Ustrój polityczny
Malta jest republiką z jednoizbowym parlamentem.
Po ostatnich wyborach, które odbyły się w 2013, w parlamencie zasiadają dwie partie:
Partia Pracy (Partit Laburista, PL) – 38 mandatów
Partia Narodowa (Partit Nazzjonalista, PN) – 29 mandatów
Partie te dzielą między siebie mandaty w parlamencie nieprzerwanie od 1971. Oprócz nich istnieją też inne drobne partie m.in.:
Alternatywa Demokratyczna (Alternattiva Demokratika, AD)
Maltańska Partia Komunistyczna (Partit Komunista Malti, PKM)
Od 1 maja 2004 Malta jest członkiem Unii Europejskiej.
Podział administracyjny
W 1993 roku został ustanowiony podział administracyjny Malty obejmujący Maltę (wyspę) i Gozo. Powstało 68 samorządów, 54 na Malcie i 14 na Gozo.
Geografia
W skład archipelagu Wysp Maltańskich wchodzą wyspy: Malta, Gozo, Comino, Cominotto, Wyspa Św. Pawła i Filfla, będące wierzchołkami wapiennego masywu, pełnego głębokich zatok i dolin.
Współrzędne geograficzne: 35°50' N, 14°35' E
Długość wybrzeża: 140,8 km Malta i 56,0 km Gozo
Najwyższy punkt: Ta'Dmejrek w pobliżu Dingli – 253 m n.p.m.
Najniższy punkt: Morze Śródziemne – 0 m.
Powierzchnia, położenie i granice
Malta leży na: 35°50' N, 14°35' E, 75 km na południe od Sycylii i 240 km na północ od wybrzeży Libii. Jest położona w południowej Europie, w środkowej części Morza Śródziemnego. Jest najdalej na południe wysuniętym państwem Europy. Poprzez wody terytorialne Morza Śródziemnego od północy graniczy z Włochami, a jej linia brzegowa wynosi 140 km. Powierzchnia kraju wynosi 316 km2.
Ukształtowanie poziome
W skład archipelagu Wysp Maltańskich wchodzą wyspy: Malta, Gozo, Comino, Cominotto, Wyspa Św. Pawła i Filfla. Główną częścią archipelagu jest Malta, której powierzchnia wynosi 246 km2. Ma wydłużony kształt, szerokość około 10 i długość 30 km. Drugą co do wielkości wyspą jest Gozo o powierzchni 67 km2, leżąca tuż obok Malty. Linia brzegowa jest dość urozmaicona, licznie występują tu głębokie zatoki i półwyspy, ponadto część wybrzeża została przeobrażona przez człowieka. Wybrzeża mają charakter abrazyjny i są mocno rozczłonkowane. Przeważającym typem wybrzeża jest klif i inne formacje skaliste. Niewielką część (poniżej 5%) zajmują plaże i sztuczne nabrzeże[1].
Budowa geologiczna i rzeźba
Malta jak i sąsiednie wyspy stanowią fragment zanurzonej Płyty Południowo-Sycylijskiej. Zbudowane są z trzeciorzędowych wapieni, występuje tu powszechnie rzeźba krasowa. Archipelag Wysp Maltańskich stanowią w istocie wierzchołki podwodnych masywów. Wybrzeża urozmaicają liczne groty np. Grota Błękitna, będąca atrakcją turystyczną kraju. Powierzchnia jest pofalowana i pagórkowata oraz silnie zniszczona wskutek krasowienia i denudacji. Obszary wysp są poprzecinane dolinami rzecznymi. Kraj jest nizinny, a maksymalna wysokość to 258 m n.p.m. – jest nim wzniesienie Dingli na Malcie. Pozostałe wyspy są wybitnie nizinne[2].
Klimat
Malta jest jedynym krajem w Europie, w którym zima jako pora roku nie występuje, a lata są długie suche i gorące. Leży niemal na granicy stref klimatycznych: zwrotnikowej i podzwrotnikowej, co bardzo dobrze oddaje roczny przebieg pogodowy kraju. Na jej terytorium występuje ciepła i sucha odmiana klimatu śródziemnomorskiego, który cechuje się bardzo łagodnymi zimami i długimi, suchymi latami. Nie występują tu ostre wiatry, mgły, śnieg czy mróz. Nasłonecznienie wynosi odpowiednio 6:46 godzin zimą i 10:11 godzin latem.
