibraltarska, stanowiąca potężną twierdzę pod powierzchnią skały, a na zewnątrz w większości rezerwat przyrody.
Terytorium zależne Wielkiej Brytanii, chociaż pretensje do niego rości sobie Hiszpania. Graniczy na lądzie z hiszpańskim miastem La Línea de la Concepción, od którego oddziela je zdemilitaryzowana strefa neutralna, gdzie wybudowano sztuczny pas startowy lotniska gibraltarskiego i zabudowania lądowego przejścia granicznego pomiędzy Gibraltarem i Hiszpanią.
Dużą część półwyspu zajmuje wapienna Skała Gibraltarska – The Rock. Skała ma ok. 4,8 km długości i jest połączona z kontynentem piaszczystą mierzeją o długości 1,5 km. Skała wznosi się na wysokość 426 m; są w niej rozwinięte formy krasowe, m.in. 150 jaskiń. Skała Gibraltarska jest jedynym miejscem w Europie, gdzie występują małpy (magoty).
Klimat Gibraltaru jest podzwrotnikowy pośredni, między morskim a kontynentalnym, z gorącym bezdeszczowym latem i łagodną zimą. Opady wynoszą ok. 800 mm rocznie i przypadają głównie na okres od września do marca. Temperatura w lipcu waha się od 13 do 29 °C, w styczniu od 13 do 18 °C.
Powierzchnia, położenie i granice
Powierzchnia – 6,5 km², co odpowiada przeciętnemu powiatowemu miastu Polski.
Położenie – Gibraltar leży jak wyżej wspomniano na południowym krańcu Półwyspu Iberyjskiego, przy wyjściu z Morza Śródziemnego do Cieśniny Gibraltarskiej. Od kontynentu afrykańskiego dzieli go jedynie 20 km. Centralny punkt Gibraltaru leży na 38°08,N i 5°21′W.
Gibraltar graniczy od północy z Hiszpanią na długości 1,2 km. Ponadto poprzez wody Zatoki Gibraltarskiej graniczy z nią od zachodu.
Linia brzegowa wynosi 12 km.
Ukształtowanie terenu i geologia
Gibraltar ciągnie się na długości 4,8 km i szerokości 1 km, większość jego powierzchni zajmuje monolityczny cypel – Skała Gibraltarska, która wznosi się na wysokość 427 m n.p.m. Skała Gibraltarska jest formacją zbudowaną z wapieni pochodzących z jury, gdzie miejscami występują także dolomity. W wyniku działań erozji wodnej (deszcze i falowanie) bryła skały uległa znacznemu skrasowieniu. Z tego względu wewnątrz Skały Gibraltarskiej występuje duża liczba jaskiń i tuneli krasowych, jaskiń jest łącznie około 150, jednakże naturalnych formacji – 78, resztę stanowią sztuczne tunele. Słynną jaskinią Gibraltaru jest Jaskinia św. Michała stanowiąca ważną atrakcję turystyczną kraju.
Skała Gibraltarska pod względem rzeźby zaliczana jest do formacji górzystej – masyw, choć jej wysokość jest niższa niż 500 m. Zbocza skały są bardzo strome, w niektórych miejscach ściany są pionowe. Obszary nizinne zajmują niewielki procent powierzchni terytorium, skupiając się głównie w strefie wybrzeża. Skała Gibraltarska jest połączona nisko położonym, piaszczystym przesmykiem z Półwyspem Iberyjskim. Wysokość tego połączenia wynosi około 3 m n.p.m.
Linia brzegowa jest w znacznym stopniu przeobrażona. Po zachodnie stronie Gibraltaru znajduje się port morski oraz lotnisko, którego część została usypana na wodach zatoki. Wybrzeże w większości jest skaliste, ale w wielu miejscach występują niewielkie plaże. Wybrzeże na prawie całej swej długości jest wykorzystywane przez człowieka.
Klimat
Gibraltar jest położony w strefie klimatu podzwrotnikowego przejściowego o łagodnej, śródziemnomorskiej odmianie. Klimat Gibraltaru charakteryzuje się łagodnymi zimami i ciepłymi, czasami upalnymi latami. Gibraltar w porze letniej znajduje się najczęściej pod wpływem Wyżu Azorskiego, zaś zimą dostaje się pod wpływ powietrza polarnomorskiego.
Temperatury zimą są bardzo łagodne i wynoszą od 10 °C do 16 °C, czasami wzrastają do 18 °C. Styczeń jest najzimniejszym miesiącem. Latem jest ciepło, występują też upały związane z napływem suchych zwrotnikowych mas powietrza. Średnie wartości wynoszą od 21 °C do 29 °C. Najcieplejszy miesiąc to sierpień. Mrozy należą do rzadkości.
Opady są kształtowane przez ruchy mas powietrza. Średnia roczna suma opadów wynosi 890 mm, a największe opady występują w półroczu zimowym, najmniej opadów notuje się latem. Okres od czerwca do końca sierpnia jest zazwyczaj bezdeszczowy. Dni deszczowych jest średnio 80 w ciągu roku. Wilgotność powietrza waha się od 66% w lipcu do 77% w listopadzie. Latem przeważają wiatry wschodnie, zimą natomiast zachodnie i północno-zachodnie.
Wody
Gibraltar jest pozbawiony wód powierzchniowych, jedynie w krasowych jaskiniach i szczelinach znajdują się wody podziemne. Woda na Gibraltarze jest pozyskiwana z opadów deszczu i gromadzona w potężnych wykutych w skałach zbiornikach. Część wody pozyskuje się z odsalania wód morskich.
