Geografia
Powierzchnia:
ląd: 20 151 km2
woda: 122 km2
całkowita: 20 273 km2
Skrajne punkty: północny 46°53'N, południowy 45°25'N, zachodni 13°23'E, wschodni 16°36'E. Rozciągłość południkowa wynosi 160 km, a równoleżnikowa 245 km, przeciętna szerokość kraju wynosi około 100 km.
Długość granic lądowych:
Austria: 330 km
Chorwacja: 670 km
Węgry: 102 km
Włochy: 232 km
całkowita: 1334 km
Długość wybrzeża:
całkowita: 46,6 km
Największe miasta:
Lublana: 278 tys.
Maribor: 147 tys.
Novo Mesto: 41 tys.
Celje: 42 tys.
Kranj: 37 tys.
Słowenia to w większości kraj wyżynny i górski: 90% powierzchni kraju leży ponad 300 m n.p.m. Najwyższy szczyt to położony w Alpach Julijskich Triglav (2864 m); znajduje się on na terenie parku narodowego o tej samej nazwie. Prawie połowę kraju zajmują lasy, sprawiając, że Słowenia to jedno z najbardziej zielonych państw na świecie. Ziemie uprawne stanowią 43% ogółu powierzchni.
Główne rzeki to Sawa i Drawa wpadające do Dunaju, Socza na zachodzie, Mura na północnym wschodzie, Krka na południowym wschodzie oraz Kupa, stanowiąca na pewnym odcinku granicę z Chorwacją. Największe jeziora to: okresowe Jezioro Cerknickie oraz górskie Bohinj i Bled.
Na terenie Słowenii, zwłaszcza w położonej w jej południowo-zachodniej części, Krasie, licznie występują zjawiska krasowe: podziemne rzeki, jaskinie (około 7000), z których najsłynniejsza jest znajdująca się w miejscowości Postojna Postojnska jama. Mniej znane są Jaskinie Szkocjańskie. Inna jaskinia, Vilenica, co roku gości uczestników środkowoeuropejskiego festiwalu literackiego.
Słowenia leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego z czterema porami roku, niemniej jednak ukształtowanie terenu sprawia, że można w Słowenii wyróżnić trzy odrębne strefy klimatyczne. Na północnym zachodzie dominuje klimat alpejski z silnymi wpływami znad Atlantyku i obfitymi opadami. Wybrzeże i duża część Przymorza, aż do doliny Soczy, posiada klimat śródziemnomorski z ciepłą słoneczną pogodą przez większą część roku i z łagodnymi zimami. Część wschodnia Słowenii ma klimat kontynentalny z gorącymi latami i mroźnymi zimami. Średnie temperatury: w styczniu 0 °C, w czerwcu 21 °C.
Budowa geologiczna i rzeźba
Słowenia jest państwem wyżynno-górzystym, gdzie 90% powierzchni kraju leży ponad 300 m n.p.m. Większość powierzchni Słowenii zajmują Alpy Wschodnie. W ich skład wchodzi pasmo zwane Alpami Julijskimi, leżącymi w północno-zachodniej części kraju. Góry te zbudowane są z mezozoicznych wapieni, dolomitów i łupków. Najwyższy szczyt kraju, to położony właśnie w Alpach Julijskich – Triglav (2864 m n.p.m.); znajduje się on na terenie parku narodowego o tej samej nazwie. Na północy wzdłuż granicy z Austrią ciągną się Alpy Kamnickie zbudowane z paleozoicznych łupków i wapieni pochodzących z mezozoiku. Najwyższy szczyt tych gór to Grintovec o wysokości 2558 m n.p.m. Góry wschodzące w skład Alp charakteryzują się rzeźbą polodowcową. Przedłużeniem systemu Alp w kierunku południowym są Góry Dynarskie, których fragment leży na południu Słowenii. Obszary tych gór budują dolomity i wapienie pochodzące z kredy, w górach tych występują zjawiska krasowe. Ten fragment gór jest niższy niż alpejska część Słowenii, góry wznoszą się ponad 1000 m n.p.m., ale mniej niż 2000 m n.p.m. Najwyższy szczyt tego regionu Snežnik o wysokości 1796 m n.p.m. W regionie Gór Dynarskich licznie występują krasowe jaskinie i podziemne jeziora, znajduje się tam słynna Jaskinia Szkocjańska.