Temperatury zimą wynoszą od 12 do 14 °C, najchłodniejszym miesiącem jest styczeń. Latem, które zaczyna się już w maju, temperatury wynoszą średnio od 26 do nawet 32 °C. Kończy się ono mniej więcej w październiku, następnie pogoda przechodzi w okres, który pod względem aury przypomina polski kwiecień lub październik. Temperatury latem osiągają w ciągu dnia wartości powyżej 30 °C, dochodząc do 40 °C z uwagi na suchy i gorący wiatr.
Wiatr o nazwie sirocco wieje z południa znad Sahary, przynosząc kilkumiesięczne susze, toteż średni roczny opad wynosi jedynie 578 mm. Opady deszczu występują głównie zimą w okresie od listopada do stycznia i zanikają zupełnie w maju, a nawet wcześniej. Przez większą część roku dominują masy zwrotnikowego powietrza, a jedynie zimą zaznacza się wpływ mas polarnomorskich[3].
Wody
Wody powierzchniowe są bardzo ubogie. Malta jako jedyny kraj Europy posiada sieć rzek okresowych. Głównymi tego przyczynami są sezonowość opadów, które nie występują latem, oraz skrasowiałe podłoże. Część wód opadowych gromadzona jest w podziemnym krasie. Geologiczny upad warstw powoduje niedobory wody w części południowej. Woda częściowo jest pozyskiwana poprzez odsalanie wody morskiej. Głównymi zasobami są wody podziemne[2].
Flora i fauna
Flora Malty składa się z ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych, w tym ok. 800 rodzimych. Endemitów maltańskich tj. roślin znanych tylko z tych wysp jest 14 gatunków i kilka odmian. Ze względu na centralne położenie wysp maltańskich w basenie Morza Śródziemnego występują tu gatunki typowe zarówno dla jego wschodniej, jak i zachodniej części, północnej i południowej. Lasy na wyspach zostały niemal doszczętnie zniszczone. Zachowały się ich niewielkie tylko pozostałości z dębem ostrolistnym (Quercus ilex). Stosunkowo dużą powierzchnię zajmuje makia, wszędzie tu jednak wtórnego pochodzenia. Najbardziej charakterystyczną formacją roślinną dla tutejszego krajobrazu jest garig. Bogate gatunkowo suche zarośla krzewinek i bylin podobnie jak kwietne stepy dominują na obszarach z naturalną i półnaturalną roślinnością. Mniejsze powierzchnie zajmuje roślinność typowa dla klifów, wydm, solnisk i innych mokradeł. Liczne są gatunki i zbiorowiska roślinne synantropijne, związane z siedliskami przekształconymi przez człowieka[4].
Świat zwierząt jest dość ubogi, występuje tylko drobna zwierzyna (brak dużych ssaków). Z ssaków na Malcie żyją głównie ryjówki i inne gryzonie, krety i nietoperze. Rodzimymi gatunkami są poza nietoperzami także łasice i jeże. Malta jest wyspą tranzytową dla ptaków migrujących z Afryki do Europy i z powrotem. Z ptaków występują głównie czaple i kormorany i liczne ptactwo morskie. Niektóre gatunki zwierząt jak białe króliki i myszy zostały sprowadzone przez człowieka. Na Malcie występuje też kilka gatunków gadów, głównie jaszczurki. W wodach okalających wyspy żyją foki i morświny[5].
Klimat
Malta leży w strefie klimatycznej śródziemnomorskiej. Nie występują tu ostre wiatry, mgły, śnieg czy mróz. Średnia temperatura waha się od +14,1 °C w zimie (listopad–kwiecień) do +32,0 °C latem (maj–październik). Nasłonecznienie odpowiednio 6,8 godz. zimą i 10,2 godz. latem. Opady, przeważnie deszcz, pojawiają się głównie w okresie zimy. Roczna suma opadów wynosi 578 mm.
Historia
Początki cywilizacji na Malcie sięgają aż 5200 lat p.n.e., gdy trafili tu z Sycylii pierwsi osadnicy. Około 3500 lat p.n.e. w miejscowości Ggantija na wyspie Gozo została wzniesiona świątynia. Podobne budowle powstały później także w innych miejscach, zarówno na Gozo jak i na Malcie.