Przyroda
Szata typowa dla obszarów śródziemnomorskich. Lasy stanowią niewielką część Gibraltaru, porastają jedynie obszar Skały Gibraltarskiej. Są to formacje sosnowe, miejscami rosną też inne gatunki głównie akacje. Poza lasami miejscami rosną różne gatunki roślinności twardolistnej.
Fauna typowa dla Regionu Śródziemnomorskiego jest bardzo uboga. Dziko żyjącymi ssakami Gibraltaru są małpy magoty, które na terenie Europy występują jedynie w tym miejscu. Poza małpami w zasadzie powszechne jest jedynie ptactwo morskie.
Ludność
| Lp. | Dzielnica | Mieszkańców | % |
|---|---|---|---|
| 1 | East Side | 429 | 1,54% |
| 2 | North District | 4116 | 14,97% |
| 3 | Reclamation Areas | 9599 | 34,91% |
| 4 | Sandpits Area | 2207 | 8,03% |
| 5 | South District | 4257 | 15,48% |
| 6 | Town Area | 3588 | 13,05% |
| 7 | Upper Town | 2805 | 10,20% |
| Gibraltar | 27 495 | 98,18% |
W ciągu ostatniego 30-lecia w Gibraltarze notuje się spadkową tendencję liczby narodzin. W 1992 urodziło 569 dzieci, natomiast 7 lat później odnotowano tylko 381 narodzin. W 2008 narodziło 400 dzieci. Zdecydowana większość matek jest w wieku 20-34 lat. Co szósta z nich ma 35 lat i więcej, natomiast 5,5% matek rodzi swe dziecko w wieku 19 i mniej lat[8]. Dla porównania liczba zgonów w ciągu ostatnich 30 lat oscylowała od 200 do 300 (w 2008 odnotowano 227 zgonów).
Ludność Gibraltaru powoli rośnie – w grudniu 2008 liczba mieszkańców wyniosła 29 286. W latach 2005-2008 wskaźnik wzrostu wyniósł +1,76%[8]. Wskaźnik urodzeń w ostatnich kilku latach wynosił od 12 do 15‰ (13,7‰ w 2008). W tym samym okresie wskaźnik zgonów wahał się w przedziale od 6 do 9‰ (7,8‰ w 2008). Dzięki temu Gibraltar od kilku lat notuje dodatni wskaźnik przyrostu naturalnego +5,9‰ (2008).
Liczba zawartych małżeństw w ciągu ostatnich 35 lat wykazuje stałą tendencję rosnącą. W 1984 było ich 398, a w 2008 – po raz pierwszy – liczba małżeństw zawartych przekroczyła 1000 (było ich 1062)[8]. Oznacza to 2,7-krotny wzrost na przestrzeni ćwierćwiecza. Ciekawostką jest fakt, że większość tych małżeństw jest zawieranych przez osoby niebędące stałymi mieszkańcami Gibraltaru.
Struktura mieszkańców Gibraltaru według kraju pochodzenia, na przestrzeni ostatniego półwiecza, nie uległa większym zmianom[8]. Co najmniej 2/3 z nich to rodowici mieszkańcy Gibraltaru a kilkanaście procent stanowią obywatele Wielkiej Brytanii. W 2008 struktura przedstawiała się następująco: Gibraltarczycy – 81,1%; Brytyjczycy – 11,1%; inne nacje – 7,8%.
Religia
Struktura wyznaniowa wszystkich mieszkańców Gibraltaru (według danych ze spisu powszechnego w 2001)[8] przedstawia się następująco:
Kościół rzymskokatolicki – 78,09%;
kościół anglikański – 6,98%;
pozostali chrześcijanie – 3,21%;
islam – 4,01%;
judaizm – 2,12%;
hinduizm – 1,79%.
Wśród rodowitych Gibraltarczyków zdecydowanie przeważają wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego, jest ich 88,05%. Wierni kościoła anglikańskiego stanowią 4,22%; a co 50 Gibraltarczyk jest wyznania mojżeszowego. Nieco inaczej przedstawia się struktura wyznaniowa brytyjskich mieszkańców Gibraltaru – wyznawcy kościoła anglikańskiego i rzymskokatolickiego znajdują się w równowadze (stanowią odpowiednio: 35,48% i 31,82%). Do wiary w hinduizm przyznaje się co 19 Brytyjczyk zamieszkujący Gibraltar. Wśród pozostałych narodowości najwięcej wyznawców ma islam i katolicyzm (50,20% i 24,52%).
Gospodarka
Gibraltar jest krajem zamożnym ze względu na swoją znakomitą lokalizację. Dzięki niej na Gibraltarze rozwinął się port handlowy i pasażerski. Obsługa statków handlowych i opłaty pobierane za tranzyt towaru są głównym źródłem dochodów kolonii. Dużą rolę odgrywa także turystyka, dzięki której w 1991 kraj odwiedziło 4,1 mln turystów, a kasa państwa została zasilona 112 mln USD. Gospodarka półwyspu jest uzależniona od Wielkiej Brytanii, która udziela kolonii pożyczek i kredytów. Dochód narodowy w 2008 wynosił 38 200 USD na 1 mieszkańca.
Języki
Oficjalnym językiem na półwyspie jest angielski, który używany jest m.in. przez władze, administrację i sądownictwo. Wielu mieszkańców biegle posługuje się też hiszpańskim. Na półwyspie spotyka się również ludzi posługujących się llanito (czyt. ljanito) – kreolem angielskiego i andaluzyjskiego dialektu hiszpańskiego (przypomina to używany głównie w USA spanglish). Ponadto w Gibraltarze mieszka spora mniejszość maltańska oraz arabska, które posługują się maltańskim oraz arabskim.
Tagi: śródziemnomorska strefa Gibraltar