Wschodnia, niewielka część Słowenii jest nizinna. Znajduje się tam fragment Kotliny Panońskiej. Część nadmorska także nizinna, ma charakter krasowy tzw. Primorje. Niewielki fragment wybrzeża adriatyckiego jest niski i piaszczysty.
Klimat
Klimat jest zróżnicowany, gdyż Słowenia leży na styku stref: podzwrotnikowej i umiarkowanej, a dodatkowo klimat urozmaica rzeźba terenu. Większą część kraju leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego z czterema porami roku. Klimat ten występuje na środkowej i wschodniej części kraju obejmują niziny i kotliny śródgórskie, jego odnogę stanowi drugi typ klimatu jakim jest górski, które obejmuje alpejską część Słowenii. Zachodnia część kraju, nadmorska to obszar cechujący się większym wpływem mas zwrotnikowych, co oznacza występowaniem klimatu śródziemnomorskiego.
W strefie umiarkowanej, na obszarach nisko położonych zimy są łagodne, ze średnią temperaturą -1 °C, ewentualnie -2 °C. Przebieg zimy typowy dla klimatu umiarkowanego, jest taki sam jak np. w Polsce. Latem średnie wartości wynoszą 20 °C. Im wyżej tym jest chłodniej, występują piętrowość klimatyczna, widoczne szczególnie w Alpach Julijskich. Średnie wartości dla stycznia to -8 °C. Latem jest chłodno, i maksymalne wartości w wyższych partiach gór sięgają 10 °C. Zachodnia część kraju nad Morzem Adriatyckim cechuje się temperaturami typowymi dla strefy śródziemnomorskiej. Zimy są bardzo łagodne ze średnią temperaturą 3 °C, late średnia dobowa to 24 °C. Występuje dosyć duża liczba dni z temperaturami rzędu 29-33 °C, jednakże ze względu na wpływ morza, nie ma wysokich ekstremów klimatycznych.
Opady także są zróżnicowane, ale wszędzie ich ilości są duże. Na wschodzie kraju opady wynoszą od 800 do 1000 mm, zaś na wybrzeżu wartości te są zbliżone, wschodnia część kraju cechuje się pewną przejściowością klimatu, dlatego poszczególne lata różnią się wartościami opadowymi. Jedynie w górach ilość opadów jest zdecydowanie wyższa. Maksymalne opady wynoszą od 2000 do nawet 3000 mm rocznie. W górach opady występują cały rok, zaś na wybrzeżu skupiają się w półroczu zimowym. W górach zimą występują obfite opady śniegu, który utrzymuje się średnio do końca kwietnia.
Wody
Sieć rzeczna jest gęsta i ze względu na obfitość opadów deszczu i śniegu w górach – zasobna w wody. Większość powierzchni Słowenii jest odwadniana przez prawobrzeżne dopływy Dunaju: Sawę i Drawę, natomiast niewielka część zachodnia, poprzez rzekę Socza należy do zlewiska Adriatyku. Rzeki Słowenii charakteryzują się dużą zasobnością, którą odzwierciedla poziom przepływu rzeki w m3 na sekundę. Najbardziej zasobna w wodę jest Sawa, której przepływ wynosi 1690 m3/s, zaś jedną z najmniej zasobnych jest Socza, której przepływ wynosi 147 m3/s. W Słowenii licznie występują rzeki krasowe – ponornice. Rzeki zasilane są przez śnieg, jak i deszcz.
Na obszarze Słowenii, a dokładnie w jej alpejskiej części występują liczne niewielkie jeziora polodowcowe. Brak jest natomiast dużych jezior. Największym jeziorem jest Jezioro Bohinjskie o powierzchni zaledwie 318 ha, drugie co do wielkości Jezioro Bled ma powierzchnię 140 ha, oba akweny pochodzenia glacjalnego leżą w Alpach Julijskich. Słowenia zasobna jest w wody mineralne.