Malta, która jest dogodnym miejscem do kontrolowania centralnego i wschodniego basenu Morza Śródziemnego, często na przestrzeni dziejów przechodziła z rąk do rąk.
Około 800 p.n.e. założyli tu swoje osiedla Fenicjanie, a 300 lat później wyspę podbili Kartagińczycy. W 257 p.n.e. miał miejsce pierwszy atak Rzymian i w 218 p.n.e. Malta przeszła pod władanie Imperium Rzymskiego.
W 60 n.e. na mieliźnie u brzegów wyspy rozbił się statek przewożący do Rzymu, jako więźnia, św. Pawła, który nawrócił Maltę na chrześcijaństwo[2]. W 395 po podziale Imperium Rzymskiego wyspa znalazła się we władaniu Cesarstwa Wschodniego ze stolicą w Konstantynopolu. W 870 została zdobyta przez Arabów, a w 1090 przez Normanów i przyłączona do księstwa sycylijskiego, a następnie Królestwa Sycylii.
W 1530 cesarz Karol V Habsburg przekazał wyspę jako lenno wydalonemu z Rodos zakonowi joannitów (Kawalerów Maltańskich) za opłatą roczną w wysokości jednego sokoła maltańskiego[3]. 18 maja 1565 rozpoczął się atak liczącej około 40 tys.[4] żołnierzy armii tureckiej. Obrońcom, w skład których wchodziło kilkuset rycerzy zakonnych, 2 tys. żołnierzy hiszpańskich i około 6 tys. ludności cywilnej, udało się ten atak całkowicie odeprzeć prawie cztery miesiące później, 8 września (Wielkie Oblężenie Malty). W celu lepszej obrony Wielki Mistrz Jean de la Valette rozpoczął w 1566 budowę nowego miasta na półwyspie Sciberras[5], nazwanego od jego nazwiska Valletta. Miasto to stało się później stolicą Malty.
W 1798 zdążająca do Egiptu flota francuska zaatakowała i zdobyła wyspę. Napoleon Bonaparte nakazał rycerzom zakonu w ciągu kilku dni opuścić Maltę. Po kilku miesiącach niezadowoleni z rządów francuskich mieszkańcy wyspy wzniecili powstanie i wspomagani przez Króla Sycylii i Brytyjczyków w 1800 zmusili wojska francuskie do poddania się. Malta przeszła pod protekcję Wielkiej Brytanii.
Trwający od 1814 do 1815 kongres wiedeński ustanowił Maltę kolonią brytyjską. Wyspa stała się brytyjskim "niezatapialnym lotniskowcem" i bazą okrętów podwodnych w czasie II wojny światowej, stwarzając poważne zagrożenie dla dostaw zaopatrzenia dla wojsk Osi w Afryce Północnej. Malta również wymagała dostaw. Wojska Osi „oblegały” wyspę, niszcząc konwoje z zaopatrzeniem płynące na Maltę, intensywnie ją bombardując oraz zastawiając minami. Spowodowało to czasową utratę przez aliantów możliwości podejmowania działań zaczepnych z Malty. Niemcy zrezygnowali jednak z planowanej inwazji koncentrując wysiłki na zdobyciu Egiptu. Po oblężeniu, kiedy przydział chleba dla cywilów spadł do niecałych 300 gramów, wyspa w 1942 została odznaczona Krzyżem Jerzego.
W 1947 Malta uzyskała autonomię wewnętrzną, a w 1963 proklamowane zostało powstanie Państwa Maltańskiego. Rok później Malta uzyskała całkowitą niepodległość jako członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Podpisany został też układ obronny z Wielką Brytanią, który zezwalał na utrzymanie na Malcie brytyjskich baz wojskowych. W 1967 układ ten został zerwany i dopiero po czterech latach udało się wynegocjować prowizoryczne porozumienie. 13 grudnia 1974 proklamowana została Republika Malty (Repubblika ta' Malta). 1 maja 2004 Malta przystąpiła do Unii Europejskiej.
Gospodarka
W II połowie lat 80. XX wieku szybki rozwój gospodarczy kraju, do niedawna silnie związanego z Wielką Brytanią (brytyjskie bazy wojskowe, stocznie remontowe, przemysł metalowy). Po 1987 prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, napływ kapitału zagranicznego i rozwój nowoczesnej gałęzi przemysłu. Wzrost produktu krajowego brutto o 1,4% (2005). Przemysł wytwarza 23% PKB, rolnictwo — 3%, pozostałą część — usługi 2003. PKB na 1 mieszkańca w 2005 wynosił w parytecie siły nabywczej 18800 dolarów amerykańskich. Główną gałęzią gospodarki Malty jest turystyka.