Gleby
Na obszarze Słowenii przeważają różnego typu gleby bielicowe. W regionie nadmorskim i w południowej części kraju wapienne podłoże przykrywają gleby czerwone – terra-rosa. Wschodnia część kraju, a zwłaszcza doliny rzek pokryte są madami. Czarnoziemy zajmują niewielką część kraju, skupiając się w południowo-wschodniej części Słowenii. Wyższe partie gór zajmują płytkie i słabo wykształcone gleby szkieletowe.
Flora
Słowenia jest bardzo zalesionym krajem – lasy zajmują 50% powierzchni kraju. Słowenia leży w europejskiej strefie lasów mieszanych. Przewagę tu mają drzewa iglaste, których udział w drzewostanach wynosi około 60%. Dominują lasy sosnowo-jodłowo-bukowe, miejscami występują też lasy liściaste, głównie z dębami i grabami. Powodem przewagi drzew iglastych jest wysokie położenie znacznej części kraju nad poziomem morza. Lasy liściaste rosną na nizinach, zaś wyżej formacje mieszane i w końcu lasy iglaste z dużym udziałem jodły. Granica lasu przebiega 1700 m n.p.m., wyżej rośnie kosodrzewina, a od wysokości 1900 m n.p.m. tereny pokrywają łąki alpejskie. W dolinach rzek wykształcają się lasy łęgowe z udziałem wierzb i topoli. W strefie nadmorskiej występuje roślinność śródziemnomorska z formacją makia. Poza makią rosną tu świetliste dąbrowy, a nad samym morzem spotyka się nawet palmy posadzone przez ludzi.
Fauna
Fauna jest dość dobrze zachowana ze względu na duży udział lasów. Świat zwierząt reprezentują gatunki typowe dla większości obszarów Europy. W lasach żyją jelenie, sarny, dziki, oraz wilki, wyżej w górskich lasach występują niedźwiedzie, w strefie łąk i hal żyją kozice. Świat ptaków jest bogaty, w lasach nisko położonych żyją jastrzębie, dzięcioły i wiele innych. Wyżej w lasach górskich spotkać można orła i dzięcioła trójpalczastego. W gadów powszechne są węże, głównie żmije oraz wąż Eskulapa. Rzeki obfituje w wiele gatunków ryb, gdzie głównymi gatunkami są pstrągi, jesiotry i sumy.
Krainy historyczne
Słowenię tradycyjnie dzieli się na następujące regiony:
1 – Przymorze (Primorska)
2 – Kraina (Kranjska), w tym:
2a – Górna Kraina (Gorenjska)
2b – Wewnętrzna Kraina (Notranjska)
2c – Dolna Kraina (Dolenjska)
3 – Karyntia (Koroška)
4 – Styria (Štajerska)
5 – Prekmurje (Prekmurje).
Warto dodać, że:
Większość Karyntii i Styrii znajduje się na terytorium Austrii.
Część Przymorza znajduje się na terytorium Włoch.
Do Przymorza zaliczana jest między innymi słoweńska Istria (slovenska Istra).
Do Dolnej Krainy zaliczana jest między innymi Bela Krajina.
Słowenia podzielona jest na 210 gmin.
Historia
Słowiańscy przodkowie dzisiejszych Słoweńców przybyli na ziemie obecnie należące do Słowenii w VI wieku naszej ery. W VII wieku na dzisiejszym terytorium Austrii uformowało się słowiańskie Księstwo Karantanii. W połowie VIII wieku Karantanie przyjęli chrześcijaństwo. W 822 roku Karantania utraciła niepodległość – została włączona do imperium Franków.
Zabytki z Freising, najstarsze słowiańskie manuskrypty zapisane alfabetem łacińskim, które dotrwały do dzisiejszych czasów, zostały napisane około roku 1000. W XIV wieku większość słoweńskich ziem została włączona do państw rządzonych przez Habsburgów – później przekształconych w Monarchię Austro-Węgierską, w której Słoweńcy stanowili większość w takich prowincjach jak Kraina, Gorycja i Gradiska, a także znaczny odsetek ludności w Styrii, Karyntii i Istrii.
W 1848 podczas Wiosny Ludów powstał program „zjednoczonej Słowenii”.
Po upadku Austro-Węgier w 1918 Słoweńcy wraz z innymi narodami południowosłowiańskimi uformowali Królestwo SHS, przemianowane na Królestwo Jugosławii w 1929.
Podczas II wojny światowej ziemie słoweńskie zostały podzielone między Niemcy, Włochy i Węgry.
Po wojnie, gdy odtworzono Jugosławię, Słowenia ponownie stała się jej częścią.
Słowenia (wraz z Chorwacją) odłączyła się od Jugosławii 25 czerwca 1991, co zapoczątkowało dwa dni później w Słowenii wojnę dziesięciodniową.
Od 1991 Słowenia jest w sporze z Chorwacją dotyczącym dokładnego przebiegu granicy[3]. Słowenia dołączyła 29 marca 2004 do NATO, natomiast 1 maja tego samego roku stała się częścią UE. 1 stycznia 2007 Słowenia przyjęła walutę euro stając się tym samym pierwszym krajem "nowej" Unii, który przyjął wspólną europejską walutę.
Pochodzenie nazwy
Nazwa państwa oraz narodu pochodzi z okresu Republiki Weneckiej. Wywodzi się ona od etnonimu ludności słowiańskiej zamieszkującej obszar Dalmacji i Istrii oraz historycznej Slawonii, zaludniającej dorzecza między Dunajem, Drawą i Sawą i będące we władaniu weneckich dożów[4]. Najstarsze zapisy, wymieniają również nazwę regionu jako in Sclavonis, Schiavonia, następnie Venezia Schiavonia, Schiavonia Veneta, Sclavonia[5], zob też Schiavoni.
Ustrój polityczny
Konstytucja Słowenii z 1991 roku ustanowiła parlamentarny system rządów. W skład dwuizbowego parlamentu wchodzi: Zgromadzenie Państwowe – Državni Zbor, 90 deputowanych wybieranych na czteroletnią kadencję (88 w głosowaniu bezpośrednim, 2 delegowanych – jeden przez mniejszość węgierską, drugi przez włoską) oraz Rada Państwowa – Državni Svet (40 członków), która jest organem doradczym. Członkowie Rady wybierani są na pięć lat w wyborach pośrednich, reprezentują regiony oraz grupy interesów.
Prezydent, który jest jednocześnie naczelnym wodzem sił zbrojnych, wybierany jest na okres 5 lat w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą (oprócz prezydenta) sprawuje premier i 19 ministrów. Natomiast władza sądownicza należy do dożywotnio mianowanych sędziów.
Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat.
Inicjatywę konstytucyjną ma 20 posłów, rząd lub 30 tys. wyborców. Inicjatywę ustawodawczą zaś rząd, każdy z deputowanych do izby niższej oraz 5 tys. obywateli.
Siły zbrojne
Słoweńskie siły zbrojne składają się z trzech rodzajów wojsk:
wojsk lądowych
marynarki
lotnictwa i obrony przeciwlotniczej
Gospodarka
Słowenia ma najwyższy wskaźnik PKB na osobę spośród dziesięciu krajów, które wstąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 (18 400 $ w 2005 r.[6]). Poziom inflacji (3,5%, 2004) zmalał do 2,5% w roku 2005 i jest zbliżony do średniego poziomu inflacji w krajach UE.
Od roku 2000 postępuje prywatyzacja w takich dziedzinach jak bankowość, telekomunikacja oraz sektor użyteczności publicznej. Stopniowo znoszone są ograniczenia dla inwestorów zagranicznych. Słowenia uznawana jest za najszybciej rozwijający się kraj spośród dziesiątki nowych państw UE i jeden z najszybciej rozwijających się w ramach całej organizacji.
Od 1 stycznia 2007 r. walutą krajową Słowenii jest euro, wprowadzone w miejsce obowiązującego w latach 1991-2006 tolara (kod SIT).
Demografia
Na podstawie spisu ludności z 2002 roku.