W 2012 roku kraj ten odwiedziło 1,454 mln. turystów (2% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 1,265 mld dolarów[6].
Religia
Malta jest uważana za najbardziej katolicki kraj w Europie (poza Watykanem). Około 98% Maltańczyków to katolicy. Praktykuje 52,6% wiernych (od 36% do 88%), co jest absolutnym ewenementem w skali Europy. Pozostałe grupy wyznaniowe to inne odłamy chrześcijaństwa (w tym protestantyzm – 0,5% i Świadkowie Jehowy – 0,2%) i mniejsze grupy imigrantów wyznające islam i inne religie. W stolicy istnieje niewielka społeczność żydowska.
Biblia podaje, że u wybrzeży Malty rozbił się statek, którym płynął św. Paweł. W czasie trzymiesięcznego pobytu na tej wyspie apostoł uzdrowił ojca Publiusza i wielu innych chorych[7].
Transport samochodowy
Na Malcie obowiązuje ruch lewostronny. Maksymalna prędkość w terenie zabudowanym wynosi 50 km/h, a poza nim — 80 km/h.
Kuchnia maltańska
Kuchnia maltańska - potrawy i napoje charakterystyczne dla Malty oraz kultury jej mieszkańców. Obce wpływy odgrywają znaczącą rolę w maltańskiej kuchni. Bliskość Włoch spowodowała rozpowszechnienie na Malcie potraw z makaronu, po Brytyjczykach zostały steki, szarlotka i smażona ryba z frytkami. Autentyczne maltańskie potrawy należą do kuchni śródziemnomorskiej.
Potrawy charakterystyczne dla Malty
Zupy
Aljotta – zupa rybna, przyprawiona cebulą i ziołami
Brodu – bulion wołowy z dodatkiem selera, kabaczka i rzepy
Kawlata – zupa jarzynowa z wieprzowiną lub maltańskimi kiełbaskami
Minestra – zupa jarzynowa, podobna do włoskiej minestrone, lecz gęstsza
Soppa tal-armla – zupa jarzynowa podawana z kozim serem
Potrawy z makaronu i ryżu
Ross fil-forn – ryż z siekaną wołowiną, jajami, pomidorami i szafranem
Timpana – zapiekanka z makaronu, mięsa, warzyw, sera i jaj
Jarzyny
Potrawy z miejscowych warzyw są często nadziewane farszem z mielonego mięsa, cebuli, pietruszki, oliwek, czerstwego pieczywa, ziół i pomidorów.
Brungiel – nadziewane bakłażany
Kapunata – bakłażany, pomidory, zielona papryka i czosnek
Qagoc c mimli – nadziewane karczochy
Qara'bali mimli – nadziewany kabaczek
Ryby i owoce morza
Lampuka – ryba migrująca wzdłuż wybrzeży maltańskich od września do listopada
Accola – seriola
Awwija – homar
Calamari – kałamarnica (nadziewana, smażona lub duszona)
Cerna – granik
Clamar – kałamarnica
Dott – wrakoń
Gamblu – wielka krewetka
Granc – krab
Merluzzo – morszczuk
Qarnita – ośmiornica (często smażona w czosnku lub duszona w sosie z czerwonego wina)
Tamar – omułek
Tunnagg – tuńczyk (często gotowany z pomidorami, zieloną papryką i cebulą)
Potrawy z mięsa
Bragjoli – zrazy wołowe z nadzieniem z mielonego mięsa, oliwek, jaj, bekonu, czerstwego pieczywa i pietruszki.
Fenek biz-Zalza – potrawka z królika z dodatkiem cebuli, ziół i wina.
Torta tal-fenek – pasztet z królika.
Sery
Gbejna – owczy ser, który podaje się świeży, podsuszony lub przyprawiony. Jest to specjalność Gozo.
Napoje
Na Malcie można kupić rodzime wina i piwa. Przykładem może być Farson's Shandy – połączenie piwa i lemoniady. Najbardziej charakterystyczny napój to Kinnie – maltańska wersja coca-coli, z pomarańczową goryczką.
Tagi: śródziemnomorska strefa Malta