Narodowość
Słoweńcy – 83,0%
Serbowie – 2,0%
Chorwaci – 1,8%
Bośniacy – 1,1%
inne odpowiedzi – 3,1%
odmowa odpowiedzi – 2,5%
nieznana – 6,4%
Język ojczysty
słoweński – 87,8%
serbsko-chorwacki – 7,8%
węgierski – 0,4%
albański – 0,4%
inny – 1,0%
nieznany – 2,7%
Język używany w domu (można było wskazać dwa)
słoweński – 95,6%
serbsko-chorwacki – 4,3%
węgierski – 0,4%
włoski – 0,3%
nieznany – 2,7%
Religie
Rzymskokatolicy – 34,7% (57,8% w 2002 i 71,6% w 1991)
prawosławni – 4,1% (2,2% w 2002 i 2,4% w 1991)
protestanci – 0,8%
muzułmanie – 5,1% (2,6% w 2002 i 1,5% w 1991)
wyznawcy pozostałych religii – 0,3%
wierzący, ale nie identyfikujący się z żadną religią – 10,7%
niesprecyzowani – 1,2%
ateiści i bezwyznaniowcy – 43,1% (10,1% w 2002 i 0,4% w 1991)
Język urzędowy
Językiem urzędowym na obszarze całego kraju jest język słoweński; w położonych na Istrii gminach Koper (wł. Capodistria), Izola (wł. Isola d’Istria), Piran (wł. Pirano) i Ankaran (wł. Ancarano) dodatkowo język włoski; a w prekmurskich gminach Hodoš (węg. Hodos) Lendava (węg. Lendva) i Dobrovnik (węg. Dobrónak) dodatkowo język węgierski.
Kultura
Słowenia pod względem kulturowym związana była z krajami Europy Środkowej, głównie Austrią i północnymi Włochami, częściowo również z Węgrami. Wpływ południowosłowiańskich krajów bałkańskich, z którymi Słowenia połączona była wspólnym państwem przez siedemdziesiąt lat XX wieku, zaznaczył się w mniejszym stopniu.
Mimo braku samodzielnej państwowości, w Słowenii od XVI w. rozwijała się literatura w języku słoweńskim. Intensywniejszy rozwój kultury słoweńskiej datuje się od pierwszej połowy XIX w., kiedy to, podobnie jak w przypadku niektórych innych narodów europejskich, nastąpiło przebudzenie narodowe i kulturalne.
W XX w. udziałem kultury słoweńskiej były korzystne warunki rozwoju, z przerwą w latach II wojny światowej. W przedwojennym Królestwie Jugosławii rozwój kultury słoweńskiej był częściowo ograniczany przez tendencje unitarystyczne, natomiast w skład powojennej socjalistycznej Jugosławii Słowenia wstąpiła jako organizm wprawdzie zależny politycznie, ale całkowicie samodzielny pod względem kulturalnym.
Od uzyskania niepodległości w 1991 r. władze Republiki Słowenii aktywnie wspierają rozwój kultury, wychodząc z założenia, że dokonania kulturalne mogą być istotnym atutem niewielkiego państwa i narodu.
Uniwersytety
Lista słoweńskich uniwersytetów wraz z datami ich powstania:
Uniwersytet Lublański (Univerza v Ljubljani) 1919
Uniwersytet Mariborski (Univerza v Mariboru) 1975
Uniwersytet Przymorski (Univerza na Primorskem) 2003
Uniwersytet Nowogorycki (Univerza v Novi Gorici) 2006
Na terenie Słowenii, w Portorožu, znajduje się również siedziba założonego w 2008 roku międzynarodowego Uniwersytetu Euro-Śródziemnomorskiego (EMUNI).
Sport
W Słowenii znajduje się jedna z największych na świecie skoczni narciarskich – Letalnica, która leży w dolinie Planica. Skocznia ta od 1979 roku regularnie gości zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich i tutaj tradycyjnie kończy się sezon PŚ w skokach.
Turystyka
W 2012 roku kraj ten odwiedziło 2,156 mln turystów (5,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 2,577 mld dolarów[7].
Tagi: śródziemnomorska strefa Słowenia
